Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

a) Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b) Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Theo Đoàn giỏi, Đất rừng phương Nam)
c) Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
(Ngữ văn 7, tập một)
→ Đánh dấu phần giải thích để làm rõ họ là ai.
→ Đánh dấu phần thuyết minh về loài động vật có tên là Ba Khía, được dùng để gọi tên một con kênh.
→ Đánh dấu phần bổ sung thêm về năm sinh (701), năm mất (762) và quê quán của nhà thơ Lí Bạch.

=> Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) để tỏ ý mỉa mai.
1. Nam Cao sinh năm 1915 (?) – 1951, nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.
2. Một thế kỉ văn minh, khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra một tấc sắt. Tre vẫn còn vất vả mãi với người.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
=> Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) để tỏ ý hoài nghi.
V Í DỤ:
a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang…
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.
Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất!
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)

c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật xung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)

d. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,…
(Vũ Tú Nam, Biển đẹp)
Dấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì?

Bài 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
(Ngữ văn 7, tập một)

Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần giải thích cho các cụm từ “ tiệt nhiên”, “định phận tại thiên thư”, và “ hành khan thủ bại hư”.

Bài 3: Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử.
(Đặng Thai Mai, Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc)
→ Mục đích: nhấn mạnh sự giàu đẹp, phong phú của tiếng Việt.
→ Có thể bỏ dấu hai chấm nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh.
A
B
Phong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nước.
Phong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước).
Thay được, vì nghĩa cơ bản không thay đổi.
Phong Nha gồm: động khô và động nước.
Phong Nha gồm (động khô và động nước).
Thảo luận nhóm trong khoảng 5 phút để trả lời bài tập 4
Không thay được, vì vế “động khô và động nước” không thể coi là thành phần chú thích.
HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI MỞ RỘNG
Bài cũ:
- Học nắm vững công dụng của dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm. Tham khảo các cuốn sách như Một số kiến thức kĩ năng và bài tập nâng cao Ngữ văn 8, Bồi dưỡng Ngữ văn 8…
- Tiếp tục hoàn thiện các bài tập.
Chuẩn bị bài mới:
ĐỀ VĂN THUYẾT MINH VÀ CÁCH LÀM BÀI VĂN THUYẾT MINH
- Đọc kỹ và xác định các đối tượng trong 12 đề văn thuyết minh.
- Nhóm 1: Thuyết minh về chiếc nón lá.
- Nhóm 2: Thyết minh chiếc quạt giấy.
- Nhóm 3: Thuyết minh về đồ chơi dân gian.
- Nhóm 4: Thuyết minh về một giống vật nuôi có ích.