Bài 13. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

BÀI GIẢNG ƯDCNTT DỰ THI CẤP TRƯỜNG
Đơn vị: Trường THCS Lương Thế Vinh
Giáo viên thực hiện : Phạm Thị Thanh Hằng
Tiếng việt: DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ DẤU HAI CHẤM
I/ Mục tiêu bài học:
1. Kiến thức: Giúp HS:
- Công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.
2. Kĩ năng:
- Sử dụng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.
- Sửa lỗi về dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm.
3. Tư tưởng:
- Giáo dục ý thức sử dụng hai loại dấu
II/ Phương tiện:
- Giáo viên: Bài tập nhanh, hệ thống câu hỏi, bảng phụ.
- Học sinh: Phiếu học tập, chuẩn bị bài...
III/ Tiến trình tổ chức các hoạt động:
KIỂM TRA BÀI CŨ
Giữa các vế câu trong câu ghép thường có quan hệ về ý nghĩa như thế nào ?
Xác định quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong câu ghép dưới đây .

Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
( Thanh Tịnh, Tôi đi học)
- Giữa các vế câu của câu ghép thường có quan hệ về ý nghĩa khá chặt chẽ; đó là các quan hệ nguyên nhân, điều kiện, tương phản, tăng tiến, lựa chọn, bổ sung, tiếp nối, đồng thời, giải thích.


- Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
( Thanh Tịnh, Tôi đi học)
Vế 1 và 2: nguyên nhân- kết quả.
Vế 2 và vế 3: giải thích.
CÁC LOẠI DẤU CÂU ĐÃ HỌC

Tiết 54. TIẾNG VIỆT
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ
DẤU HAI CHẤM
I/ Dấu ngoặc đơn:
Ví dụ :
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)


c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
(Ngữ văn 7, tập 1)

Đùng một cái, họ
được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến
sĩ bảo vệ công lý và tự do”.


(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)






(những người bản xứ)
1. Ví dụ :
Giải thích để làm rõ họ là ai.
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây



(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
(ba khía là một loại còng biển lai cua, càng
sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn
rất ngon).
Thuyết minh về con ba khía để người đọc hình
dung được đặc điểm của con kênh Ba Khía.
c. Lí Bạch , nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu . (Ngữ văn 7, tập 1)
(701-762)
(Tứ Xuyên)
Bổ sung thêm thông tin về năm sinh và năm mất của nhà thơ
Bổ sung thông tin Miên Châu thuộc tỉnh nào
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”.
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu)
b.Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). (Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)

c. Lí Bạch (701-762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
( Ngữ văn 7, tập một)


I/ Dấu ngoặc đơn:
a/ Giải thích họ là ai.
b/ Thuyết minh về con ba khía để người đọc hình dung được đặc điểm của con kênh Ba Khía.
c/ - Bổ sung năm sinh và năm mất của Lí Bạch.
- Bổ sung thông tin về Miên Châu.
Ví dụ : Công dụng của các dấu ngoặc đơn:
2. Ghi nhớ : ( SGK trang 134)
Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung thêm).gd,luu ý

1. Nam Cao sinh năm 1915(?)-1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917.

2. Một thế kỉ văn minh khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt.Tre vẫn còn vất vả mãi với người. ( Thép Mới- Cây Tre Việt Nam).


Tỏ ý nghi ngờ.
Tỏ ý mỉa mai.
LƯU Ý
Bài tập nhanh : Phần nào trong câu có thể cho vào dấu ngoặc đơn ?
a/ Nam, lớp trưởng lớp 9A1 học rất giỏi.
b/ Mùa xuân,mùa đầu tiên của một năm là mùa cây cối đâm chồi nảy lộc.
c/ Bộ phim Ma làng do Việt Nam sản xuất rất hay.
( )
( )
( )
Bài tập nhanh
Đánh dấu phần bổ sung thêm.
Đánh dấu phần thuyết minh
Đánh dấu phần giải thích
Đánh dấu lời dẫn trực tiếp
Nêu công dụng của dấu ngoặc đơn trong câu sau:
Cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm ( ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đôla, tái phạm phạt 500 đôla) (Ôn dịch, thuốc lá)
b
II/ Dấu hai chấm:
Ví dụ:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang…
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất.
Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất !
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ.
Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổilớn: hôm nay tôi đi học. ( Thanh Tịnh, Tôi đi học)

Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào.
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng:
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)


1. Ví dụ :
Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại của Dế Mèn và Dế Choắt .
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! (Thép Mới, Cây tre Việt Nam)

Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp.
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Thanh Tịnh, Tôi đi học)
Đánh dấu (báo trước) phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của tác giả .
dấu đi kèm
II/ Dấu hai chấm:
1. Ví dụ:
2. Ghi nhớ : ( SGK trang 135)
Dấu hai chấm dùng để:
- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích,thuyết minh cho một phần trước đó;
- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).lienhe
Bài tập nhanh
Đoạn văn sau còn thiếu dấu gì? Em hãy đặt dấu đó vào vị trí thích hợp?

Trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường, Bác viết
“Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”.
:
Đáp án: Dấu hai chấm
Bài tập nhanh.
Nêu công dụng của dấu hai chấm:
- R?i m?t ng�y mua r�o. Mua giang giang b?n phớa. Cú quóng n?ng xuyờn xu?ng bi?n, úng ỏnh d? m�u: xanh lỏ m?, tớm ph?t, h?ng, xanh bi?c,.
( Vu Tỳ Nam- Bi?n d?p).
a/ Dỏnh d?u ph?n b? sung cho ph?n tru?c dú.
b/ Dỏnh d?u ph?n gi?i thớch cho ph?n tru?c dú.
c/ Dỏnh d?u l?i d?i tho?i.
d/ Dỏnh d?u ph?n thuy?t minh cho ph?n tru?c dú.
Bài tập 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích sau:
a) Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. (Ngữ văn 7, tập 1)
=> Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ trong dấu ngoặc kép.
b) Chiều dài của cầu là 2290 m (kể cả phần cầu với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn)
(Thúy Lan, Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử)


III. Bài tập:
=> Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn.
Bài tập 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:
a) Nhưng họ thách nặng quá : nguyên tiền mặt phải mất một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu… cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. ( Nam Cao, Lão Hạc)


b) Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:
- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang họa vào mình đấy. (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)


=> Đánh dấu phần giải thích cho ý họ thách cưới nặng quá.
=> Đánh dấu lời đối thoại, và phần thuyết minh cho lời khuyên của Dế Choắt.
Bài tập 3: Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không? Tác giả dùng dấu hai chấm trong đoạn trích nhằm mục đích gì ?
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử.( Đặng Thai Mai,Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc).

Trả lời:
Được. Nhưng nghĩa của phần đặt sau dấu hai chấm không được nhấn mạnh bằng. Tác giả dùng dấu hai chấm là để nhấn mạnh vế sau dấu hai chấm.
Bài tập 4/SGK/137.
Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước.
( Trần Hoàng, Động Phong Nha)


A
B
Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước.
Phong Nha gồm hai bộ phận (Động khô và Động nước).
Thay được vì nghĩa cơ bản không thay đổi.
Phong Nha gồm: Động khô và Động nước.
Phong Nha gồm (Động khô và Động nước).
Không thay được, vì trong câu này vế “Động khô và Động nước” không thể coi là thuộc phần chú thích.
Bài tập 5: Bạn học sinh này chép dấu ngoặc đơn đúng hay sai ?

Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.
Tôi đi học – Thanh Tịnh.
)
Những đơn vị kiến thức cần ghi nhớ
DẤU CÂU
Dấu ngoặc đơn
Dấu hai chấm
Dùng để đánh dấu phần chú thích
Giải thích
Thuyết minh
Bổ sung
Đánh dấu báo trước
Phần giải thích, thuyết minh
Lời dẫn trực tiếp ( dùng với dấu ngoặc kép)
Lời đối thoại ( dùng với dấu gạch ngang)

Hướng dẫn học ở nhà:

Ghi nhớ công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.
Làm các bài tập còn lại ở SGK.
Về nhà soạn bài “Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh” tiết sau học .
QUÝ THẦY CÔ GIÁO
VÀ CÁC EM HỌC SINH
XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN