Bài 12. Phương pháp thuyết minh

CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO
ĐẾN DỰ GIỜ NGỮ VĂN
Ngữ văn 8 - Tuần 12 – Tiết 47

PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH


THẢO LUẬN CẶP ĐÔI (3 phút)
trả lời các câu hỏi sau:

1. Quan sát lại các văn bản thuyết minh vừa học (Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vân, Con giun đất) và cho biết các văn bản ấy đã cung cấp cho ta những tri thức gì ?
2. Làm thế nào để có được những tri thức ấy?
3. Bằng tưởng tượng, suy luận, có thể có những tri thức để làm bài văn thuyết minh hay không? Vì sao?
1- Cây dừa Bình Định
Đời sống
Sinh học
Văn hoá
Lịch sử
Sinh học
Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức,tham quan.
2- Tại sao lá cây có màu xanh lục ?
3- Huế
4- Khởi nghĩa Nông Văn Vân
5- Con giun đất

Ghi nhớ (1)
Muốn có tri thức để làm tốt bài văn thuyết minh, người viết phải quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện tượng cần thuyết minh, nhất là phải nắm bắt được bản chất, đặc trưng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.

Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa giả làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm,....
(Cây dừa Bình Định)
Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải…
(Thông tin về ngày trái đất năm 2000)






Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam. (Huế)
- Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng). (Khởi nghĩa Nông Văn Vân)
Ví dụ a)
Ví dụ b)
Ví dụ c):
Ngày nay, đi các nước phát triển, đau đâu cũng nổi lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút thuốc lá ở những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm (ở Bỉ, năm 1987, những người vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm phạt 500 đô la)
(Ôn dịch, thuốc lá)





d/ Các nhà khoa học cho biết trong không khí, dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm 3%. Nếu không có bổ sung thì trong vòng 500 năm con người và động vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí không ngừng gia tăng.Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn còn? Đó là nhờ thực vật.Thực vật khi quang hợp hút thán khí và nhả ra dưỡng khí.Một héc ta cỏ mỗi ngày có khả năng hấp thụ 900 kg thán khí và nhả ra 600 kg dưỡng khí. Vì thế trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành phố có ý nghĩa cực kỳ to lớn.
(Nói về cỏ)
e/ Biển Thái Bình Dương chiếm một diện tích lớn gần bằng ba đại dương khác cộng lại và lớn gấp 14 lần diện tích biển Bắc Băng Dương là đại dương bé nhất.










THảO LUậN NHóM
Thời gian 5 phút
Yêu cầu:
Các nhóm thảo luận lại để thống nhất nội dung 5 phút)
+ Nhóm 1: phần a,b
+ Nhóm 2: phần c,d
+ Nhóm 3: Phần e,g
Tìm hiểu về phương pháp, cách thức thuyết minh và tác dụng của từng phương pháp?
Xét ví dụ
Huế là một trong nh?ng trung tâm van hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam.
(Huế)
Nông Van Vân là tù truưởng dân tộc Tày, gi? chức tri châu Bảo Lạc ( Cao Bằng).
(Khởi nghĩa Nông Van Vân)
A: Dối tuượng cần thuyết minh.
B: Tri thức về đối tuượng
Cách diễn đạt: từ "là"
A " là" B
Phưuơng pháp nêu định nghĩa, giải thích là chỉ ra đặc điểm riêng nổi bật của đối tuượng cần thuyết minh.
Thân làm máng
Lá làm tranh
Cọng lá chẻ nhỏ làm vách
Gốc dừa giả làm chõ đồ xôi
Nuước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm
Kênh ô nhiễm


Ngày nay, đi các nước phát triển ,đâu đâu cũng nổi lên chiến dịch chống thuốc lá .Người ta cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm (ở Bỉ, từ năm 1987,vi phạm lần nhất phạt 40 đô la, tái phạm 500 đô la).
Phương pháp nêu ví dụ.
NO Smoking
Ngày 31 tháng 5: Ngày thế giới không hút thuốc lá


Các nhà khoa học cho biết trong không khí,dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích,thán khí chiếm 3%. Nếu không có bổ sung thì trong vòng 500 năm con người và động vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí không ngừng gia tăng. Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn còn? Đó là nhờ thực vật. Thực vật khi quang hợp hút thán khí và nhả ra dưỡng khí. Một hec-ta cỏ mỗi ngày có khả năng hấp thụ 900 kg thán khí và nhả ra 600 kg dưỡng khí. Vì thế trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành phố có ý nghĩa cực kì to lớn.
( Nói về cỏ)
Phương pháp dùng số liệu(con số).
e/ Biển Thái Bình Dương chiếm một diện tích lớn gần bằng ba đại dương khác cộng lại và lớn gấp 14 lần diện tích biển Bắc Băng Dương là đại dương bé nhất.

-> Phương pháp so sánh.


Huế


Phương pháp nêu định nghĩa
Huế là một trong những trung tâm văn hoá nghệ thuật lớn của Việt Nam.
Phuương pháp so sánh
Sông Huương đẹp nhuư một dải lụa xanh bay luượn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình nhuư cái yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế.
Phuương pháp liệt kê.
Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chùa Thiên Mụ, chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, Chợ Đông Ba....
Phuương pháp phân loại, phân tích
*Đẹp với cảnh sắc sông, núi ...
* Những công trình kiến trúc nổi tiếng
*Những sản phẩm đặc biệt :vưuờn ,nón, cô gái Huế, những món ăn .
* Truyền thống lịch sử.
Huế đẹp bởi các mặt:
* Nhiều công trình kiến trúc: có những công trình kiến trúc nổi tiếng
* Đặc sắc :- Những sản phẩm đặc biệt :vườn ,nón ,cô gái Huế ...
- Những món ăn .
Huế đẹp bởi các mặt:





Tác dụng
Cách thức thuyết minh
Phần
Phương pháp
b
c
d
e
g
Liệt kê
Nêu ví dụ
Dùng số liệu
So sánh
Phân loại
phân tích
Lần lượt giới thiệu Huế qua từng phương diện: địa lí, phong cảnh thiên nhiên, văn hoá- con người, ẩm thực, lịch sử.
So sánh các đối tượng cùng loại để làm nổi
bật diện tích củaThái Bình Dương là rộng lớn.
Đưa ra các số liệu cụ thể, chính xác về dưỡng khí và thán khí, về khả năng hấp thụ thán khí và nhả ra dưỡng khí của cỏ.
Đưa ra ví dụ cụ thể, người viết chỉ ra được việc xử phạt những người hút thuốc lá ở Bỉ.
- Liệt kê các bộ phận của cây dừa: thân, lá, cọng, gốc, nước.
- Liệt kê tác hại của việc sử dụng bao bì ni lông: lẫn vào đất, vứt xuống cống, trôi ra biển.
Định nghĩa giải thích
a
Giúp người đọc hình dung đặc điểm, tính chất của đối tượng một cách cụ thể.
Giúp người đọc hiểu và tin vào những điều người viết cung cấp.
Khẳng định độ tin cậy cao của các tri thức được cung cấp.
So sánh để làm nổi bật bản chất của đối tượng thuyết minh.
Giúp người đọc hiểu từng mặt, từng bộ phận của đối tượng thuyết minh.
Chỉ ra bản chất của đối tượng bằng lời văn ngắn gọn, c/xác.
Dùng câu nêu định nghĩa: CN + là + VN
Đứng đầu văn bản, giữ vai trò giới thiệu.
Bảng hệ thống các phưưuơng pháp thuyết minh
Có ý kiến cho rằng trong một bài văn thuyết minh chỉ cần dùng một phương pháp cho đơn giản, nhưng cũng có ý kiến cho rằng cần phải kết hợp nhiều phương pháp. Em đồng ý với ý kiến nào? Vì sao?
Ghi nhớ (2)
Để bài văn thuyết minh có sức thuyết phục, dễ hiểu sáng rõ, người ta có thể sử dụng phối hợp nhiều phương pháp thuyết minh như: nêu định nghĩa, giải thích, liệt kê, nêu ví dụ, dùng số liệu, so sánh, phân tích, phân loại.
BÀI TẬP 1: SGK/128
+ Khói thuốc lá có nhiều chất độc, thấm vào cơ thể, gây ho hen, viêm phế quản. + Khói thuốc thấm vào máu, không cho chúng tiếp cận ô-xi. + Khói thuốc lá gây ung thư vòm họng, ung thư phổi… + Chât ni-cô-tin trong thuốc lá làm huyết áp tăng cao, tắc động mạch, nhồi máu cơ tim…
Tác giả bài “Ôn dịch thuốc lá” đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết.
1/ Kiến thức của một bác sĩ:
2/ Kiến thức của người quan sát đời sống xã hội:
3 / Kiến thức của một người có tâm huyết đối với các vấn đề xã hội và bức xúc:
+ So sánh việc hút thuốc ở Việt Nam với các nước Âu, Mỹ; + Tình hình chống hút thuốc lá ở các nước đang phát triển.
+ Hiểu một nét tâm lí: cho rằng hút thuốc lá là văn minh, sang trọng; + Hút thuốc thuốc lá ảnh hưởng tới những người không hút; + Ảnh hưởng đến thai nhi; nêu gương xấu.
Bài tập 2: Bài viết "Ôn dịch thuốc lá" đã sử d?ng phuưong pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá?
Phuong phỏp so sỏnh:
+Ôn dịch thuốc lá với bệnh dịch khác. + Tác hại của thuốc lá với giặc gặm nhấm. + Thanh niên Việt Nam với thanh niên Mĩ.
Ph­ương ph¸p ph©n lo¹i, ph©n tÝch: +tác hại của thuốc lá với người hút.
+ T¸c h¹i ®èi víi ng­ưêi bªn c¹nh. + T¸c h¹i ®Õn nh©n c¸ch. + C¸ch phßng chèng.
Phuương pháp liệt kê: + Li?t kờ tỏc h?i c?a thu?c lỏ v?i ngu?i hỳt.
+Li?t kờ tỏc h?i c?a thu?c lỏ v?i nh?ng ngu?i bờn c?nh mỡnh
Phưuơng pháp dùng số liệu và nêu ví dụ:
( ở Bỉ, từ nam 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm phạt 500 đô la).
- Phuương pháp phân tích
=> Dể nêu bật tác hại của thuốc lá đối với sức khoẻ của con ngưuời.
B�I T?P 2: SGK/ 128
Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá.
Ai nhanh hơn !
- Phưuơng pháp liệt kê
- Phưuơng pháp nêu ví dụ
- Phưuơng pháp nêu số liệu
- Phưuơng pháp so sánh
0
3
2
1
4
5
6
7
9
8
10
11
17
12
13
14
15
16
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
40
39
38
37
36
41
50
49
48
47
46
45
44
43
42
54
56
55
53
52
51
59
60
57
58
Ngã ba đồng lộc
Ngã ba Dồng Lộc là giao điểm gi?a hai đuường tỉnh lộ số 8 và số 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh. Trên một đoạn đưuờng khoảng 20 km mà có nh?ng 44 trọng điểm đánh phá của giặc Mĩ và đã phải chịu đựng hơn 2057 trận bom. ở đây có một tập thể kiên cưuờng gồm 10 cô gái tuổi đời từ 17 đến 20 làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đưuờng, đào hầm trú ẩn, đảm bảo an toàn cho xe và nguười qua lại. Ngày 24 - 7- 1968, sau 18 lần giặc Mĩ cho máy bay đánh phá ác liệt vào khu vực này, cả 10 chị em vẫn trụ lại kiên cưuờng, bất khuất, gi? v?ng mạch đuờng đến hơi thở cuối cùng.
Cũng trên mảnh đất anh hùng này đã sinh ra ngưuời anh hùng trẻ tuổi La Thị Tám, một cô gái đầy nhiệt tình cách mạng, gan dạ, mưuu trí. Liên tục 116 ngày đêm làm nhiệm vụ, chị đã quan sát, đánh dấu nhung quả bom chưa nổ ở các trọng điểm d?ch đánh phá ác liệt. Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cuường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các nút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom, đảm bảo giao thông thông suốt.
Ngày nay Ngã ba Dồng Lộc trở thành một nơi tưuởng niệm nh?ng tấm guơng oanh liệt của các cô gái thanh niên xung phong trong thời kháng chiến chống Mĩ. (Báo Quân đội nhân dân, 1975)
BÀI TẬP 3: SGK/129
Đọc văn bản thuyết minh sau và trả lời câu hỏi: Thuyết minh đòi hỏi những kiến thức như thế nào ? Văn bản đã sử dụng những phương pháp truyết minh nào ?
Thuyết minh đòi hỏi những
kiến thức như thế nào ?

Văn bản đã sử dụng những
phương pháp truyết minh nào ?
NGÃ BA ĐỒNG LỘC
- Về cuộc sống của các nữ thanh niên xung phong làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đường, đào hầm, đảm bảo an toàn giao thông cho người và xe qua lại.
→ Kiến thức khách quan, xác thực học và đúng đắn.
Thuyết minh đòi hỏi những
kiến thức như thế nào ?

Văn bản đã sử dụng những
phương pháp truyết minh nào ?
+ Dùng số liệu: 20 km, 44 trọng điểm, 2057 trận bom;10 cô gái; 24-7-1968; 18 lần;116 ngày đêm.
+ Nêu ví dụ: Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các hút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom…
+ Liệt kê: san lấp hố bom, làm đường, đào hầm trú ẩn, đảm bảo an toàn cho xe và người qua lại.
NGÃ BA ĐỒNG LỘC
Về vị trí địa lí của ngã ba
Đồng Lộc.
Về lịch sử cuộc kháng chiến chống Mĩ oanh liệt của dân tộc.
Di ảnh 10 cô gái Ngã Ba Đồng Lộc
Ảnh chụp cuối cùng của 10 cô gái
Khu Tưởng niệm Ngã Ba Đồng Lộc
Mộ mười cô gái Đồng Lộc
BÀI TẬP 4: SGK/129
Hãy cho biết cách phân loại sau đây của một bạn lớp trưởng với những bạn học yếu trong lớp có hợp lý không: “Lớp ta có nhiều bạn học chưa tốt. Trong đó có những bạn có điều kiện học tập tốt nhưng ham chơi, nên học yếu.Có những bạn học được nhưng do hoàn cảch khó khăn, thường bỏ học đến chậm nên học yếu. Lại có những bạn vốn kiến thức cơ sở yếu từ lớp dưới, tiếp thu chậm, nên học yếu. Đối với ba nhóm học sinh đó, chúng ta nên có những biện pháp khác nhau để giúp đỡ họ”.
Sự phân loại của bạn lớp trưởng là hợp lí. Bởi lẽ, bạn đã chỉ ra 3 loại học lực yếu bởi những nguyên nhân khác nhau:
- Có điều kiện học tốt nhưng ham chơi, nên học yếu.
- Gia đình khó khăn, thường bỏ học, đến lớp chậm, nên học yếu.
- Kiến thức yếu, tiếp thu chậm, nên học yếu.
=> Từ đó bạn đề nghị cách giúp đỡ khác nhau là hoàn toàn có cơ sở.
B
A
1- Phương pháp
nêu định nghĩa
2- Phương pháp
liệt kê
3- Phương pháp
dùng số liệu
4- Phương pháp
so sánh
5- Phương pháp
phân loại
c- chia đối tượng ra từng loại, từng mặt để thuyết
minh làm cho đối tượng trở nên cụ thể, rõ ràng hơn
Nối cụm từ ở cột A với cụm từ ở cột B để hoàn thiện câu:
d- chỉ ra bản chất của đối tượng thuyết minh bằng lời văn ngắn gọn, chính xác.
a- lần lượt chỉ ra các đặc điểm, tính chất của đối tượng thuyết minh theo một trình tự nhất định, giúp người đọc hình dung ra đối tượng thuyết minh.
b- dẫn ra các con số cụ thể để thuyết minh, làm cho văn bản thêm tin cậy
e- đối chiếu hai hoặc hơn hai sự vật để làm nổi bật tính chất đối tượng thuyết minh.
TRÒ CHƠI TÌM Ô CHỮ MAY MẮN
1
2
3
4
5
6
Hãy kể tên 6 phương pháp thuyết minh đã học trong bài hôm nay?
ĐÁP ÁN:
Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích; phương pháp liệt kê; phương pháp nêu ví dụ; phương pháp dùng số liệu; phương pháp so sánh; phương pháp phân tích, phân loại.
Câu 1:
Để làm tốt bài văn thuyết minh, cần phải
làm gì?
ĐÁP ÁN:
Quan s�t, h?c t?p, tích luy tri th?c.
Câu 2:
Ô chữ may mắn:
Bạn nhận được ánh mắt ngưỡng mộ từ các bạn trong lớp và nhận được một tràng vỗ tay động viên, cổ vũ

Ô chữ may mắn:
Bạn nhận được ánh mắt ngưỡng mộ từ các bạn trong lớp và nhận được một tràng vỗ tay động viên, cổ vũ

Để làm tốt bài văn thuyết minh, cần phải
làm gì?
ĐÁP ÁN:
Quan s�t, h?c t?p, tích luy tri th?c.
Câu 3:
Để làm tốt bài văn thuyết minh, cần phải
làm gì?
ĐÁP ÁN:
Quan s�t, h?c t?p, tích luy tri th?c.
Câu 4:


Phuong pháp thuyết minh

1. Phương pháp nêu định nghĩa
2. Phương pháp liệt kê
3. Phương pháp nêu ví dụ
5. Phương pháp so sánh
6. Phương pháp phân loại, ph©n tích
4. Phương pháp dùng số liệu
* Đối với bài học tiết này:
+ Học thuộc ghi nhớ SGK/128, làm bài tập còn lại vào vở bài tập.
+ Tìm ví dụ có sử dụng các phương pháp thuyết minh.
+ Tìm hiểu về núi Voi, chuẩn bị tri thức để viết bài văn thuyết minh về núi Voi quê hương em.
HƯỚNG DẪN HỌC BÀI VỀ NHÀ
* Đối với bài học ở tiết tiếp theo:
- Chuẩn bị bài “Trả bài kiểm tra Văn và bài viết Tập làm văn số 2”.
+ Đối với bài kiểm tra Văn: Xem lỗi và đưa ra hướng sửa chữa.
+ Đối với bài viết số 2, xác định thể loại. Tìm lỗi đưa ra hướng khắc phục.
Bài học kết thúc
cảm ơn thầy cô và các em