Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

Ngữ văn 8
KIỂM TRA BÀI CŨ
Em hãy trình bày ý nghĩa và nghệ thuật văn bản “Bài toán dân số” của tác giả Thái An.
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
Tiếng Việt 8: Tiết 50
I. Tìm hiểu bài.
1. Dấu ngoặc đơn.
a. Tìm hiểu ví dụ: SGK/134

- Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)






 Đánh dấu phần có chức năng giải thích để làm rõ họ là ngụ ý chỉ những người bản xứ.
- Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)

 Đánh dấu phần có chức năng thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó được dùng để gọi tên một con kênh, giúp người đọc hình dung rõ hơn về con kênh này.
- Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). Ngữ văn 7, tập 1

 Đánh dấu phần bổ sung thêm thông tin về năm sinh và năm mất của nhà thơ Lí Bạch và cho biết Miên Châu thuộc tỉnh nào.
Nếu bỏ phần nội dung trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của các đoạn trích trên không thay đổi. Vì phần trong dấu ngoặc đơn là phần chú thích, nhằm cung cấp thêm thông tin, không thuộc phần nghĩa cơ bản.
b. Bài học.


Dấu ngoặc đơn: dùng để đánh
dấu phần chú thích (giải thích,
thuyết minh, bổ sung).
CHÚ Ý:


1. Nam Cao sinh năm 1915 (?) – 1951, nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.
 Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm hỏi (?) để tỏ ý hoài nghi.

2. Một thế kỉ văn minh, khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra một tấc sắt. Tre vẫn còn vất vả mãi với người.
(Thép Mới – Cây tre Việt Nam)
 Dùng dấu ngoặc đơn với dấu chấm than (!) để tỏ ý mỉa mai.
Phần nào trong các câu sau có thể cho vào trong dấu ngoặc đơn? Tại sao?
1. Nam, lớp trưởng lớp 8B, hát rất hay.
2. Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm, cây cối đâm chồi nảy lộc.
3. Bộ phim Dòng sông phẳng lặng, do Việt Nam sản xuất, rất hay.
* Bài tập nhanh:
(Học sinh thảo luận theo bàn)
Có thể cho vào trong dấu ngoặc đơn các phần nằm giữa hai dấu phẩy vì đó là các phần chỉ có tác dụng giải thích thêm.

1. Nam (lớp trưởng lớp 8B) hát rất hay.
2. Mùa xuân (mùa đầu tiên trong năm) cây cối đâm chồi nảy lộc.
3. Bộ phim Dòng sông phẳng lặng,(do Việt Nam sản xuất), rất hay.


An-đéc-xen
An-đéc-xen 1805-1875 là nhà văn Đan Mạch nổi tiếng với loại truyện kể cho trẻ em.
An-đéc-xen
An-đéc-xen (1805-1875) là nhà văn Đan Mạch nổi tiếng với loại truyện kể cho trẻ em.
I. Tìm hiểu bài.
1. Dấu ngoặc đơn.
2. Dấu hai chấm.
a. Tìm hiểu ví dụ: SGK/135

Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
 Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại của Dế Mèn và Dế Choắt.
- Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.
Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất.
 Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp.
- Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật xung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.
 Đánh dấu phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả.
Dấu hai chấm dùng để:
Đánh dấu (báo trước) phần giải thích,
thuyết minh cho một phần trước đó.
Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp
(dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại
(dùng với dấu gạch ngang).
b. Bài học.
* Bài tập nhanh:
(Học sinh thảo luận theo bàn)

Dấu hai chấm trong ví dụ sau được dùng để làm gì ?

Hôm sau Lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ !
Cụ bán rồi ?
Bán rồi! Họ vừa bắt xong.
(Lão Hạc, Nam Cao)
Thêm dấu hai chấm vào các câu sau cho đúng với ý định người viết:
Người Việt Nam nói “Học thầy không tày học bạn”, nhưng cũng nói “Không thầy đố mày làm nên”.
- Nam khoe với tôi rằng “Hôm qua nó được điểm 10”
:
Thêm dấu hai chấm vào các câu sau cho đúng với ý định người viết:
Người Việt Nam nói: “Học thầy không tày học bạn”, nhưng cũng nói: “Không thầy đố mày làm nên”.
- Nam khoe với tôi rằng: “Hôm qua nó được điểm 10”.
:

II. LUYỆN TẬP
1. Bài tập 1: SGK/135-136
Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:
1. Bài tập 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích sau:
a. Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
(Ngữ Văn 7, tập 1)
Đánh dấu phần giải thích.
b. Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)..
(Thúy Lan, Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử)

Đánh dấu phần thuyết minh

c. Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau; đồng thời, phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu…) thích hợp
(Ngữ Văn 7, tập 1)
Vị trí 1: Đánh dấu phần bổ sung

Vị trí 2: Đánh dấu phần thuyết minh
Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu .. cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.
(Nam Cao, Lão Hạc)
 Đánh dấu (báo trước) phần giải thích.

2. Bài tập 2: SGK/136
Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:
b. Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
Thôi, tôi ốm yếu quá rồi chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.
(Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)
 Vị trí 1: Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại
Vị trí 2: Đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh

c. Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc,…
( Vũ Tú Nam, Biển đẹp)
 Đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh
3. Bài tập 3: SGK/136 Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Viêt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị,uyển chuyển trong cánh đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thoả mãn cho yêu cầu của đời sống văn hoá nước nhà qua các thời kì lịch sử. (Đăng Thai Mai)
3. Bài tập 4: SGK/137
Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước.
(Trần Hoàng)
- Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ?
- Nếu viết lại là Phong Nha: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao?
A
B
Phong Nha gồm hai bộ phận: động khô và động nước
Phong Nha gồm hai bộ phận (động khô và động nước)
Thay được, vì nghĩa cơ bản không thay đổi.
Phong Nha gồm: động khô và động nước
Phong Nha gồm (động khô và động nước)
Không thay được, vì ý nghĩa cơ bản thay đổi (không rõ nghĩa)
Bài tập 4:
3. Bài tập 4: SGK/137
Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước.
Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn: Phong Nha gồm có hai bộ phận (Động khô và Động nước). Vì ý nghĩa cơ bản không thay đổi, phần nằm trong dấu ngoặc đơn chỉ mang ý nghĩa giải thích đi kèm.
Phong Nha gồm (Động khô và Động nước).
 Không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. Vì phần nằm trong dấu ngoặc đơn không thể xem là thành phần chú thích.
4. Bài tập 5: SGK/137
5
* Bạn đó chép sai. Dấu ngoặc đơn bao giờ cũng được dùng thành cặp.
* Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là bộ phận của câu.
Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ: -Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa. (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời.Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại .
)
Điền vào chỗ trống.
1.……………………dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm)
2…………………dùng để:
Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó
- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).
Dấu ngoaëc đơn
Dấu hai chấm
SƠ ĐỒ TƯ DUY
III. HƯỚNG DẪN TỰ HỌC:
- Học thuộc lòng 2 nội dung bài học.
Hoàn thành các bài tập còn lại trong SGK.
Soạn bài mới: Tiết 51: Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh.
+ Tìm hiểu ví dụ,
+ Trả lời câu hỏi SGK,
+ Làm trước phần luyện tập.
Kính chúc quí thầy cô giáo sức khỏe !