Bài 12. Phương pháp thuyết minh

Giáo viên: Nguyễn Thị Mai Dung
Trường THCS Cửa Ông
Kiểm tra bài cũ
Chủ quan, giàu tình cảm, cảm xúc.
Mang tính thời sự nóng bỏng.
Uyên bác, chọn lọc.
Tri thức chuẩn xác, khách quan, hữu ích.
A
B
C
D
Tri thức chuẩn xác, khách quan, hữu ích.
NGỮ VĂN 8
1- Cây dừa Bình Định
Đời sống
Sinh học
Văn hoá
Lịch sử
Sinh học
Quan sát, học tập, tích luỹ tri thức
2- Tại sao lá cây có màu xanh lục ?
3- Huế
4- Khởi nghĩa Nông Văn Vân
5- Con giun đất
Cây dừa
Màu xanh lục trong lá cây
Địa danh Huế
Nông Văn Vân và cuộc khởi nghĩa
Con giun đất
Ghi nhớ (1)
Muốn có tri thức để làm tốt bài văn thuyết minh, người viết phải quan sát, tìm hiểu sự vật, hiện tượng cần thuyết minh, nhất là phải nắm bắt được bản chất, đặc trưng của chúng, để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, không quan trọng.
Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam. (Huế)
- Nông Văn Vân là tù trưởng dân tộc Tày, giữ chức tri châu Bảo Lạc (Cao Bằng). (Khởi nghĩa Nông Văn Vân)
Ví dụ a)
=> Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích là phương pháp vận dụng tri thức để chỉ ra bản chất của đối tượng thuyết minh bằng lời văn ngắn gọn, chính xác.
là
là
/
/
CN
CN
VN
VN
NHÓM 2
NHÓM 3
NHÓM 4
NHÓM 5
Thời gian 3 phút
Yêu cầu:
- Phương pháp thuyết minh:
Cách thức thuyết minh:
Tác dụng:
NHÓM 1







Tác dụng
Cách thức thuyết minh
Ví dụ
Phương pháp
b
c
d
e
g
Liệt kê
Nêu ví dụ
Dùng số liệu
So sánh
Phân loại
phân tích
Lần lượt giới thiệu Huế qua từng phương diện: địa lí, phong cảnh thiên nhiên, văn hoá- con người, ẩm thực, lịch sử.
So sánh các đối tượng cùng loại để làm nổi
bật diện tích củaThái Bình Dương là rộng lớn.
Đưa ra các số liệu cụ thể, chính xác về dưỡng khí và thán khí, về khả năng hấp thụ thán khí và nhả ra dưỡng khí của cỏ.
Đưa ra ví dụ cụ thể trong dấu ngoặc đơn,
người viết chỉ ra được việc xử phạt những
người hút thuốc lá ở Bỉ.
- Liệt kê các bộ phận của cây dừa: thân, lá, cọng, gốc, nước.
- Liệt kê tác hại của việc sử dụng bao bì ni lông: lẫn vào đất, vứt xuống cống, trôi ra biển.
Định nghĩa giải thích
a
Giúp người đọc hình dung đặc điểm, tính chất của đối tượng một cách cụ thể.
Giúp người đọc hiểu và tin vào những điều người viết cung cấp.
Khẳng định độ tin cậy cao của các tri thức được cung cấp.
So sánh để làm nổi bật bản chất của đối tượng thuyết minh.
Giúp người đọc hiểu từng mặt, từng bộ phận của đối tượng thuyết minh.
Chỉ ra bản chất của đối tượng bằng lời văn ngắn gọn, c/xác.
Dùng câu đẳng thức: CN + là + VN
Đứng đầu văn bản, giữ vai trò giới thiệu.
Ghi nhớ (2)
Để bài văn thuyết minh có sức thuyết phục, dễ hiểu sáng rõ, người ta có thể sử dụng phối hợp nhiều phương pháp thuyết minh như: nêu định nghĩa, giải thích, liệt kê, nêu ví dụ, dùng số liệu, so sánh ,phân tích, phân loại.
BÀI TẬP 1: SGK/128
+ Khói thuốc lá có nhiều chất độc, thấm vào cơ thể, gây ho hen, viêm phế quản. + Khói thuốc thấm vào máu, không cho chúng tiếp cận ô-xi. + Khói thuốc lá gây ung thư vòm họng, ung thư phổi… + Chât ni-cô-tin trong thuốc lá làm huyết áp tăng cao, tắc động mạch, nhồi máu cơ tim…
Tác giả bài “Ôn dịch thuốc lá” đã nghiên cứu, tìm hiểu rất nhiều để nêu lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bài viết.
1/ Kiến thức của một bác sĩ:
2/ Kiến thức của người quan sát đời sống xã hội:
3 / Kiến thức của một người có tâm huyết đối với các vấn đề xã hội và bức xúc:
+ So sánh việc hút thuốc ở Việt Nam với các nước Âu, Mỹ; + Tình hình chống hút thuốc lá ở các nước đang phát triển.

+ Hiểu một nét tâm lí: cho rằng hút thuốc lá là văn minh, sang trọng; + Hút thuốc thuốc lá ảnh hưởng tới những người không hút; + Ảnh hưởng đến thai nhi; Nêu gương xấu.
- Phương pháp phân tích
=> Để nêu bật tác hại của thuốc lá đối với sức khoẻ của con người.
B�I T?P 2: SGK/ 128
Bài viết đã sử dụng những phương pháp thuyết minh nào để nêu bật tác hại của việc hút thuốc lá.
- Phương pháp liệt kê
- Phương pháp nêu ví dụ
- Phương pháp nêu số liệu
- Phương pháp so sánh
0
3
2
1
4
5
6
7
9
8
10
11
17
12
13
14
15
16
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
40
39
38
37
36
41
50
49
48
47
46
45
44
43
42
54
56
55
53
52
51
59
60
57
58
Ngã ba đồng lộc
Ngã ba Đồng Lộc là giao điểm giữa hai đường tỉnh lộ số 8 và số 15 thuộc vùng đất đồi Hà Tĩnh. Trên một đoạn đường khoảng 20 km mà có những 44 trọng điểm đánh phá của giặc Mĩ và đã phải chịu đựng hơn 2057 trận bom. ở đây có một tập thể kiên cường gồm 10 cô gái tuổi đời từ 17 đến 20 làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đường, đào hầm trú ẩn, đảm bảo an toàn cho xe và người qua lại. Ngày 24 - 7- 1968, sau 18 lần giặc Mĩ cho máy bay đánh phá ác liệt vào khu vực này, cả 10 chị em vẫn trụ lại kiên cường, bất khuất, giữ vững mạch đường đến hơi thở cuối cùng.
Cũng trên mảnh đất anh hùng này đã sinh ra người anh hùng trẻ tuổi La Thị Tám, một cô gái đầy nhiệt tình cách mạng, gan dạ, mưu trí. Liên tục 116 ngày đêm làm nhiệm vụ, chị đã quan sát, đánh dấu những quả bom chưa nổ ở các trọng điểm d?ch đánh phá ác liệt. Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các nút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom, đảm bảo giao thông thông suốt.
Ngày nay Ngã ba Đồng Lộc trở thành một nơi tưởng niệm những tấm gương oanh liệt của các cô gái thanh niên xung phong trong thời kháng chiến chống Mĩ.
(Báo Quân đội nhân dân, 1975)

BÀI TẬP 3: SGK/129
Đọc văn bản thuyết minh sau và trả lời câu hỏi: Thuyết minh đòi hỏi những kiến thức như thế nào ? Văn bản đã sử dụng những phương pháp truyết minh nào ?
Di ảnh 10 cô gái Ngã Ba Đồng Lộc
Ảnh chụp cuối cùng của 10 cô gái
Khu Tưởng niệm Ngã Ba Đồng Lộc
Mộ mười cô gái Đồng Lộc
nhóm 3, 4, 5
Nhóm 1, 2
- Về cuộc sống của các nữ thanh niên xung phong làm nhiệm vụ san lấp hố bom, làm đường, đào hầm, đảm bảo an toàn giao thông cho người và xe qua lại.
Thuyết minh đòi hỏi những
kiến thức như thế nào ?

Văn bản đã sử dụng những
phương pháp truyết minh nào ?

+ Dùng số liệu: 20 km, 44 trọng điểm, 2057 trận bom;10 cô gái; 24-7-1968; 18 lần;116 ngày đêm.
+ Nêu ví dụ: Ba lần bị bom nổ vùi lấp, chị vẫn kiên cường bám sát trận địa, đánh dấu đủ, rõ các hút bom, phục vụ đắc lực cho việc phá bom…
+ Liệt kê: san lấp hố bom, làm đường, đào hầm trú ẩn, đảm bảo an toàn cho xe và người qua lại.
NGÃ BA ĐỒNG LỘC
Về vị trí địa lí của ngã ba
Đồng Lộc.
Về lịch sử cuộc kháng chiến chống Mĩ oanh liệt của dân tộc.
BÀI TẬP 4: SGK/129
Hãy cho biết cách phân loại sau đây của một bạn lớp trưởng với những bạn học yếu trong lớp có hợp lý không: “Lớp ta có nhiều bạn học chưa tốt. Trong đó có những bạn có điều kiện học tập tốt nhưng ham chơi, nên học yếu.Có những bạn học được nhưng do hoàn cảch khó khăn, thường bỏ học đến chậm nên học yếu. Lại có những bạn vốn kiến thức cơ sở yếu từ lớp dưới, tiếp thu chậm, nên học yếu. Đối với ba nhóm học sinh đó, chúng ta nên có những biện pháp khác nhau để giúp đỡ họ”.
Sự phân loại của bạn lớp trưởng là hợp lí. Bởi lẽ, bạn đã chỉ ra 3 loại học lực yếu bởi những nguyên nhân khác nhau:
- Có điều kiện học tốt nhưng ham chơi, nên học yếu.
- Gia đình khó khăn, thường bỏ học, đến lớp chậm, nên học yếu.
- Kiến thức yếu, tiếp thu chậm, nên học yếu.
=> Từ đó bạn đề nghị cách giúp đỡ khác nhau là hoàn toàn có cơ sở.
B
A
Nối cụm từ ở cột A với cụm từ ở cột B để hoàn thiện câu:
d- chỉ ra bản chất của đối tượng thuyết minh bằng lời văn ngắn gọn, chính xác.
a- lần lượt chỉ ra các đặc điểm, tính chất của đối tượng thuyết minh theo một trình tự nhất định, giúp người đọc hình dung ra đối tượng thuyết minh.
b- dẫn ra các con số cụ thể để thuyết minh, làm cho văn bản thêm tin cậy
e- đối chiếu hai hoặc hơn hai sự vật để làm nổi bật tính chất đối tượng thuyết minh.
c- chia đối tượng ra từng loại, từng mặt để thuyết minh làm cho đối tượng trở nên cụ thể, rõ ràng hơn
1- Phương pháp
nêu định nghĩa
2- Phương pháp
liệt kê
3- Phương pháp
dùng số liệu
4- Phương pháp
so sánh
5- Phương pháp
phân loại
Hướng dẫn về nhà
1/ Học thuộc ghi nhớ, hoàn thành bài tập vào vở bài tập
+ Sưu tầm đọc thêm các văn bản thuyết minh sử dụng phong phú các phương pháp để học tập.
+ Viết đoạn thuyết minh giới thiệu về trường em.
2/ Chuẩn bị “Bài toán dân số”
+ Đọc văn bản, sưu tầm thêm tư liệu về dân số.
+ Trả lời câu hỏi phần đọc- hiểu văn bản.
Chỉ sử dụng phương pháp liệt kê, dùng số liệu.
Dòng nào nói đúng nhất các phương pháp sử dụng trong bài văn thuyết minh ?
Chỉ sử dụng phương pháp nêu ví dụ, phân tích, phân loại.
Cần sử dụng phối hợp các phương pháp trên.
Chỉ sử dụng phương pháp so sánh, định nghĩa, giải thích.
A
B
C
D
Nếu có dịp mời các bạn đến thăm trường tôi- ng THCS Cửa Ông. Trường nằm sát quốc lộ 18, đối diện Ủy ban nhân dân phường. Đây là ngôi trường có truyền thống 60 năm xây dựng và trưởng thành với nhiều thành tích xuất sắc. Hưởng ứng phong trào xây dựng “Trường học thân thiện, học sinh tích cực” trường thường xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khoá bổ ích, lí thú. Trong không khí tưng bừng cả nước kỉ niệm 1000 Thăng Long-Hà Nội, nhân dịp Trung thu, nhà trường đã triển khai cuộc thi bày mâm cỗ với chủ đề “Hướng về Hà Nội”. Đặc biệt “Phiên chợ quê” mang đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc là điểm nhấn của lễ hội trăng rằm.
Ví dụ c)
Ngày nay đi các nước phát triển, đâu đâu cũng nổi lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm (ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm phạt 500 đô la)
Ví dụ d)
Các nhà khoa học cho biết trong không khí, dưỡng khí chỉ chiếm 20% thể tích, thán khí chiếm 3%. Nếu không có bổ sung thì trong vòng 500 năm con người và động vật sẽ dùng hết số dưỡng khí ấy, đồng thời số thán khí không ngừng gia tăng. Vậy vì sao đến nay dưỡng khí vẫn còn ? Đó là nhờ thực vật. Thực vật khi quang hợp hút thán khí và nhả ra dưỡng khí. Một héc-ta cỏ mỗi ngày có khả năng hấp thụ 900kg thán khí và nhả ra 600kg dưỡng khí. Vì thế trồng cây xanh và thảm cỏ trong thành phố có ý nghĩa cực kì to lớn.
Ví dụ e)
Biển Thái Bình Dương chiếm một diện tích lớn gần bằng ba đại dương khác cộng lại và lớn gấp 14 lầndiện tích biểnBắc Băng Dương là đại dương bé nhất.
Ví dụ b)
- Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh,cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa già làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm.
- Theo các nhà khoa học, bao bì ni lông lẫn vào đất làm cản trở quá trình sinh trưởng của các loài thực vật bị nó bao quanh, cản trở sự phát triển của cỏ dẫn đến hiện tượng sói mòn ở các vùng đồi núi. Bao bì ni lông bị vất xuống cống làm tắc các đường dẫn nước thải, làm tăng khả năng ngập lụt của các đô thị về mùa mưa. Sự tắc nghẽn hệ thống cống rãnh làm cho muỗi phát sinh, lây truyền dịch bệnh. Bao bì ni lông trôi ra biển làm chết các sinh vật khi chúng nuốt phải.
C�u 1: X�c ��nh trong v�n b�n ph�n n�o n�u � kh�i qu�t, ph�n n�o ph�n t�ch �Ĩ l�m r� � kh�i qu�t ��?

C�u 2: H�y ch� r� t�c gi� �� ph�n lo�i, ph�n t�ch tr�n nh�ng ph��ng diƯn n�o? ViƯc ph�n t�ch, ph�n lo�i n�y c� t�c dơng g� trong v�n b�n Hu�?

Thời gian thảo luận

3phút
Huế
Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam. Huế là một thành phố đẹp. Huế đẹp của thiên nhiên Việt Nam. Huế đẹp của thơ. Huế đẹp của những con người sáng tạo, anh dũng.
Huế là sự kết hợp hài hoà của núi, sông và biển. Chúng ta có thể nên núi Bạch Mã để đón gió biển. Từ đèo Hải Vân mây phủ, chúng ta nghe tiếng sóng biển rì rào. Từ đây buổi sáng có thể lên Trường Sơn, buổi chiều tắm biển Thuận An và ban đêm ngủ thuyền trên sông Hương.
Huế đẹp với cảnh sắc sông núi. Sông Hương đẹp như một dải lụa xanh bay lượn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình như cái yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế. Chiều đến, những chiếc thuyền nhỏ nhẹ nhàng lướt trên dòng nước hiền dịu của sông Hương. Những mái chèo thong thả buông, những giọng hò Huế ngọt ngào bay lượn trên mặt sóng, trên những ngọn cây thanh trà, phượng vĩ.
Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng được Liên hợp quốc xếp vào hàng di sản văn hoá thế giới. Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chùa Thiên Mụ, chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, chợ Đông ba, ...
Huế được yêu vì những sản phẩm đặc biệt của mình. Huế là thành phố của những mảnh vườn xinh đẹp. Những vườn hoa, cây cảnh, những vườn chè vườn cây ăn quả, của Huế xanh mướt như những viên ngọc. Những chiếc nón Huế càng làm cho các cô gái Huế đẹp hơn, duyên dáng hơn.
Huế còn nổi tiếng với những món ăn mà chỉ riêng Huế mới có. Huế còn là một thành phố đấu tranh kiên cường. Tháng Tám năm 1945, Huế đã đứng lên cùng cả nước, chế độ phong kiến ngàn năm sụp đổ dưới chân thành Huế.
Huế đẹp và thơ đã đi vào lịch sử của những thành phố anh hùng.
Ví dụ g)
Câu 1: Xác định trong văn bản phần nào nêu ý khái quát, phần nào phân tích để làm rõ ý khái quát đó?
- Phần nêu ý khái quát: Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam. Huế là một thành phố đẹp. Huế đẹp của thiên nhiên Việt Nam. Huế đẹp của thơ. Huế đẹp của những con người sáng tạo, anh dũng.
- Phần phân tích: Huế là sự kết hợp .... Huế đã đứng lên cùng cả nước, chế độ phong kiến ngàn năm sụp đổ dưới chân thành Huế.
Câu 2: Hãy chỉ rõ tác giả đã phân loại, phân tích trên những phương diện nào? Việc phân tích, phân loại này có tác dụng gì trong văn bản Huế?
- Phương diện:
+ Địa lí: Huế là sự kết hợp hài hoà của núi, sông và biển
+ Phong cảnh thiên nhiên: Huế đẹp với cảnh sắc sông núi, sông.
+ Văn hoá và con người: Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng được Liên hợp quốc xếp vào hàng di sản văn hoá thế giới.
+ ẩm thực: Huế còn nổi tiếng với những món ăn mà chỉ riêng Huế mới có.
+ Lịch sử: Huế còn là một thành phố đấu tranh kiên cường.

Tác dụng: giúp cho nguời đọc hiểu dần từng mặt của đối tượng một cách có hệ thống, trên cở sở hiểu đối tượng một cách đầy đủ, toàn diện về trung tâm văn hoá ở Huế.