Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ
ĐẾN DỰ GIỜ THĂM LỚP
KIỂM TRA BÀI CŨ
1
2


? Quan hệ về ý nghĩa giữa hai vế trong câu ghép : “Tuy nhà nghèo nhưng Lan vẫn cố gắng học giỏi” là quan hệ gì?
A. Tương phản
B. Nối tiếp
C. Đồng thời
D. Lựa chọn
Hãy kể những quan hệ ý nghiã giữa các vế của câu ghép?Cho ví dụ một câu ghép có quan hệ nguyên nhân.
Những quan hệ thường gặp là : quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện (giả thiết), quan hệ tương phản, quan hệ tăng tiến, quan hệ lựa chọn, quan hệ bổ sung, quan hệ tiếp nối, quan hệ đồng thời, quan hệ giải thích.
X
a.Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu
Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới tuổi, gia đình
về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). (Ngữ văn 7, tập 1)
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I.DẤU NGOẶC ĐƠN :
1. Ví dụ :
Đùng một cái, họ
được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến
sĩ bảo vệ công lý và tự do”.


(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)






(những người bản xứ)
Tiết 51 - Tiếng Việt
I.DẤU NGOẶC ĐƠN :
1. Ví dụ :
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
Giải thích để làm rõ họ ngụ ý chỉ ai.
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây



(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
(ba khía là một loại còng biển lai cua, càng
sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn
rất ngon).
Thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó được
dùng để gọi tên một con kênh , giúp người đọc hình
dung rõ hơn về con kênh này.
c. Lí Bạch , nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu . (Ngữ văn 7, tập 1)
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
(701-762)
(Tứ Xuyên)
Bổ sung thêm thông tin về năm sinh và năm mất của nhà thơ
Bổ sung thông tin Miên Châu thuộc tỉnh nào
a.Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu
Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới tuổi, gia đình
về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). (Ngữ văn 7, tập 1)
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I.DẤU NGOẶC ĐƠN :
1. Ví dụ :
GIẢI THÍCH
THUYẾT MINH
BỔ SUNG THÊM
Dấu ngoặc đơn dùng để đánh
dấu phần chú thích (giải thích,
thuyết minh, bổ sung thêm).
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I.DẤU NGOẶC ĐƠN :
Ví dụ :
Ghi nhớ:
Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! (Thép Mới, Cây tre Việt Nam)

c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
II.DÂÚ HAI CHẤM :
1. Ví dụ :
Đánh dấu lời đối thoại của Dế Mèn và Dế Choắt
Đánh dấu lời dẫn trực tiếp.
Đánh dấu phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả
Dấu hai chấm dùng để:
Đánh dấu (báo trước) phần giải thích,
thuyết minh cho một phần trước đó.
Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp
(dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối
thoại (dùng với dấu gạch ngang).
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
II.DÂÚ HAI CHẤM :
Ví dụ :
Ghi nhớ :
Bài tập 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích sau:
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. (Ngữ văn 7, tập 1)




b) Chiều dài của cầu là 2290 m (kể cả phần cầu với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn) (Thúy Lan, Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử)
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
=> Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép.
=> Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn.
Bài tập 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:
a) Nhưng họ thách nặng quá : nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu… cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc)



b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang họa vào mình đấy.
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
=> Đánh dấu phần giải thích cho ý họ thách cưới nặng quá.
=> Đánh dấu lời đối thoại, và phần thuyết minh cho lời khuyên của Dế Choắt
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
BT4/SGK/137.
Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước .
( Trần Hoàng, Động Phong Nha)
? Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi?

? Nếu viết lại là Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Vì sao?

=>Không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. Vì vế Động khô và Động nước không thể xem là thành phần chú thích.
=>Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn: Phong Nha gồm có hai bộ phận (Động khô và Động nước). Nếu thay thì bộ phận trong dấu ngoặc đơn chỉ mang ý nghĩa giải thích đi kèm.
=>Không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. Vì vế Động khô và Động nước không thể xem là thành phần chú thích.
=>Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn: Phong Nha gồm có hai bộ phận (Động khô và Động nước). Nếu thay thì bộ phận trong dấu ngoặc đơn chỉ mang ý nghĩa giải thích đi kèm.
Tiết 51 - Tiếng Việt
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
BT5/SGK/137 Một số học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại .
Câu hỏi:
- Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao?
- Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không?
Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai. Vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng đi từng cặp với nhau. Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn là một bộ phận của câu, gọi là phần phụ giải thích.
)
CỦNG CỐ
? Công dụng của dấu ngoặc đơn.
? Công dụng của dấu hai chấm.
Dấu ngoặc đơn trong câu sau đây có công dụng gì?
Nguyễn Du ( tác giả truyện Kiều) là một đại thi hào của dân tộc.
Đánh dấu phần giải thích
Đánh dấu phần thuyết minh
Đánh dấu lời dẫn trực tiếp
Đánh dấu phần bổ sung thêm thông tin.
X
DẶN DÒ:
Học bài + làm bài tập.
Tìm văn bản chứa dấu ngoặc
đơn và dấu hai chấm
- Soạn bài: Đề văn thuyết minh
Và cách làm bài văn thuyết
minh
Kính Chúc các thầy cô giáo
mạnh khỏe, hạnh phúc !
Xin chân thành cảm ơn !