Bài 12. Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp)

K? tờn nh?ng n?i dung ki?n th?c liờn quan d?n t? v?ng dó du?c t?ng k?t ? nh?ng ti?t h?c tru?c.
Kiểm tra bài cũ
1.Từ đơn - Từ phức
2.Thành ngữ
3. Nghĩa của từ
4. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ
5. Từ đồng âm
6. Từ đồng nghĩa
7. Từ trái nghĩa
8. Cấp độ khái quát của nghĩa từ
9. Trường từ vựng
10. Sự phát triển của từ vựng
11. Từ mượn
12. Từ Hán Việt
13.Thuật ngữ và biệt ngữ xã hội
14. Trau dồi vốn từ
Từ vựng tiếng việt
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Tổng kết về từ vựng
So sánh dị bản hai câu ca dao.
- Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon
- Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Cúi đầu xuống rồi ngẩng lên ngay, tỏ vẻ đồng ý.
Không thích hợp
Từ tượng hình gợi tư thế của 2 vợ chồng: gật nhẹ đầu nhiều lần - chỉ sự tán thưởng Tuy nghèo khó với món ăn dân dã, đạm bạc nhưng họ cảm thấy ngon miệng , cùng nhau chia sẻ niềm vui đơn sơ trong cuộc sống
Thích hợp hơn
Tiết 59
Tổng kết về từ vựng
(Luyện tập tổng hợp)
Bài 1
Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ trong truyện cười:
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
- Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Vợ nghe thấy liền than thở:
- Rõ khổ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ!
Cầu thủ chỉ còn một chân
Hiểu theo nghĩa gốc
Cả đội bóng chỉ có một người giỏi ghi bàn
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 2
Chồng: Một chân sút
Vợ: Có một chân
Vi phạm phương châm quan hệ
Tổng kết về từ vựng
Dùng với nghĩa chuyển theo phương thức hoán dụ
Hiểu sai
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.

Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
( Chính Hữu – Đồng chí)
Đọc đoạn thơ
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 3
Trong các từ: vai, miệng, chân, tay, đầu. từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển? Chuyển theo phương thức nào?
Tổng kết về từ vựng
Từ dùng theo nghĩa gốc
Từ dùng theo nghĩa chuyển
Vai (áo)-> hoán dụ
Đầu (súng )-> ẩn dụ
Miệng (người)
chân( người)
Tay ( người)
Tiết 59
Tổng kết từ vựng
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 3
Miệng, chân, tay
Vai, đầu
Đäc ®o¹n trÝch:
Ở đây, người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng danh từ mĩ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẩn đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con Ba Khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây ( Ba Khía là một loại còng biển lai cua, càng tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). ( Đoàn Giỏi – Đất rừng phương Nam)
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 5
Tổng kết về từ vựng
Dùng từ có sẵn (rạch, kênh )
Đ?c di?m riờng bi?t c?a s? v?t, hi?n tu?ng
(Mỏi Gi?m, Ba Khớa, B? M?t)
sông Cửu Long, sông Lục Đầu, Thành Đông, hồ Hoàn Kiếm…
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 5
R?ch Mỏi Gi?m, Kờnh Ba Khớa,
Kờnh B? M?t
Ví dụ:
- Cà tím : Màu sắc bên ngoài màu tím hoặc nửa tím, nửa trắng
- Cá kiếm: Cá cảnh nhiệt đới cỡ nhỏ, đuôi và đầu nhọn như cái kiếm
- Cá kim : Cá biển có mỏ dài, nhọn như cái kim.
Ớt chỉ thiên : Quả nhỏ, quả chỉ thẳng lên trời
...
Các sự vật và hiện tượng được đặt tên trong đoạn trích như: Rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mắt, kênh Ba Khía
Tổng kết về từ vựng
Cà tím, cá kiếm, chè móc câu, chuột đồng, ong ruồi, ớt chỉ thiên, dưa bở…
Kết hợp với
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro, em biết không?
( Vũ Quần Phương- Áo đỏ)
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 4
Thảo luận nhóm
Chỉ ra các trường từ vựng? Các trường từ vựng có liên quan đến nhau không? ý nghĩa biểu đạt của các từ trong bài thơ?
Tổng kết về từ vựng
Các từ trong 2 trường từ vựng liên quan chặt chẽ với nhau: màu áo đỏ của cô gái thắp lên trong mắt chàng trai( và bao người khác) ngọn lửa. Ngọn lửa đó lan tỏa trong anh, làm anh đắm say, ngây ngất( đến mức có thể cháy thành tro) và nhuộm hồng cả không gian, làm không gian cũng như biến sắc( cây xanh như cũng ánh theo hồng) – bài thơ xây dùng được những hình ảnh gây ấn tượng mạnh với người đọc, qua đó thể hiện một tình yêu mãnh liệt, cháy bỏng.
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro, em biết không?
( Vũ Quần Phương- Áo đỏ)
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 4
Chỉ màu sắc:
®á, xanh, hång

Chỉ lửa và sự vËt,hiện t­îng liªn quan ®Õn löa: lửa, cháy, tro
Có hai trường
từ vựng
Liên quan chặt chẽ
Thể hiện một tình yêu mãnh liệt, cháy bỏng
Tổng kết về từ vựng
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa.
Bà vợ hốt hoảng bảo con:
- Mau đi gọi bác sĩ ngay!
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo:
- Đừng… đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ!
( Theo Truyện cười Việt Nam)
Truyện phê phán thói
sính dùng từ nước ngoài của một số người.
Bác sĩ
Đốc tờ
Tiết 59
(Luyện tập tổng hợp)
Bài tập 6
Truyện cười sau đây phê phán điều gì?
Tổng kết về từ vựng
Tiết 59
Tổng kết về từ vựng
(Luyện tập tổng hợp)
* Củng cố:
1. Qua tiết luyện tập tổng hợp, em rút ra những điều lưu ý nào liên quan đến các nội dung về từ vựng tiếng Việt ?
* Lưu ý
1. Để sử dụng tốt tiếng Việt trong giao tiếp chúng ta cần phải nắm được đầy đủ, chính xác nghĩa của từ và lựa chọn từ thích hợp. (BT1+ 2)
3. Sử dụng các từ cùng trường từ vựng tạo nên sự gợi cảm, sinh động và hiệu quả cho sự diễn đạt (BT 4)
4. Cần sử dụng từ mượn, từ đồng nghĩa đúng lúc, đúng chỗ không nên lạm dụng (BT 6)
2. Cùng với việc phát triển từ vựng Tiếng Việt theo phương thức chuyển nghĩa ẩn dụ và hoán dụ, có thể tạo từ ngữ mới bằng cách dùng từ ngữ có sẵn kết hợp với đặc điểm sự vật (BT3+5)
Tiết 59
Tổng kết về từ vựng
(Luyện tập tổng hợp)
* Củng cố:
2. L?y ba VD trong cỏc van b?n dó h?c (V? nh� ch?n phõn tớch m?t VD ) minh ho? cho luu ý 3 ? trờn : Việc sử dụng các từ cùng trường từ vựng tạo nên sự gợi cảm, sinh động và hiệu quả cho sự diễn đạt.
a.Từ đời nhà Hán đến nay, chúng đã mấy phen cướp bóc nước ta, giết hại nhân dân, vơ vét của cải, người mỡnh không thể chịu nổi, ai cũng muốn đuổi chúng đi. (Hoàng Lê nhất thống chí)

b.Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá, cục thủy tinh hay đầu mẩu gỗ thì tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi. (Những ngày thơ ấu)

c. Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dăm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng (Đoàn thuyền đánh cá)

- Ôn lại to�n bộ kiến thức về từ vựng.
Chuẩn bị bài: Chương trình địa phương phần
tiếng Việt
Hướng dẫn về nhà:
Tổng kết về từ vựng
(Luyện tập tổng hợp)
Tiết 59