Bài 12. Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp)

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ ĐẾN DỰ GIỜ THĂM LỚP
TRƯỜNG THCS NGUYỄN VĂN TRỖI
TỔ NGỮ VĂN
Giáo viên thực hiện : Huỳnh Ngọc Quới
1/ So sánh hai dị bản của câu ca dao :
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon .
Râu tôm nấu với ruột bù (a)
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon .

Thảo luận :
Cho biết trong trường hợp này , gật đầu hay gật gù thể hiện ý thích hợp hơn ? Vì sao ? (yêu cầu giải thích nghĩa của hai từ gật đầu và gật gù )
ĐÁP ÁN :
Gật đầu : Cúi đầu xuống rồi ngẩng lên ngay , tỏ sự đồng ý .
Gật gù : Gật nhẹ nhiều lần , biểu thị thái độ đồng tình , tán thưởng.
=> dùng từ gật gù thích hợp hơn .
00
05
10
15
20
25
30
35
40
45
50
D:ptt_backA041.jpg
Bài tập bổ sung :
@ / So sánh giá trị ý nghĩa của những từ in đậm trong từng cặp câu sau. Theo em , dùng từ nào hay hơn ?
a/ Đứa bé lao vào lòng người mẹ
Đứa bé chạy vào lòng người mẹ
b/ Nước ở đâu ào vào nhà
Nước ở đâu chảy vào nhà

@ Đáp án :
a/ Chạy và lao đều gợi ra tốc độ nhanh bằng chân. Nhưng lao cụ thể hơn, gợi hình ảnh hơn so với chạy. Tốc độ của lao nhanh hơn, lại nêu được dáng người chúi xuống gợi được vẻ hốt hoảng hay quá xúc động của đứa bé
b/ Chảy có cường độ yếu hơn ào. Ào vừa gợi được sức mạnh, độ lớn của nước vừa gợi được tính đột ngột.
2. Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười sau đây :
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói :
- Đội này chỉ có một chân sút , thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn .
Vợ nghe thấy thế liền than thở :
- Rõ khổ ! Có một chân thì chơi bóng làm gì cơ chứ !
Thảo luận :
- Đội này chỉ có một chân sút. Em hiểu chân ở đây có nghĩa là gì ?
- Người vợ đã hiểu sai nghĩa của từ chân như thế nào ?
- Từ chân có phải là hiện tượng chuyển nghĩa của từ không ?
- Vậy ta rút ra bài học gì trong giao tiếp?
ĐÁP ÁN :
- Chỉ một chân sút : cả đội chỉ có một người giỏi ghi bàn thôi  hiểu nghĩa của từ trong văn bản .
- Tránh hiện tượng “ ông nói gà bà nói vịt “
3/ Nhận xét cách dùng từ :
Đọc đoạn thơ sau ;
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay

Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
(Chính Hưũ , Đồng chí )
Thảo luận :
- Các từ vai, miệng, tay, chân , đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghiã chuyển ?
- Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ , hoán dụ ?
ĐÁP ÁN :
Miệng , chân , tay  nghĩa gốc
Vai : chuyển  hoán dụ
Đầu : chuyển  ẩn dụ
@ Bài tập bổ sung :
Cho các câu sau :
a/ Tấm ván kê bấp bênh
b/ Cuộc sống bấp bênh
c/ Lập trường bấp bênh
Câu hỏi :
- Chỉ ra sự giống nhau về nghĩa của từ bấp bênh trong các câu đó ?
- Từ bấp bênh có nghĩa nào là nghĩa chính, nghĩa nào là nghĩa phụ ?
- Nghĩa phụ được chuyển nghĩa theo phương thức nào ?
@ Đáp án :
- Các nghĩa của từ bấp bênh giống nhau ở chỗ : “ Không ổn định, khi nghiêng về bên phải, khi nghiêng về bên trái, lên hay xuống thay nhau ”
- Nghĩa của từ bấp bênh trong câu a là câu chính.
- Các nghĩa còn lại trong các câu b, c là nghĩa phụ. Các nghĩa phụ được chuyển theo phương thức ẩn dụ
4/ Phân tích cách dùng từ:
Đọc đoan thơ sau :
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro , em biết không?
( Vũ Quần Phương, Áo đỏ )
Thảo luận :
Vận dụng kiến thức trường từ vựng để phân tích cái hay của cách dùng từ ngữ
- Tìm từ ngữ có cùng trường từ vựng chỉ màu sắc?
- Tìm từ ngữcó cùng trường từ vựng chỉ sự vật hiện tượng liên quan đến lửa ?
- Cái hay trong cách dùng từ ở đây đã giúp em hiểu hình tượng nổi bật trong bài thơ là gì ?

ĐÁP ÁN :
-Trường từ vựng chỉ màu sắc : đỏ ,xanh, hồng
-Trường từ vựng chỉ sự vật hiện tượng liên quan đến lửa :lửa, cháy, tro.
=>Màu áo đỏ của cô gái thắp lên trong mắt chàng trai ngọn lửa làm anh say đắm, ngất ngây và không gian cũng biến sắc -> Tình yêu mãnh liệt .
D:ptt_backA041.jpg
@ Tìm các từ cùnh trường từ vựng trong các câu thơ sau :
Lửa tâm càng dập càng nồng
Thành người đen bạc ra lòng trăng hoa
(…) Sự đời đã tắt lửa lòng
Còn chen vào chốn bụi hồng làm chi
( Truyện Kiều )

@ Đáp án :
- Các từ cùng trường từ vựng : Lửa - dập - nồng - tắt lửa
- Đó là các trường từ vựng chỉ lửa
5/ Tìm cách đặt tên sự vật :
Đọc đoạn trích sau :
Ở đây, người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ lệ. Mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xoà ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngấy nổi mẩn đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây( Ba Khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)

Thảo luận :
Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào ?
A. Đặt từ ngữ mới để gọi riêng sự vật hiện tượng đó.
B. Dùng từ ngữ cõ sẵn theo một nội dung mới
- Tìm năm ví dụ từ những sự vật hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng
Đáp án :
Chọn : B
Năm ví dụ : cà tím, ớt chỉ thiên,chè móc câu, xe cút kít, ong ruồi
D:ptt_backA041.jpg
@ Tìm một số ví dụ từ những sự vật hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng (ở địa phương em) ?

@ Đáp án :
- Ngã Ba Lầu sụp - Cầu Hạc
- Cầu Giáp Năm - Cầu Giếng Trời
- Cầu Mống - Gò Tử
6/ Phát hiện chi tiết gây cười
Đọc truyện cười sau :
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con :
- Mau đi gọi bác sĩ ngay !
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo :
- Đừng … đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ !
(Theo Truyện cười dân gian)
Câu hỏi :
1. Em cười ông sính chữ chỗ nào ?
2. Truyện cười phê phán điều gì ?
Đáp án :
1. Chi tiết : Bác sĩ -> đốc tờ
2. Phê phán thói sính chữ dùng từ nước ngoài
Củng cố - dặn dò :
- Hệ thống hoá kiến thức về từ vựng đã học , biết phân tích giá trị nghệ thuật của từ ngữ.
- Soạn bài : Chuẩn bị kĩ chương trình địa phương phần tiếng việt