Bài 12. Phương pháp thuyết minh

TRƯỜNG THCS NGUYỄN HUỆ


Nhiệt liệt chào mừng
các thầy cô giáo về dự giờ tiết học!
KIỂM TRA BÀI CŨ
Ngữ Văn 8 - Tuần 12 – Tiết 47

PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
GV: Nguyễn Hoài Nhơn
Năm học: 2011 - 2012
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
a/ Ví dụ:
a/ Đọc lại các văn bản thuyết minh vừa học (Cây dừa Bình Định, Tại sao lá cây có màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vân, Con giun đất) và cho biết các văn bản ấy đã sử dụng loại tri thức gì?
b/ Làm thế nào để có các tri thức ấy? Vai trò của quan sát, học tập, tích lũy ở đây là như thế nào?
c/ Bằng tưởng tượng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh được không? Vì sao?
- Văn bản: “Cây dừa Bình Định”.
- Văn bản: “Tại sao lá cây có màu xanh lục” và :Con giun đất”.
- Văn bản: “Khởi nghĩa Nông Văn Vân”.
- Văn bản: “Huế”
Tri thức về sự vật
Tri thức về khoa học
Tri thức về lịch sử
Tri thức về văn hóa,
xã hội
Như vậy, muốn làm tốt bài văn thuyết minh ta cần nhất là yếu tố gì?
Tri thức về sự vật
Tri thức về sự vật cần đảm bảo tính chất gì?
Tri thức cần phải đầy đủ, chính xác, chọn lọc để khi thuyết minh tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.
Bằng tưởng tượng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh được không? Vì sao?
Tưởng tượng, suy luận không thể giúp chúng ta có tri thức đầy đủ và chính xác nhất để làm bài văn thuyết minh, dẫn đến bài văn thuyết minh sẽ không đảm bảo tính chính xác và thuyết phục.
Muốn có tri thức về sự vật thì ta phải làm thế nào?
Quan sát, học tập, tích lũy tri thức đó.
Việc quan sát, học tập, tích lũy tri thức là hết sức cần thiết để có thể làm tốt một bài văn thuyết minh.
Vai trò của quan sát, học tập, tích lũy ở đây như thế nào?
Như vậy, qua ví dụ chúng ta vừa tìm hiểu, các em hãy cho biết muốn làm một bài văn thuyết minh ta cần phải làm gì?
Muốn làm tốt bài văn thuyết minh, người viết cần phải quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện tượng cần thuyết minh, để có tri thức về sự vật ấy, nhất là phải nắm bắt được bản chất, đặc trưng của chúng, để tránh xa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.
Tri thức
để
thuyết minh
HỌC TẬP
TÍCH LŨY
QUAN SÁT
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
a/ Ví dụ:
b/ Ghi nhớ ý 1: sgk/128
2. Phương pháp thuyết minh:
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
2. Phương pháp thuyết minh:
a1. Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích:
a/ Các phương pháp thuyết minh:
Huế là một trong những trung tâm văn hóa, nghệ thuật lớn của Việt Nam.
(Huế)
Ví dụ:
Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức Tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng).
(Khởi nghĩa Nông Văn Vân)
Trong các câu trên ta thường gặp từ gì?
Sau từ “là” người ta cung cấp kiến thức như thế nào?
Cung cấp tri thức về đối tượng cần thuyết minh.
Trong văn thuyết minh, câu định nghĩa có vị trí và vai trò như thế nào?
- Vị trí: thường ở đầu đoạn.
- Vai trò: giữ vai trò giới thiệu.
Thảo luận nhóm:
a/ Sách là đồ dùng thiết yếu của học sinh.
b/ Sách là người bạn tốt của con người.
c/ Sách là phương tiện giữ gìn và truyền bá kiến thức.
Quá hẹp
Quá rộng
Trong các câu nêu định nghĩa về “sách” sau đây, em đồng ý với ý kiến nào và giải thích vì sao em đồng ý với ý kiến đó ?
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
2. Phương pháp thuyết minh:
a1. Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích:
a2. Phương pháp liệt kê:
a/ Các phương pháp thuyết minh:
- Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mỡnh cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa giả làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm....
(Cây dừa Bỡnh Dịnh)
Ví dụ:
- Theo các nhà khoa học, bao bỡ ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trỡnh sinh tru?ng cuả các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bỡ ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tang khả nang ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bỡ ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải....
(Thông tin về Ngày trái đất nam 2000)
- Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mỡnh cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa giả làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm,...
(Cây dừa Bỡnh Dịnh)
Liệt kê cụ thể, lần lượt các đặc điểm, công dụng của cây dừa Bình Định.
- Theo các nhà khoa học, bao bỡ ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trỡnh sinh tru?ng cuả các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng xói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bỡ ni lông bị vứt xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tang khả nang ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bỡ ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải....
(Thông tin về Ngày trái đất nam 2000)
Liệt kê tác hại nhiều mặt của việc sử dụng bao bì ni lông.
Phuơng pháp liệt kê : lần lượt chỉ ra các đặc điểm, tính chất của đối tượng cần thuyết minh theo một trình tự nhất định, giúp người đọc hình dung ra đối tượng.
Phân biệt phương pháp nêu
định nghĩa, giải thích và
phương pháp liệt kê?
Phương pháp
nêu định nghĩa, giải thích:
nêu đặc điểm
đối tượng một cách
ngắn gọn
Phương pháp liệt kê:
trình bày lần lượt, cụ thể,
rõ ràng, chính xác nhiều
đặc điểm của đối tượng
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
2. Phương pháp thuyết minh:
a1. Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích:
a2. Phương pháp liệt kê:
a3. Phương pháp nêu ví dụ:
a/ Các phương pháp thuyết minh:
Ngày nay, đi các nước phát triển, đâu dâu cũng nổi lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút thuốc ở tất cả nh?ng nơi công cộng, phạt nặng nh?ng người vi phạm ( ở Bỉ, từ nam 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đôla, tái phạm phạt 500 đôla).
(Ôn dịch, thuốc lá)
Chỉ ra ví dụ trong đoạn văn sau và nêu tác dụng của nó đối với việc trình bày cách xử phạt những người hút thuốc lá ở nơi công cộng?
Ví dụ rõ ràng làm cho kiến thức trừu tượng trở nên cụ thể, dễ hiểu có tác dụng thuyết phục cao tạo niềm tin cho người đọc, người nghe.
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
2. Phương pháp thuyết minh:
a1. Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích:
a2. Phương pháp liệt kê:
a3. Phương pháp nêu ví dụ:
a4. Phương pháp dùng số liệu (con số):
a/ Các phương pháp thuyết minh:
Đoạn văn này cung cấp những số liệu nào?
Các nhà khoa học cho biết trong không khí, dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm 3%. Nếu không có bổ sung thì trong vòng 500 năm con người và động vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí không ngừng gia tăng. Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn còn ? Đó là nhờ thực vật. Thực vật khi quang hợp hút thán khí và nhả ra dưỡng khí. Một héc- ta cỏ mỗi ngày có khả năng hấp thụ 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí. Vì thế trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành phố có ý nghĩa cực kì to lớn.
( Nói về cỏ )
Nếu không có những số liệu này, có thể làm sáng tỏ được vai trò của cỏ trong thành phố không?
Các nhà khoa học cho biết dưỡng khí ngày càng cạn kiệt. Nếu không có bổ sung thì con người và động vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí không ngừng gia tăng. Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn còn ? Đó là nhờ thực vật. Thực vật khi quang hợp hút thán khí và nhả ra dưỡng khí. Cỏ mỗi ngày có khả năng hút nhiều thán khí và nhả ra nhiều dưỡng khí. Vì thế trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành phố có ý nghĩa cực kì to lớn.
Phương pháp nêu số liệu: dẫn ra các số liệu chính xác để khẳng định độ tin cậy và thuyết phục cao của các tri thức được cung cấp.
Hãy tìm trong hai văn bản: “Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000” và “Ôn dịch, thuốc lá” những số liệu dùng để thuyết minh vấn đề?
Ngày 22 tháng 4 hàng năm được gọi là Ngày Trái Đất do một tổ chức bảo vệ môi trường của Mĩ khởi xướng từ năm 1970. Từ đó đến nay đã có 141 nước trên thế giới tham gia tổ chức này,…
(Thông tin về Ngày Trái Đất năm 2000)
Ta đến bệnh viện K sẽ thấy rõ: Bác sĩ viện trưởng cho biết trên 80% ung thư vòm họng và ung thư phổi là do thuốc lá.
(Ôn dịch, thuốc lá)
Bài tập:
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
2. Phương pháp thuyết minh:
a1. Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích:
a2. Phương pháp liệt kê:
a3. Phương pháp nêu ví dụ:
a4. Phương pháp dùng số liệu (con số):
a5. Phương pháp so sánh:
a/ Các phương pháp thuyết minh:
Tác giả đã so sánh giữa những sự vật nào ? Tác dụng của biện pháp so sánh đó là gì ?
Biển Thái Bình Dương chiếm một diện tích lớn gần bằng ba đại dương khác cộng lại và lớn gấp 14 lần diện tích Bắc Băng Dương là đại dương bé nhất.
Phương pháp so sánh: so sánh hai hoặc nhiều đối tượng nhằm làm nổi bật các đặc điểm, tính chất của sự vật cần thuyết minh.
Làm nổi bật đặc điểm của biển Thái Bình Dương.
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
2. Phương pháp thuyết minh:
a1. Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích:
a2. Phương pháp liệt kê:
a3. Phương pháp nêu ví dụ:
a4. Phương pháp dùng số liệu (con số):
a5. Phương pháp so sánh:
a6. Phương pháp phân loại, phân tích:
a/ Các phương pháp thuyết minh:
HUẾ
Huế là một trong những trung tâm văn hóa, nghệ thuật lớn của Việt Nam. Huế là một thành phố đẹp. Huế đẹp của thiên nhiên Việt Nam. Huế đẹp của thơ. Huế đẹp của những con người sáng tạo, anh dũng.
Huế là sự kết hợp hài hòa của núi, sông và biển. Chúng ta có thể lên núi Bạch Mã để đón gió biển. Từ đèo Hải Vân mây phủ, chúng ta nghe tiếng sóng biển rì rào. Từ đây buổi sáng chúng ta có thể lên Trường Sơn, buổi chiều tắm biển Thuận An và ba đêm ngủ thuyền trên sông Hương.
Huế đẹp với cảnh sắc sông núi. Sông Hương đẹp như một dải lụa xanh bay lượn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình như cái yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế. Chiều đến, những chiếc thuyền nhỏ nhẹ nhàng lướt trên dòng nước hiền dịu của sông Hương. Những mái chèo thong thả buông, những giọng hò Huế ngọt ngào bay lượn trên mặt sóng, trên những ngọn cây thanh trà, phượng vĩ.
Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng được Liên hợp quốc xếp vào hàng di sản văn hóa thế giới. Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chùa Thiên Mụ, chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, chợ Đông Ba,…
Huế được yêu vì những sản phẩm đặc biệt của mình. Huế là thành phố của những mảnh vườn xinh đẹp. Những vườn hoa, cây cảnh, những vườn chè, vườn cây ăn quả của Huế xanh mướt như những viên ngọc. Những chiếc nón Huế càng làm cho các cô gái Huế đẹp hơn, duyên dáng hơn.
Huế còn nổi tiếng với những món ăn mà chỉ riêng Huế mới có.
Huế còn là thành phố đấu tranh kiên cường. Tháng 8 năm 1945, Huế đã đứng lên cùng cả nước, chế độ phong kiến ngàn năm sụp đổ dưới chân thành Huế.
Huế đẹp và thơ đã đi vào lịch sử của những thành phố anh hùng.
(Dẫn theo Tiếng Việt thực hành)
Một số hình ảnh xứ Huế
Sông Huong
Tru?ng Quốc Học Huế
Dường Hồ Chí Minh qua Huế
Dường vào
kinh thành Huế
Dồi Thiên Mụ
Hãy cho biết bài “Huế” đã trình bày những đặc điểm của thành phố Huế theo những mặt nào?
- Huế đẹp bởi sự kết hợp hài hòa của cảnh sắc sông núi.
- Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng.
- Huế được yêu vì những sản phẩm đặc biệt của mình.
- Huế nổi tiếng với những món ăn.
- Huế là thành phố đấu tranh kiên cường.
- Phân loại là chia đối tượng thành từng loại theo một số tiêu chí.
- Phân tích là chia nhỏ đối tượng để xem xét.
Như vậy, trong văn thuyết minh có tất cả bao nhiêu phương pháp?
1/ Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích.
2/ Phương pháp liệt kê.
3/ Phương pháp nêu ví dụ.
4/ Phương pháp dùng số liệu (con số).
5/ Phương pháp so sánh.
6/ Phương pháp phân loại, phân tích.
Có ý kiến cho rằng trong một bài văn thuyết minh chỉ cần dùng một phương pháp cho đơn giản, nhưng cũng có ý kiến cho rằng cần phải kết hợp nhiều phương pháp. Em đồng ý với ý kiến nào? Vì sao?
HUẾ
Phương pháp phân loại, phân tích
Phân tích vẻ đẹp của xứ Huế ở nhiều mặt
Phương pháp liệt kê
Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích
Phương pháp so sánh
Chùa Thiên Mụ, chùa Trúc Lâm, điện Hòn Chén…
Huế là sự kết hợp hài hòa của núi và biển.
Sông Hương đẹp như một dải lụa xanh…Núi Ngự Bình như cái yên ngựa…
Bài tập nhanh: nối nội dung ở cột A và nội dung ở cột B để có đáp án chính xác nhất?
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh:
2. Phương pháp thuyết minh:
a/ Các phương pháp thuyết minh:
b/ Ghi nhớ ý 2: sgk/128
Tiết 47:
C. PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH
I. Tìm hiểu các phương pháp thuyết minh:
II. Luyện tập:
Bài tập 1/128: Tác giả bài Ôn dịch thuốc lá đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết ?
Phạm vi vấn đề:
Kiến thức về khoa học (ngành y): tác hại của khói thuốc lá đối với sức khỏe và cơ chế di truyền giống loài của con người.
Kiến thức về tâm lý xã hội: tâm lý lệch lạc của một số người coi hút thuốc lá là lịch sự.
Bài tập 2/128: Bài viết đã sử dụng phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá?
Phương pháp so sánh đối chiếu:
Phương pháp phân loại, phân tích:
Phương pháp liệt kê:
Phương pháp dùng số liệu và nêu ví dụ:
Ôn dịch thuốc lá với bệnh dịch khác.
Tác hại của thuốc lá với giặc gặm nhấm.
- Thanh niên Việt Nam với thanh niên Âu – Mĩ.
Tác hại đối với người hút.
Tác hại đối với người bên cạnh.
Tác hại đến nhân cách.
Cách phòng chống.
Liệt kê tác hại của thuốc lá đối với người hút.
Liệt kê tác hại của thuốc lá đối với người cạnh bên.
Ở Bỉ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm phạt 500 đô la.
80% ung thư vòm họng và ung thư phổi.
Bài tập 3/129: Đọc văn bản thuyết minh sau và trả lời câu hỏi: thuyết minh đòi hỏi những kiến thức như thế nào ? Văn bản này đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào?
NGÃ BA ĐỒNG LỘC
Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đường tỉnh lộ số 8 và số 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh. Trên một đoạn đường khoảng 20 km mà có những 44 trọng điểm đánh phá của giặc Mĩ và đã phải chịu đựng hơn 2057 trận bom. Ở đây có một tập thể kiên cường gồm 10 cô gái tuổi đời từ 17 đến 20 làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đường, đào hầm trú ẩn, bảo đảm an toàn cho xe và người qua lại. Ngày 24 – 7 – 1968, sau 18 lần giặc Mĩ cho máy bay đánh phá ác liệt vào khu vực này, cả 10 chị em vẫn trụ lại kiên cường, bất khuất, giữ vững mạch đường cho đến hơi thở cuối cùng.
Cũng trên mảnh đất anh hùng này đã sinh ra người anh hùng trẻ tuổi La Thị Tám, một cô gái đầy nhiệt tình cách mạng, gan dạ, mưu trí. Liên tục 116 ngày đêm làm nhiệm vụ, chị đã quan sát, đánh dấu những quả bom chưa nổ ở các trọng điểm địch đánh phá ác liệt. Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các hút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom, đảm bảo giao thông thông suốt.
Ngày nay Ngã ba Đồng Lộc đã trở thành một nơi tưởng niệm những tấm gương oanh liệt của các cô gái thanh niên xung phong trong thời kháng chiến chống Mĩ.
(Báo Quân đội nhân dân, 1975)
Kiến thức
ĐÞa lý:
Ngã ba Dồng Lộc là giao điểm gi?a hai đường tỉnh lộ 8 và 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh.
Lịch sử
Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước; nh?ng cô gái thanh niên xung phong.
Khoa học quân sự
Về các loại máy bay, bom.
Đêi sèng x· héi
Về đời sống, cuộc sống của các n? thanh niên xung phong thời kỳ chống Mỹ cứu nước.
Phương pháp
Phương pháp nêu định nghĩa.
Phương pháp phân loại, phân tích
Phương pháp nêu số liệu
Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm…
- Giới thiệu tập thể 10 cô gái anh hùng.
- Giới thiệu về nữ anh hùng La Thị Tám.
20 km…44 trọng điểm…
2057 trận bom.
- 18 lần đánh phá.
Em hãy nêu phương pháp thuyết minh?
Củng cố:
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ:
- Đọc lại tất cả các ví dụ để nắm lại bài học.
Học thuộc lòng ghi nhớ SGK/128.
Làm Bài tập 4 SGK/129.
Tìm đọc các bài văn thuyết minh có sử dụng phong phú các phương pháp để học tập.
- Xem lại đề bài và dàn bài bài viết số 2, tiết sau trả bài.
KÍNH CHÚC QUÝ THẦY CÔ SỨC KHỎE, THÀNH CÔNG TRONG CUỘC SỐNG!
CHÚC CÁC EM HỌC SINH HỌC TẬP TỐT!