Bài 12. Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp)

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ TIẾT HỌC NGỮ VĂN LỚP 9A4
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG
VÒNG 1: ĐUỔI HÌNH BẮT CHỮ
Quan sát hình ảnh và tìm những câu thành ngữ, tục ngữ…liên quan. (10 điểm)
Lên voi xuống chó
Thay đổi địa vị thất thường đột ngột, lúc vinh hiển, lúc thất thế.
THỜI GIAN LÀ VÀNG
k
h
ô
n
Đi một ngày đàng học một sàng khôn
Chó ngáp phải ruồi
- Vì một sự may mắn ngẫu nhiên mà đạt được chứ không phải có tài cán gì.
................
................
Chuột sa chĩnh gạo
gạo
Rất may gặp được nơi sung sướng, đầy đủ, nhà hạ
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG
VÒNG 2: KHÁM PHÁ KIẾN THỨC (4 PHÚT)
- Các đội chơi thảo luận nhóm bài tập theo phiếu học tập.
- Tổng điểm cho mỗi nhóm: 10 điểm
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG
Nhóm 1: Bài tập 1 trang 158
Nhóm 2: Bài tập 2 trang 158
Nhóm 4: Bài tập 5 trang 159
Nhóm 3: Bài tập 3 trang 158
Bài tập 1/158-sgk
So sánh hai dị bản của câu ca dao sau:
- Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon.
- Râu tôm nấu với ruột bù
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
 Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt ? Vì sao ?
- Gật đầu: cúi đầu xuống rồi ngẩng lên ngay thường để chào hỏi hay tỏ sự đồng ý.
- Gật gù: gật nhẹ và nhiều lần, biểu thị thái độ đồng tình, tán thưởng.
 Như vậy từ gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt.
 Tuy món ăn đạm bạc nhưng đôi vợ chồng nghèo ăn rất ngon miệng vì họ biết chia sẻ những niềm vui đơn sơ trong cuộc sống.
Từ bài tập 1, em rút ra bài học gì khi sử dụng từ ngữ?
 Biết dùng từ ngữ đúng nghĩa, phù hợp với sự diễn đạt có tác dụng làm tăng giá trị biểu cảm.
 Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
- Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Người vợ thấy thế liền than thở:
- Rõ khổ! Có một chân thì còn chơi bóng đá làm gì cơ chứ!
Bài tập 2/158-sgk
Nghĩa câu nói của ông chồng là gì? Ông nói theo nghĩa nào? Bà vợ hiểu ý chồng mình ra sao? Bà vi phạm phương châm HT nào?
 Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
- Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Người vợ thấy thế liền than thở:
- Rõ khổ! Có một chân thì còn chơi bóng đá làm gì cơ chứ!
Bài tập 2/158-sgk:
Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười :
Người chồng: một chân sút
Người vợ: có một chân
Cả đội bóng chỉ có một người giỏi ghi bàn
Dùng với nghĩa chuyển theo phương thức
hoán dụ
Cầu thủ chỉ còn một chân
Hiểu theo nghĩa gốc
Hiểu sai
Trong hội thoại này người nói vi phạm phương châm hội thoại nào?
Vi phạm phương châm quan hệ
Trả lời: Người vợ không hiểu nghĩa của cách nói “chỉ có một chân sút”. Cách nói này có nghĩa là cả đội bóng chỉ có một người ghi bàn thôi.
Bài tập 3/158-sgk:
Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi:
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
(Đồng chí - Chính Hữu)
 Các từ vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển ?
 Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ, nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức hoán dụ?
+ Từ được dùng theo nghĩa gốc:
miệng, chân, tay.
+ Từ được dùng theo nghĩa chuyển:
vai..………...., đầu …………
(hoán dụ)
(ẩn dụ).
 Phát triển từ vựng về nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc.
Bài tập 1/158-sgk: dùng từ đúng nghĩa
Nghệ thuật dùng từ sáng tạo
- Truyện cười phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người.
Ở đây, người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ lệ mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẩn đỏ tấy lên; gọi là Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tụ tập toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (Ba Khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
Bài 5/159-sgk:
- Đọc đoạn trích “Đất rừng phương Nam” của Đoàn giỏi?
Bài tập 1/158-sgk: dùng từ đúng nghĩa
- Truyện cười phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người.
- Sự vật, hiện tượng được đặt tên theo cách nào?
- Tìm 5 ví dụ về sự vật, hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm?
=> Các sự vật và hiện tượng được gọi tên: rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mắt, kênh Ba Khía
=> Dùng từ ngữ có sẵn với một nội dung mới dựa vào đặc điểm của sự vật, hiện tượng được gọi tên.
Ví dụ: cà tím, cá kiếm, chim lợn (tiếng kêu eng éc), cầu sắt
ớt chỉ thiên, ngã ba Huế, xóm Bãi Dâu,…
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG
VÒNG 3: THUYẾT TRÌNH (4 phút)
- Các đội chơi thảo luận nhóm 2 phút nội dung bài thuyết trình: cảm nhận về bài thơ và câu truyện cười trong SGK, cử một đại diện của tổ thuyết trình phần nội dung của tổ trong vòng khoảng 2 phút.
- Tổng 10 điểm: 6 điểm nội dung, 4 điểm cho hình thức thuyết trình.
Bài tập 4: Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng để phân tích cái hay trong cách dùng từ ở bài thơ sau:
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro em biết không?
Bài 6: Truyện cười sau phê phán điều gì? Em rút ra bài học và lời khuyên nào?
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con:
Mau đi gọi bác sĩ ngay!
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo:
Đừng…dừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ!
Bài tập 4/159-sgk:
Trường từ vựng
Có hai trường từ vựng:
- Chỉ màu sắc: đỏ, xanh, hồng, ánh.
- Chỉ lửa: sự vật, hiện tượng liên quan đến lửa: lửa, cháy, tro.
Đọc bài thơ:
“Áo đỏ em đi giữa phố dông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro em biết không?”
(Vũ Quần Phương - Áo đỏ)
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG
Các từ thuộc hai trường từ vựng này có quan hệ chặt chẽ với nhau. Màu đỏ của áo cô gái thắp lên trong mắt chàng trai (và bao người khác) ngọn lửa.
- Ngọn lửa đó lan toả trong con người anh, làm anh say đắm, ngây ngất (đến mức cháy thành tro) và lan toả ra không gian, làm cho không gian biến sắc (cũng ánh theo hồng).
 Nhờ nghệ thuật dùng trường từ vựng, bài thơ đã xây dựng được những hình ảnh gây ấn tượng mạnh với người đọc, qua đó thể hiện một cách kín đáo một tình yêu mãnh liệt và cháy bỏng
Bài tập 1/158-sgk: dùng từ đúng nghĩa
Nghệ thuật dùng từ sáng tạo
Bài tập 6/159
Truyện cười sau đây phê phán điều gì ? Rút ra bài học, lời khuyên nào?
Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con :
- Mau đi gọi bác sĩ ngay !
Trong cơn đau quằn quại, ông ta vẫn gượng dậy nói với theo :
- Đừng … đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ ! (Theo Truyện cười dân gian)
Sính: thích đến mức lạm dụng quá đáng, để tỏ ra hơn người khác.
Bác sĩ và đốc tờ là những từ đồng nghĩa. Thay vì dùng từ bác sĩ, kẻ sắp chết vẫn một mực đòi dùng từ đốc tờ.
- Truyện cười phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người.
Bài tập 3: (Sgk/158)
Bài tập 1: (Sgk/158)
Bài tập 2: (Sgk/158)
Bài tập 4: (Sgk/159)
Bài tập 5: (Sgk/159)
Bài tập 6: (Sgk/159)
- Truyện phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người.
- Các sự vật và hiện tượng được gọi tên: rạch Mái Giầm, kênh Bọ Mắt, kênh Ba Khía.
- Dùng từ ngữ có sẵn với một nội dung mới dựa vào đặc điểm của sự vật, hiện tượng được gọi tên.
+ Chỉ màu sắc: đỏ, xanh, hồng, ánh.
+ Chỉ lửa, sự vật và hiện tượng liên quan đến lửa: lửa, cháy, tro
+ Dùng theo nghĩa gốc: miệng, chân, tay .+ Được dùng theo nghĩa chuyển: vai, đầu
- Người vợ không hiểu nghĩa của cách nói " chỉ có một chân sút". Cách nói này có nghĩa là cả đội chỉ có một người giỏi ghi bàn.
-> Như vậy từ gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa biểu đạt: Tuy món ăn đạm bạc nhưng đôi vợ chồng nghèo ăn rất ngon miệng vì họ biết chia sẻ với nhau.
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG
VÒNG 4: GIẢI Ô CHỮ
- Các đội chơi nhanh tay giải ô chữ, mỗi đội chỉ được quyền trả lời một lần
- Tổng 10 điểm: mỗi ô chữ hàng ngang 10 điểm, ô chữ chìa khóa 15 điểm.
1
1. ........... nghĩa là không có khả năng nhận biết .
2
2. Bị rời ra từng đoạn, từng khúc do bị kéo mạnh hoặc bị chặt, cưa, cắt
3
3. Chuyển nghĩa từ theo hai phương thức: ẩn dụ và…
Phần
thưởng
4
4. Đồng nghĩa với “ không thật thà ” là …
5
5. Trái nghĩa với “ chiến tranh ” là …
ô
t
r
a
u
v
d
ô
i
n
t
ư
V
Ố
N
T
Ừ
T
R
A
U
D
Ồ
I
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG
Tiết 58: TỔNG KẾT TỪ VỰNG