Bài 12. Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp)

TIẾT 64
BÀI
TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG
LUYỆN TẬP TỔNG HỢP
1. Bài tập 1 (SGK - 158)
So sánh hai dị bản của câu ca dao:
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.
Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt.
Vì sao?

“Gật đầu”
Từ gật đầu, gật gù có nghĩa là gì?
Cúi xuống ngẩng lên ngay, thường để chào hỏi hay tỏ sự đồng ý.
“Gật gù”
Gật nhẹ và nhiều lần, biểu thị thái độ đồng tình, tán thưởng.
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.
Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
“Gật gù” :
Thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt.
Qua phân tích nghĩa hai từ của hai dị bản, từ nào sử dụng thích hợp hơn?
2. Bài tập 2 (SGK - 158)
Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười sau đây:
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
- Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Vợ nghe thấy thế liền than thở:
- Rõ khổ ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ !

-Chồng: + Đội này chỉ có một chân sút,…
-Vợ : + Rõ khổ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ!
- Tóm tắt truyện:
* Chân sút : cả đội bóng chỉ có 1 người đá giỏi và ghi bàn.
*Một chân : người chỉ có một chân.
Em hiểu gì về cách dùng từ “chân sút và một chân”, của người vợ và người chồng?
Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ
của người chồng và vợ trong
truyện cười?
 Người chồng dùng từ chỉ hiểu trong bộ môn thể thao.
 Người vợ không hiểu nghĩa của từ theo cách nói của người chồng.
3. Bài tập 3: (SGK - 158)
Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
( Chính Hữu, Đồng chí)
Đoạn thơ sgk
 Nghĩa gốc: miệng, chân, tay.
 Nghĩa chuyển:

- Vai:

- Đầu:
Phương thức hoán dụ.
Phương thức ẩn dụ.
Trong các từ: vai, miệng, chân, tay, đầu,
được dùng theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển?
Từ Vai và Từ đầu chuyển
theo phương thức nào?
4. Bài tập 4 (SGK - 159)

Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro, em biết không?
(Vũ Quần Phương, Áo đỏ)
Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng
để phân tích cái hay trong cách dùng từ của bài thơ:

cùng trường từ vựng lửa và hiện tượng liên quan đến lửa.
• Nhóm từ: đỏ, xanh, hồng
• Nhóm từ: ánh( hồng), lửa cháy, tro
cùng trường nghĩa chỉ màu sắc
 Hình ảnh gây ấn tượng mạnh, nhằm thể hiện một tình yêu mãnh liệt, cháy bỏng.
5. Bài tập 5 (SGK - 159)
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Ở đây người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẩn đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh 
 các gốc cây (Ba khía là loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào (đặt từ ngữ mới để gọi riêng sự vật, hiện tượng đó hay dùng từ ngữ đã có sẵn theo một nội dung mới)? Hãy tìm năm ví dụ về những sự vật, hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng.
 Các sự vật hiện tượng được gọi tên theo cách dùng từ ngữ có sẵn theo một nội dung mới dựa vào đặc điểm của sự vật, hiện tượng được gọi tên.
3.Cà
Tím
2.Bò
4.Cầu tre
Tu hú
Dựa vào các hình ảnh trong bài tập 5. Em hãy tìm ra các tên gọi khác cho các sự vật, dựa vào đặc điểm, hình ảnh, màu sắc…. của chúng?
HOẠT ĐỘNG NHÓM
MỰC
1
3
2
4
1
6. Bài tập 6: (SGK - 160)
Truyện cười sau đây phê phán điều gì?
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con:
- Mau đi gọi bác sĩ ngay !
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo:
- Đừng… đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ !
( Theo Truyện cười dân gian)
Phê phán thói thích dùng từ ngữ nước ngoài, không đúng văn cảnh.

Đọc truyện cười:
- Chi tiết gây cười: “ … đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ!”
Chi tiết nào trong truyện gây cười?
Chi tiết gây cười đã phê phán điều gì?
HƯỚNG DẪN CHUẨN BỊ BÀI
.Xem lại các bài tập, tìm thêm một số ví dụ minh họa.
.Tìm một số phương ngữ của miền Bắc, Trung, Nam mà em biết. Để chuẩn bị cho tiết 68.
HỘI THI GIÁO VIÊN GIỎI CẤP HUYỆN
KÍNH CHÚC SỨC KHOẺ QUÝ THẦY CÔ
CHÚC CÁC EM HỌC SINH HỌC TỐT
GIÁO VIÊN: NGUYỄN THỊ THÚY
Cầu ván
Mực
Ngựa vằn
Mèo