Bài 12. Phương pháp thuyết minh

Hà Thanh Thủy
Ngữ văn 8
Bài 12 – Tiết 47



Phương pháp thuyết minh
Phương pháp thuyết minh
A. Bài học
I- Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
Các văn bản
Cây dừa Bình định
Tại sao lá cây có màu xanh lục và Con giun đất
Khởi nghĩa Nông Văn Vân
Huế
các Loại tri thức
Về sự vật
Về khoa học
Về lịch sử
Về văn hóa
Để có tri thức
Quan sát , xem xét
Học tập, nghiên cứu
Học tập, tra cứu tài liệu
Tham quan , xem xet
Quan sát, học tập, tích lũy kiến thức
Có ý kiến cho rằng: Bằng tưởng tượng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh? Theo em ý kiến đó đúng hay sai? Tại sao?
Không thể tưởng tượng, suy luận để có tri thức khách quan làm bài văn thuyết minh.
Phương pháp thuyết minh
I- Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh.
1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh.
Muốn có tri thức để làm tốt bài thuyết minh, người viết phải:
- Quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện tượng cần thuyết minh
- Nắm bắt được bản chất, đặc trưng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.
2, Phương pháp thuyết minh.
a, Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích
Xét ví dụ
Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam.
(Huế)
Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc ( Cao Bằng).
(Khởi nghĩa Nông Văn Vân)
A: Đối tượng cần thuyết minh.
B: Tri thức về đối tượng
Cách diễn đạt: từ "là"
A " là" B
Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích là chỉ ra đặc điểm riêng nổi bật của đối tượng cần thuyết minh
Cho các ví dụ sau:
Sách là đồ dùng thiết yếu của học sinh.
Sách là phương tiện giữ gìn và truyền bá kiến thức.
Sách là người bạn tốt của con người.
Hãy lựa chọn chính xác định nghĩa về "sách"
Quá hẹp
Rõ ràng, chính xác
Qúa rộng
Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích là chỉ ra các đặc điểm riêng nổi bật của đối tượng thuyết minh bằng lời văn rõ ràng, ngắn gọn, chính xác.
Xét ví dụ
1, Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa giả làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm....
(Cây dừa Bình Định)
Hãy kể ra cụ thể lần lượt các đặc điểm của cây dừa Bình Định:
Thân làm máng
Lá làm tranh
Cọng lá chẻ nhỏ làm vách
Gốc dừa giả làm chõ đồ xôi
Nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm
Ví dụ:
2, Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải....
(Thông tin về Ngày trái đất năm 2000)
Bao bì ni lông lẫn vào đất, nước gây những tác hại nào?
Phương pháp liệt kê là kể ra các thuộc tính, biểu hiện cùng loại của đối tượng cần thuyết minh.
Phương pháp thuyết minh
I- Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh.
1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh.
2, Phương pháp thuyết minh:
a, Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.
b, Phương pháp liệt kê.
Phân biệt phương pháp nêu định nghĩa giải thích và phương pháp liệt kê.
Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích: Nêu đặc điểm riêng nổi bật đối tượng cần thuyết minh một cách rõ ràng, ngắn gọn.
Phương pháp liệt kê: Trình bày lần lượt, các thuộc tính, biểu hiện của đối tượng thuyết ninh.
I- Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
Phương pháp thuyết minh
1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh.
2, Phương pháp thuyết minh:
a, Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.
b, Phương pháp liệt kê.
c. Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số).
Ví dụ:
Ngày nay, đi các nước phát triển, đâu đâu cũng nổi lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm ? ( ở Bỉ. Từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đôla, tái phạm phạt 500 đôla).
(Ôn dịch, thuốc lá)
- Số liệu rõ ràng, chính xác.
- Thuyết phục người đọc, làm người đọc tin vào những điều người viết đã cung cấp.
Câu hỏi
Hãy tìm trong văn bản " Thông tin trái đất năm 2000" và " Ôn dịch thuốc lá" những số liệu dùng để thuyết minh vấn đề ?
Văn bản
Thông tin trái đất năm 2000
Văn bản
Ôn dịch thuốc lá
Ngày 22 tháng 4 hàng năm được gọi là ngày trái đất do một tổ chức bảo vệ môi trường ở Mỹ khởi xướng năm 1970. Từ đó đến nay đã có 141 nước trên thế giới tham gia
Ta đến bệnh viện K sẽ thấy rõ: Bác sỹ viện trưởng cho biết 80% ung thư vòm họng và ung thư phổi là do thuốc lá
Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu : nêu ví dụ, dẫn ra các con số cụ thể để thuyết minh, làm cho văn bản thêm tin cậy.
I- Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh.
Phương pháp thuyết minh
1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh.
2, Phương pháp thuyết minh.
a, Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.
b, Phương pháp liệt kê.
c, Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số).
d, Phương pháp so sánh.
Xét ví dụ
Ta nghèo hơn các nước Âu - Mĩ rất nhiều nhưng "xài" thuốc lá là tương

đương với các nước đó
Ôn dịch thuốc lá đe dọa sức khỏe và tính mạng của loài người còn nặng hơn cả

AIDS
A: Đối tượng cần đối chiếu.
B,C : Các đối tượng đối chiếu.
Phương pháp so sánh : đối chiếu hai hoặc hơn hai sự vật để làm nổi bật tính chất của đối tượng thuyết minh.
HUế
Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam. Huế là một thành phố đẹp. Huế đẹp của thiên nhiên Việt Nam. Huế đẹp thơ. Huế đẹp của những con đường sáng tạo, anh dũng.
Huế là sự kết hợp hài hoà của núi, sông và biển. Chúng ta có thể lên núi Bạch Mã để đón gió biển. Từ đèo Hải Vân mây phủ, chúng ta nghe tiếng sóng biển rì rào.Từ đây, buổi sáng chúng ta có th? lên Trường Sơn, buổi chiều tắm biển Thuận An và ban đêm ngủ thuyền trên sông Hương.
Huế đẹp với cảnh sắc sông núi. Sông Hương đẹp như một dải lụa xanh bay lượn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình như cỏi yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế. Chiều đến, những chiếc thuyền nhỏ nhẹ nhàng lướt trên dòng nước hiền dịu của sông Hương. Những mái chèo thong thả buông, những giọng hò Huế ngọt ngào bay lượn trên mặt sóng, trên những ng?n cây thanh trà, phượng vĩ.
Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng được Liên hợp quốc xếp vào hạng di sản văn hoá thế giới. Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chựa Thiên Mụ, Chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, Chợ Đông Ba....
Huế được yêu vì những sản phẩm đặc biệt của mình. Huế là thành phố của những mảnh vườn xinh đẹp. Những hoa, cây cảnh, những vườn chè, vườn cây ăn quả của sông Hương xanh mướt như những viên ngọc. Những chiếc nón Huế làm cho các cô gái Huế đẹp hơn, duyên dáng hơn.
Huế còn nổi tiếng với những món ăn mà chỉ riêng Huế mới có.
Huế còn là thành phố đấu tranh kiên cường. Tháng Tám năm 1945, Huế đã đứng lên cùng cả nước, chế độ phong kiến ngàn năm sụp đổ dưới chân thành Huế.
Huế đẹp và thơ đã đi vào lịch sử của những thành phố anh hùng.
(Dẫn theo Tiếng Việt thực hành)

Huế đẹp bởi các mặt:
* Cảnh sắc thiên nhiên: -Sự kết hợp hài hoà của núi ,sông ,biển .
-Đẹp với cảnh sắc sông ,núi ...
Huế đẹp bởi các mặt:
* Nhiều công trình kiến trúc: có những công trình kiến trúc nổi tiếng
* Đặc sắc :- Những sản phẩm đặc biệt :vườn ,nón ,cô gái Huế ...
- Những món ăn .
Huế đẹp bởi các mặt:
Huế đẹp bởi các mặt:
* Lịch sử đấu tranh và con người : Thành phố đấu tranh kiên cường .

Hiểu đầy đủ, cụ thể toàn diện về Huế
"đối tượng đa dạng, nhiều cá thể, nhiều bộ phận, nhiều mặt."

+ Cảnh sắc thiên nhiên:
- Sự kết hợp hài hoà của núi ,sông ,biển .
- Đẹp với cảnh sắc sông ,núi ...
+ Nhiều công trình kiến trúc:
- Có những công trình kiến trúc nổi tiếng
+ Đặc sắc :
- Những sản phẩm đặc biệt :vườn ,nón ,cô gái Huế ...
- Những món ăn .
+ Lịch sử đấu tranh và con người : Thành phố đấu tranh kiên cường .
Phương pháp phân loại phân tích : chia đối tượng ra từng loại, từng mặt để thuyết minh làm cho đối tượng trở nên cụ thể, rõ ràng hơn.
I- Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
Phương pháp thuyết minh
1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh
2, Phương pháp thuyết minh
a, Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích
b, Phương pháp liệt kê
c, Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số)
d, Phương pháp so sánh
e, Phương pháp phân loại, phân tích


Huế


Phương pháp nêu định nghĩa
Huế là một trong những trung tâm văn hoá nghệ thuật lớn của Việt Nam
Phương pháp so sánh
Sông Hương đẹp như một dải lụa xanh bay lượn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình như cái yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế.
Phương pháp liệt kê.
Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chùa Thiên Mụ, chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, Chợ Đông Ba....
Phương pháp phân loại, phân tích
*Đẹp với cảnh sắc sông ,núi ...
* Những công trình kiến trúc nổi tiếng
*Những sản phẩm đặc biệt :vườn ,nón ,cô gái Huế, những món ăn .
* Truyền thống lịch sử.
II. Ghi nhớ

Muốn có tri thức để làm tốt bài thuyết minh, người viết phải quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện thượng cần thuyết minh, nhất là phải nắm bắt được bản chất, đặc trưng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.
Để bài văn thuyết minh có sức thuyết phục, dễ hiểu, sáng rõ, người ta có thể sử dụng phối hợp nhiều phương pháp thuyết minh như: Nêu định nghĩa, giải thích, liệt kê, nêu ví dụ, dùng số liệu so sánh, phân tích, phân loại...
Bài tập nhanh: Nối nội dung ở cột A với nội dung ở cột B để có nội dung của phương pháp thuyết minh.
A - Bài học
I- Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
Phương pháp thuyết minh
1, Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức để làm bài văn thuyết minh.
2, Phương pháp thuyết minh.
a, Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.
c, Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số).
e, Phương pháp so sánh.
f, Phương pháp phân loại, phân tích.
b, Phương pháp liệt kê.
B- Luyện tập:
d, Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu (con số).
II. Ghi nhớ
Phương pháp thuyết minh
Luyện tập
Bài tập 1
Tác giả bài " Ôn dịch thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều" để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá.
Em hãy chỉ ra những kiến thức cần có để thể hiện trong bài viết.
Kiến thức của một bác sỹ.
Kiến thức của người quan sát đời sống xã hội.
Kiến thức của một người có tâm huyết với những vấn đề xã hội bức xúc.
Bài tập 2



Bài viết "Ôn dịch thuốc lá" đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của viêc hút thuốc lá.



Phương pháp so sánh đối chiếu.
+ Ôn dịch thuốc lá với bệnh dịch khác.
+ Tác hại của thuốc lá với giặc gặm nhấm.
+ Thanh niên Việt Nam bằng thanh niên Mĩ.
Phương pháp phân loại, phân tích.
+ Tác hại đối với người hút.
+ Tác hại đối với người bên cạnh.
+ Tác hại đến nhân cách.
+ Cách phòng chống.
Phương pháp liệt kê.
+ Liệt kê tác hại của thuốc lá đối với người hút.
+ Tác hại của thuốc lá đối với người bên cạnh.
Phương pháp dùng số liệu và nêu ví dụ.
( ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm phạt 500 đô la).
Bài tập 3
Đọc văn b?n sau
NGã BA đồng lộc
Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đường tỉnh lộ 8 và 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh. Trên một đoạn đường khoảng 20km mà có những 44 trọng điểm đánh phá của giặc Mỹ và đã phải chịu đựng hơn 2057 trận bom. ở đây có một tập thể kiên cường gồm 10 cô gái tuổi đời từ 17 đến 20 làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đường, đào hầm trú ẩn, bảo đảm an toàn cho xe và người qua lại. Ngày 24-7-1968, sau 18 lần giặc Mỹ cho máy bay đánh phá vào khu vực này, cả 10 chị em vẫn trụ lại kiên cường , bất khuất, giữ vững mạch đường đến hơi thở cuối cùng.
Cũng trên mảnh đất anh hùng này đã sinh ra những người anh hùng trẻ tuổi La Thị Tám, một cô gái đầy nhiệt tình cách mạng, gan dạ, mưu trí. Liên tục 116 ngày đêm làm nhiệm vụ, chị đã quan sát, đánh dấu những quả bom chưa nổ ở các trọng điểm địch bắn phá ác liệt. Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các hút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom, đảm bảo giao thông thông suốt.
Ngày nay Ngã ba Đồng Lộc trở thành một nơi tưởng niệm những tấm gương oanh liệt của các cô gái thanh niên xung phong trong thời kháng chiến chống Mỹ.
(Báo Quân đội nhân dân,1975)
Bài tập3 (1)
Văn bản đòi hỏi cần có những kiến thức nào ?




Kiến thức



Địa lý:
Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đường tỉnh lộ 8 và 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh.
Lịch sử
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước; những cô gái thanh niên xung phong.
Khoa học quân sự
Về các loại máy bay, bom.
Đời sống xã hội
Về đời sống, cuộc sống của các nữ thanh niên xung phong thời kỳ chống Mỹ cứu nước.
Bài tập 3 (2)
Văn bản đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào?




Phương pháp




Nêu định nghĩa.
Dùng phân loại, phân tích.
Dùng số liệu, con số.
Nêu ví dụ


Phuong pháp thuyết minh

1. Phương pháp nêu định nghĩa
2. Phương pháp liệt kê
3. Phương pháp nêu ví dụ, dùng số liệu
4. Phương pháp so sánh
5. Phương pháp phân loại, ph©n tích
Hướng dẫn tự học ở nhà :
+ Học bài.
Sưu tầm, đọc thêm các văn bản thuyết minh sử dụng phong phú các phương pháp để học tập.
Đọc kĩ một số đoạn văn thuyết minh.
+ Soạn bài :
Bài toán dân số
+ Chuẩn bị :
Sưu tầm tư liệu về Hồ Gươm