Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

Giáo viên : Hoàng Thị Trang
Trường PTDTBT- THCS Cán Chu Phìn
NGỮ VĂN 8
KIỂM TRA BÀI CŨ
Câu hỏi:
Nêu quan hệ ý nghĩa giữa các vế của câu ghép?
Đáp án
Các vế của câu ghép có những quan hệ ý nghĩa thường gặp là: quan hệ nguyên nhân, quan hệ điều kiện, quan hệ tương phản, quan hệ tăng tiến, quan hệ lựa chọn, quan hệ bổ sung, quan hệ nối tiếp, quan hệ đồng thời, quan hệ giải thích.
DẤU NGOẶC ĐƠN
VÀ DẤU HAI CHẤM
Tiết 50: Bài 13



TIẾT 51: Bài 13
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn
* Ví dụ : sgk/134
Dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau dùng để làm gì ?
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). (Ngữ văn 7, tập 1)
Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của những đoạn trích trên có thay đổi không?
Tiết 51 : Bài 13
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
a) Đùng một cái, họ được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.

b) Gọi là kênh ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây.

c) Lí Bạch nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương long thuộc Miên Châu.
Ghi nhớ: sgk/134
Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm)
Từ các ví dụ trên, em hãy cho biết dấu ngoặc đơn được dùng để làm gì ?
Bài tập nhanh
Phần nào trong các câu sau có thể cho vào trong dấu ngoặc đơn ? Tại sao ?

1. Nam, lớp trưởng lớp 8B, hát rất hay.

2.Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm, cây cối đâm chồi nảy lộc.
?
Có thể cho vào trong dấu ngoặc đơn các phần nằm giữa hai dấu phẩy vì đó là các phần chỉ có tác dụng giải thích thêm.

1. Nam (lớp trưởng lớp 8B) hát rất hay.

2. Mùa xuân (mùa đầu tiên trong năm) cây cối đâm chồi nảy lộc.



Tiết 50 : Bài 13
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I. Dấu ngoặc đơn
II. Dấu hai dấu chấm
Em hãy cho biết dấu hai chấm trong những đoạn trích sau được dùng để làm gì?
* Ví dụ : sgk/135
Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn,bất khuất ! (Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
c .Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)



I. Dấu ngoặc đơn
II. Dấu hai dấu chấm
Qua những ví dụ trên, em hãy cho biết dấu hai chấm được dùng để làm gì ?
Ví dụ :sgk/135
Tiết 50 : Bài 13
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
Ghi nhớ: sgk/135
Dấu hai chấm dùng để:
- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó.
- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).
Bài tập nhanh


Dấu hai chấm trong ví dụ sau được dùng để làm gì ?

Hôm sau Lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ !
Cụ bán rồi ?
Bán rồi ! Họ vừa bắt xong.
(Lão Hạc, Nam Cao)
A. Đánh dấu phần bổ sung.
B. Báo trước lời thoại.
C. Đánh dấu lời dẫn trực tiếp.
D. Đánh dấu phần giải thích.
?
Công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm ?
Tóm tắt kiến thức bài học bằng bản đồ tư duy



I. Dấu ngoặc đơn
II. Dấu hai dấu chấm
III. Luyện tập :
Tiết 50 : Bài 13
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
Bài 1.Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng,dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
b) Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)
c) Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu,…) thích hợp.
Bài 1. Công dụng của dấu ngoặc đơn:
Đánh dấu phần giải thích.
Đánh dấu phần thuyết minh.
c) - Dấu ngoặc đơn thứ nhất: đánh dấu phần bổ sung (người nói)
- Dấu ngoặc đơn thứ hai: thuyết minh làm rõ phương tiện ngôn ngữ (từ, câu…)
Bài 2. Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:
a) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao, Lão Hạc)
b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
(Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)
c) Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,…
(Vũ Tú Nam, Biển đẹp)
Bài 2. Công dụng của dấu hai chấm:
a) Đánh dấu ( báo trước) phần giải thích cho ý: họ thách nặng quá.
b) Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại và phần thuyết minh.
c) Đánh dấu phần thuyết minh cho đủ ý
Bài tập 3 Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không ? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì ?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng : tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử .
(Đặng Thai Mai, Tiếng việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc)
Bài tập 4:
Đọc câu sau và trả lời câu hỏi .
Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước .
( Trần Hoàng, Động Phong Nha)
- Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ?
- Nếu viết lại là Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao?
A
B
Phong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nước.
Phong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước).
Thay được vì nghĩa cơ bản không thay đổi.
Phong Nha gồm: động khô và động nước.
Phong Nha gồm (động khô và động nước).
Không thay được, vì vế “động khô và động nước” không thể xem là thành phần chú thích.
Bài tập 5:
Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại .
? Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai ?Vì sao ?
? Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không ?
Bài tập 5 :
Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn sai. Vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng đi từng cặp với nhau. Cần chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại).
6. Dựa vào nội dung đã học ở văn bản Bài toán dân số, hãy viết một đoạn văn ngắn về sự cần thiết phải hạn chế việc gia tăng dân số; trong đoạn văn có dùng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.
BÀI VIẾT THAM KHẢO
Chưa bao giờ vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình lại trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhân loại như bây giờ. Sự bùng nổ dân số đã kéo theo nhiều hệ lụy: nghèo đói, lạc hậu, kinh tế chậm phát triển, giáo dục không được đầu tư… Nếu con người không nhanh chóng kiểm soát tỉ lệ sinh thì chẳng bao lâu nữa (theo Thái An trong bài “Bài toán dân số”): “… mỗi con người trên trái đất này chỉ còn diện tích một hạt thóc”. Và hạn chế gia tăng dân số là con đường tồn tại của chính loài người.
BÀI TẬP BỔ SUNG

1..……………..dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm)
2………………dùng để:
Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó
- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).
Dấu ngoặc đơn
Dấu hai chấm

Học thuộc lòng công dụng dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm
Làm hoàn thiện các bài tập còn lại.
Viết một đoạn văn ngắn về cao nguyên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn có sử dụng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.

Chuẩn bị bài: ĐỀ VĂN THUYẾT MINH VÀ CÁCH LÀM BÀI VĂN THUYẾT MINH.
- Đọc kỹ và xác định các đối tượng trong 12 đề văn thuyết minh.
- Đọc bài văn mẫu thuyết minh: XE ĐẠP
+ Phân đoạn: Mở bài, Thân bài, Kết bài
. Tổ 1, 2: cho biết nội dung phần Mở bài, Kết bài
. Tổ 3: cho biết nội dung phần Thân bài.
Củng cố dặn dò
Xin chân thành cảm ơn
quý thầy, cô giáo và các em.