Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

1
CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ
VỀ DỰ GIỜ VỚI LỚP 8A
2
Tiết 50
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn.
1.Xét ví dụ:
c. Lí Bạch (701- 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu là Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi gia đình về quê định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
(Ngữ văn 7 – tập 1)
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b.Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn với tỏi ớt ăn rất ngon).
(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương nam)
2.Nhận xét:
3
Tiết 50
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn.
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:

Đùng một cái, họ (những người bản xứ)
được phong cho cái danh hiệu tối cao là
“chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.

 Dùng để giải thích đối tượng “họ”.
b.Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn với tỏi ớt ăn rất ngon).
 Dùng để giới thiệu, thuyết minh về một loại động vật.
c. Lí Bạch (701- 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu là Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi gia đình về quê định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
 Dùng để bổ sung thông tin về năm sinh, năm mất và quê quán của tác giả.
4
b.Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây.
a. Đùng một cái, họ được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
c. Lí Bạch, nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu là Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi gia đình về quê định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu.
Vậy nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn đi thì ý nghĩa cơ bản của
các đoạn trích có thay đổi không?
-> Bỏ phần trong ngoặc đơn thì nghĩa của các đoạn trích vẫn không thay đổi vì khi đặt một phần nào đó trong dấu ngoặc đơn thì người viết đã coi đó là phần chú thích nhằm cung cấp thông tin bổ sung, đi kèm thêm.
5
Bài tập nhanh: Phần nào trong các câu sau có thể cho vào dấu ngoặc đơn ?
Nam, lớp trưởng lớp 8a, có một giọng hát thật tuyệt vời.
b. Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm, cây cối xanh tươi mát mắt.

a. Nam (lớp trưởng lớp 8a) có một giọng hát thật tuyệt vời.
b. Mùa xuân (mùa đầu tiên trong một năm) cây cối xanh tươi mát mắt.
6
Tiết 50
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn.
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:
Qua đó, em thấy dấu ngoặc đơn có những công dụng nào?
Dấu ngoặc đơn: Dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung)
3.Ghi nhớ: (SGK trang 134)
II.Dấu hai chấm
1.Xét ví dụ:
7
a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang… (Tô Hoài)

b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.
Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẩn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! ( Thép Mới)
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
(Thanh Tịnh)
8
Tiết 50
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn.
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:
3.Ghi nhớ: (SGK trang 134)
II.Dấu hai chấm
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:
a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang…
Dùng để viết lời đối thoại.
Dấu hai chấm trong đoạn trích này được dùng để làm gì?
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.
Người xưa có câu: “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẩn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất !
 Dùng để viết lời dẫn trực tiếp.
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
 Dùng để giải thích lí do thay đổi tâm trạng của nhân vật tôi
9
Bài tập nhanh
Thêm dấu hai chấm vào câu sau sao cho đúng với ý nghĩa của người viết:
- Người Việt Nam nói “Học thầy không tày học bạn”, nhưng cũng nói “Không thầy đố mày làm nên”.

Người Việt Nam nói: “Học thầy không tày học bạn”, nhưng cũng nói: “Không thầy đố mày làm nên”.
10
Tiết 50
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn.
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:
3.Ghi nhớ: (SGK trang 134)
II.Dấu hai chấm
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:
Vậy dấu hai chấm được sử dụng để làm gì?
Dấu hai chấm:
-Dùng để đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó
-Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang)
3.Ghi nhớ: (SGK trang 135)
11
Tiết 50
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn.
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:
3.Ghi nhớ: (SGK trang 134)
II.Dấu hai chấm
1.Xét ví dụ:
2.Nhận xét:
3.Ghi nhớ: (SGK trang 135)
III.Luyện tập:
12
III. LUYỆN TẬP
Bài 1.Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng,dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
b) Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)
c) Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,…) thích hợp.
13
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng,dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
Bài 1:
b) Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)
c) Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,…) thích hợp.
a) - Đánh dấu phần giải thích.
b) - Đánh dấu phần thuyết minh.
c) - Dấu ngoặc đơn thứ nhất: Nhằm bổ sung cho sự lựa chọn “người nói hoặc người viết”

- Dấu ngoặc đơn thứ hai: Nhằm làm rõ phương tiện ngôn ngữ là những phương tiện gì.
14
Bài 2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:
Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.
Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.

c. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,…
Báo trước phần giải thích
Báo trước lời thoại, phần thuyết minh nội dung lời khuyên.
Báo trước phần thuyết minh
15
Bài 3. Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm,tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử. (Đăng Thai Mai)
- Có thể bỏ dấu hai chấm
- Mục đích tác giả dùng dấu hai chấm là để nhấn mạnh.
16
Bài 4.Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi .
Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước . ( Trần Hoàng)
- Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ?
- Nếu viết lại là Phong Nha: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao?
- Câu văn Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước. Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn: Phong Nha gồm có hai bộ phận (Động khô và Động nước). Nếu thay thì bộ phận trong dấu ngoặc đơn chỉ mang ý nghĩa giải thích đi kèm.
Nếu viết Phong Nha: Động khô và Động nước. thì không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. Vì vế Động khô và Động nước không thể xem là thành phần chú thích.
17
Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai. Vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng đi từng cặp với nhau.
Cần chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại).
Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là một bộ phận của câu, gọi là phần phụ giải thích.
Bài 5:
18
Bài 6. Em hãy viết một đoạn văn ngắn giới thiệu về lớp 8 A, trong đoạn văn có dùng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.
19
Dặn dò:
Học bài, hoàn thành các bài tập vào vở.
Tìm văn bản có chứa dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.
Chuẩn bị bài: :Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh”. Yêu cầu: Đọc 12 đề ở SGK/137,138 và trả lời các câu hỏi bên dưới.
20
Xin chân thành cảm ơn thầy cô và các em.