Bài 12. Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp)

Tiết 59
TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG
1. So sánh hai dị bản của câu ca dao:

- Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu ghen ngon.
- Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt. Vì sao?






*Nhận xét:
- “gật gù” thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt: Tuy món ăn rất đạm bạc nhưng đôi vợ chồng nghèo ăn rất ngon miệng vì họ biết chia sẻ niềm vui đơn sơ trong cuộc sống.
2. Truyện cười:
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
- Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Vợ nghe thấy thế liền than thở:
- Rõ khổ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ!
?Em hãy nhận xét về cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười?

*Nhận xét:
- Người vợ không hiểu nghĩa của cách nói “chỉ có một chân sút”. Cách nói này có nghĩa là cả đội bóng chỉ có một người giỏi ghi bàn thôi.
3. Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi:
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay

Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
(Chính Hữu, Đồng chí)
4. Phân tích cái hay trong cách dùng từ ở bài thơ sau:

Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro em biết không?
(Vũ Quần Phương, Áo đỏ)
* Nhận xét:
- Các từ (áo) đỏ, (cây) xanh, (ánh) hồng; ánh (hồng), lửa, cháy, tro tạo thành hai trường từ vựng:
+ Trường từ vựng chỉ màu sắc
+ Trường từ vựng chỉ lửa và những sự vật hiện tượng có quan hệ liên tưởng với lửa.
Nhờ nghệ thuật dùng từ như đã phân tích, bài thơ đã xây dựng được những hình ảnh gây ấn tượng mạnh với người đọc, qua đó thể hiện độc đáo một tình yêu mãnh liệt và cháy bỏng.
5. Đọc đoạn trích (sgk) và trả lời câu hỏi:
? Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào (đặt từ ngữ mới để gọi riêng sự vật đó hay dùng từ ngữ đã có sẵn theo một nội dung mới)?
* Nhận xét:
- Các sự vật, hiện tượng đó được gọi tên theo cách dùng từ ngữ có sẵn với một nội dung mới dựa vào đặc điểm của sự vật, hiện tượng được gọi tên.
? Em hãy tìm năm ví dụ về những sự vậy hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng?
Ví dụ:
6. Truyện cười
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con:
- Mau đi gọi bác sĩ ngay!
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo:
- Đừng... đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ!
(Truyện cười dân gian)
? Hãy chỉ ra chi tiết gây cười?
? Truyện cười trên phê phán điều gì?
* Nhận xét:
- Chi tiết “gọi cho bố đốc tờ” gây cười.
=> Qua chi chi tiết đó, truyện phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người.
** Củng cố:
? Nội dung tổng kết về từ vựng vừa rồi liên quan đến những kiến thức từ vựng nào đã học?
- Trau dồi vốn từ (BT 1, BT 6)
- Phương châm hội thoại (BT 2)
- Sự phát triển nghĩa của từ vựng (BT 2, BT 3, BT 6)
- Trường từ vựng (BT 4)
- Từ tượng hình, từ tượng thanh (BT 5)