Bài 12. Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp)

Hoï vaø teân : Nguyeãn Thò Phong
Ñôn vò coâng taùc : THCS Leâ Thò Hoàng Gaám
Nhieäm vuï ñöôïc giao : Giaûng daïy moân ngöõ vaên 9
Các biện pháp
tu từ từ vựng
So sánh
Nhân hoá
điệp ngữ
Hoán dụ
ẩn dụ
Chơi chữ
Nói giảm
nói tránh
Nói quá
Tác dụng phép điệp ngữ :
Nội dung diễn đạt có ấn tượng, mới mẻ, có sự tăng tiến;
nhấn mạnh sắc thái ý nghĩa làm nổ bật từ ngữ quan trọng,
có sức thuyết phục; tạo sự cân đối, tạo nhịp điệu,
tính nhạc cho câu văn, câu thơ.
So sánh hai dị bản của câu ca dao :
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đ?u khen ngon.
Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Kết luận: Từ “gật gù” thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt: tuy món ăn đạm bạc nhưng ngon miệng vì đôi vợ chồng nghèo biết chia sẻ niềm vui trong cuộc sống.
Điểm khác biệt giữa hai dị bản là:
“Gật đầu” là cúi xuống rồi ngẩng lên ngay
để chào hỏi hay tỏ sự đồng ý.
Gật gù” là gật nhẹ, nhiều lần biểu thị thái độ đồng tình, tán thưởng.
Trong các từ vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển? Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức hoán dụ?
Các từ được dùng theo nghĩa gốc: miệng, chân, tay.
Những từ được dùng theo nghĩa chuyển: vai, (hoán dụ),
đầu (ẩn dụ)

Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng để phân tích cái hay
Trong cách dùng từ ở bài thơ sau :
*Trong 4 dòng thơ trên có hai trường từ vựng :
Trường màu sắc : đỏ, xanh, hồng .
Trường chỉ lửa : lửa, cháy, tro .
Các từ thuộc hai trường từ vựng ấy lại liên quan
với nhau :
Màu áo đỏ của cô gái thắp lên trong mắt chàng
trai ngọn lửa tình yêu làm anh say đắm, ngây ngất .
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi :
Ở đây, người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ
lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên . Chẳng hạn
như gọi rạch Mái Dầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái dầm
Cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xoà ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi
chèo nhỏ ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là
bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những
đám mây nhỏ , ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẩn đỏ
tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía,
chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây ( Ba khía là một loại còng biển lai cua ,
Càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon ).
(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
Các sự vật hiện tượng đó được gọi tên theo cách
dùng từ ngữ có sẵn với một nội dung mới dựa vào
đặc điểm của sự vật, hiện tượng được gọi tên .
Các trường hợp tương tự : Cà tím( quả có màu tím)
Cá kim( hàm dưới nhỏ như cái kim) chim lợn
(tiếng kêu eng éc như lợn)...
Trả
lời
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa.
Bà vợ hốt hoảng bảo con:
- Mau đi gọi bác sĩ ngay!
Trong cơn đau quằn quại,
ông ta vẫn gượng dậy nói với theo:
- Đừng… đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố dốc tờ!
(Theo Truyện cười dân gian)