Bài 12. Ánh trăng

Phòng GD - ĐT Vĩnh Tường
Trường THCS Vĩnh Tường
ánh trăng
Nguyễn Duy




Ngày thực hiện: 12 - 11 - 2008
Người thực hiện: Nguyễn Chí Thành

KIỂM TRA BÀI CŨ
Nêu cảm nhận của em về hình ảnh “Đầu súng trăng treo”?
Súng - trăng
- lí tưởng chiến đấu – tâm hồn người lính
- cứng rắn - dịu hiền
- chiến tranh – hoà bình
- chiến sĩ – thi sĩ
Vừa tượng trưng cho vẻ đẹp tinh thần của người lính vừa là biểu hiện cao cả của tình đồng chí.

Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng

Nguyễn Duy
I. Giới thiệu tác giả - tác phẩm
1. Tác giả:
- Nguyễn Duy là bút danh,
tên thật của ông là Nguyễn Duy Nhuệ,
sinh năm 1948, quê ở thành phố Thanh Hóa
- Ông gia nhập quân đội từ năm 1966 (18 tuổi)
- Năm 1973 ông được nhận giải nhất cuộc thi
thơ báo văn nghệ
- Thơ Nguyễn Duy dung dị, hồn nhiên và trong sáng; ngôn ngữ thơ, hình tượng thơ sáng tạo, gợi cảm và rất đẹp, một vẻ đẹp chân quê. Sau này, cảm xúc trữ tình trong thơ Nguyễn Duy ít nhiều pha màu sắc triết lí thâm trầm, ấn tượng.






đ

- Xuất xứ:
Rút trong tập thơ cùng tên, được tác giả viết vào năm 1978, sau 30 năm ngày Miền Nam hoàn toàn giải phóng.

Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
I. Giới thiệu tác giả - tác phẩm
2. Tác phẩm:
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
II/ Đọc - chú thích
1.Đọc :
Cách đọc :
+ Ba khổ đầu: Giọng kể
nhịp nhàng, chậm rãi.
+ Khổ 4: Giọng thơ đột
ngột cất cao ngỡ ngàng
với bước ngoặt của sự việc,
của sự xuất hiện vầng trăng.
+ Khổ 5,6: Giọng thơ thiết
tha, sôi nổi rồi trầm lắng
cùng xúc cảm và suy tư
lặng lẽ.

Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỉ

Trần trụi với thiên nhiên
hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa

Từ hồi về thành phố
quen ánh điên, cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường

Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn

Ngửa mặt lên nhìn mặt
thấy cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng

Trăng cứ tròn vành vạch
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình

Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
III/ Thể loại và bố cục:
Thể loại: thể thơ 5 chữ (ngũ ngôn).
Bố cục:

Kết cấu nhu câu chuyện nhỏ:
+ 3 khổ thơ đầu: cảm nghĩ về vầng trang trong quá khứ và hiện tại.
+ Khổ 4: tỡnh huống gặp lại trang.
+ Khổ 5, 6: c?m xúc và suy ngẫm của nhà thơ.
Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
IV. Phân tích:
1. Bước ngoặt trong dòng diễn biến của thời gian, sự việc:

Đọc bài thơ em thấy đâu là bước ngoặt để tác giả bộc lộ cảm xúc, thể hiện chủ đề của tác phẩm?
- Sự việc bất thường : Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn
-> Chính vì xuất hiện đột ngột trong hoàn cảnh ấy, nên vầng trăng gợi lại bao kỉ niệm .

Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
IV. Phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :
* Tuổi ấu thơ: " Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể "


Những hình ảnh ( đồng, sông, bể) cộng với điệp từ "với" diễn tả một không gian ntn? một tuổi thơ ntn?
=> Vầng trăng tuổi thơ trải rộng trên một không gian bao la. =>Diễn tả một tuổi thơ
sống gần gũi chan hòa cùng thiên nhiên.
" Hồi nhỏ sống với đồng với sông rồi với bể "


TiÕt 58 - V¨n b¶n: ¸nh tr¨ng
NguyÔn Duy
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Cuộc sống của người lính
"hồi chiến tranh ở rừng" là
cuộc sống ntn?

IV. Phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :
* Khi là người lính: "hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỉ"

Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
- Những năm tháng ác liệt, gian lao, thiếu thốn, khắc nghiệt... của người chiến sĩ trong rừng sâu.
- Trong những năm tháng ấy người lính nảy nở một tình cảm cao đẹp, tình đồng chí, đồng đội thủy chung, tình nghĩa thắm thiết...
- Thời khắc đó người lính sống gần gũi với thiên nhiên, chan hòa cùng thiên nhiên, nhất là ánh trăng.
IV. Phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :
* Khi là người lính: "hồi chiến tranh ở rừng
có vầng trăng tri kỉ"


Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
tri kỉ
Iv/ phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :
Vầng trăng có mối quan hệ ntn với nhà thơ thời còn niên thiếu và khi tham gia quân ngũ đánh giặc ở rừng?
Thế nào là tri kỉ?
Lµ ng­êi b¹n rÊt th©n, hiÓu
m×nh, cã t©m hån ®ång ®iÖu
víi m×nh, ®ång cam céng
khæ, chia ngät xÎ bïi,
lóc nµo còng s¸t
c¸nh bªn nhau
Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :
Vì sao trăng lại trở thành người bạn tri kỉ của người lính?
- Tr¨ng g¾n víi nh÷ng kØ niÖm Êu th¬…
- Tr¨ng gióp cho t©m hån ng­êi lÝnh Êm ¸p h¬n trong nh÷ng n¨m
th¸ng chiÕn tranh ¸c liÖt ®Çy hi sinh, gian khæ.
+ Tr¨ng lµ ng­êi b¹n cïng ®øng g¸c trong nh÷ng ®ªm chê giÆc tíi:
“ §Çu sóng tr¨ng treo”
+ Tr¨ng cïng hµnh qu©n víi ng­êi lÝnh:
“ Soi s¸ng ®­êng chiÕn sÜ gi÷a ®Ìo m©y”
+ Tr¨ng ru ng­êi lÝnh, canh g¸c giÊc ngñ cho hä:
“ Gèi khuya ngon giÊc bªn song tr¨ng nhßm”
+ Tr¨ng chia ngät xÎ bïi cïng hä.....

Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :
Câu thơ "vầng trăng thành tri kỉ" đã khép lại khổ thơ, khẳng định điều gì về mối quan hệ giữa con người với trăng?



Vầng trăng và con người sống chan
hòa, gắn bó. Trăng gắn liền với những
kỉ niệm trong sáng vui tươi và cả những
năm tháng gian khổ nhưng đầy tình nghĩa.


Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
?
Iv/ phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :
"Trần trụi với thiên nhiên
hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ chẳng bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa"
Tại sao con người thời thơ ấu và thời chiến tranh ở rừng lại có tình có nghĩa với trăng như vậy ?

=> Vì khi đó con người sống giản dị, thanh cao và chân thật trong sự hòa hợp với thiên nhiên trong lành.

Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
IV/ Phân tích:
2. Cảm nghĩ về vầng trăng trong quá khứ :

VÇng tr¨ng trong qu¸ khø
cña nh©n vËt tr÷ t×nh lµ
vÇng tr¨ng tri kØ, ®Ñp ®Ï ,
©n t×nh g¾n víi h¹nh phóc
gian lao cña mçi con ng­êi…
? Qua 2 khổ thơ đầu cho ta
biết cảm nghĩ về vầng trăng
trong quá khứ của nhà
thơ ntn?
Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
3. Cảm nghĩ về vầng trăng trong hiện tại :

"Từ hồi về thành phố
quen ánh điện cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường

Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn - đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn
Tìm những từ ngữ, hình ảnh nói về cuộc sống hiện tại của người lính. Trong đó có từ nào là từ vay mượn? Nghĩa của từ đó?

=> Thành phố, ánh điện, cửa gương, buyn-dinh.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
3. Cảm nghĩ về vầng trăng trong hiện tại :

? Qua đây em hiểu cuộc sống của người
lính hiện tại là một cuộc sống ntn?
Sống ở những buyn-đinh cao ốc, trong điều kiện đầy đủ tiện nghi hiện đại, có điện thắp sáng suốt ngày đêm...
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
3. Cảm nghĩ về vầng trăng trong hiện tại :
" vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường"

? Trong cuộc sống hiện đại đó, mối quan hệ giữa người lính và trăng được thể hiện qua từ ngữ nào? Biện pháp nghệ thuật gì?
Trăng bị lãng quên
trở lên xa lạ,
không còn gắn bó
với con người
như trước nữa.
vầng trăng-người dưng, đi;
nghệ thuật so sánh, nhân hoá.
Qua các bp nghệ thuật trên, em
thấy quan hệ giữa người lính và
trăng là mqh ntn?
Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
Tại sao lại có sự thay đổi
như vậy ?
- Không gian khác biệt:
làng quê - rừng núi - thành phố
- Thời gian cách biệt:
tuổi thơ - người lính - công chức
- Điều kiện sống cách biệt.

Tiết 58 - Văn bản : ánh trăng
Nguyễn Duy
IV/ phân tich:
3. Cảm nghĩ về vầng trăng trong hiện tại :

Từ sự thay đổi trong
mối quan hệ giữa
người và trăng đó, tác
giả muốn nói với
chúng ta điều gì?
=> Cuộc sống tiện
nghi hiện đại làm
con người dễ lãng
quên những giá trị
trong quá khứ.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
4. Tình huống gặp lại trăng:
"Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn"
? Tình huống này diễn ra ntn?
=> Nhanh, đột ngột, bất ngờ.
? Trong tình huống ấy, vầng trăng hiện lên ntn?
VÇng tr¨ng hiÖn lªn thËt
bÊt ngê: mét vÇng tr¨ng
trßn ®Çy, ®Ñp vÑn nguyªn.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
5. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:
Tại sao tác giả viết: "Ngửa mặt lên nhìn mặt"
mà không viết: "Ngửa mặt lên nhìn trăng"?
mặt - mặt ( mặt người và mặt trăng ) -> nhân hoá
- Con người thấy mặt trăng là tìm được bạn tri kỉ ngày nào.
- Viết như thế vừa lạ, vừa sâu sắc.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Nước mắt đang ứa ra sắp khóc,
tâm hồn đang rung động, xao
xuyến gợi nhớ gợi thương
Iv/ phân tích:
4. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:
Trong tư thế "đối diện đàm tâm" với vầng trăng tròn đầy, đẹp vẹn nguyên như vậy, nhà thơ có cảm xúc gì? Được thể hiện qua từ ngữ nào?
Rưng rưng
(Từ láy)
"Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là ruộng là đồng
như là sông là bể"
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
5. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:
Tại sao nhân vật trữ tình lại có cảm xúc " rưng rưng" như thế?
- Bất ngờ gặp lại người bạn tri kỉ, tình nghĩa thủy chung; trăng vẫn đẹp như ngày nào.
- ánh trăng tròn đầy, vẹn nguyên đó đã làm sống dậy kí ức về một thời đã qua.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
4. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:
"như là đồng là bể
như là sông là rừng"
Trong hai câu thơ trên, tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào? Tác dụng?
Những hình ảnh liệt kê (đồng, sông, bể, rừng) cùng với nghệ thuật so sánh, lặp cấu trúc, điệp từ
" là", giọng thơ thiết tha. cho ta thấy những kỉ niệm trong quá khứ đang dồn dập, liên tiếp như mạch nước ngầm được thông dòng ồ ạt ùa về trong tâm hồn nhà thơ.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích: :
4. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:
"Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình".

Có ý kiến cho rằng khổ thơ cuối cùng trong bài mang nhiều ý nghĩa, tập trung nhất tư tưởng chủ đề của bài thơ. Theo em ý kiến đó có đúng không?
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:

" Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình."

Hình ảnh trăng trong khổ thơ cuối được miêu tả qua những từ ngữ nào? Hình ảnh nào? T/g sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Em có nhận xét gì về giọng điệu của khổ thơ? Qua đó cho ta cảm nhận được vẻ đẹp nào của trăng?


Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
3. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:
" Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc "
+ Trăng luôn là vẻ đẹp vĩnh hằng của thiên nhiên.
+ ý nghĩa biểu tượng: vẻ đẹp của đất nước, của quá khứ sâu nặng, trăng bao dung, độ lượng, trăng vẫn thủy chung, nghĩa tình trọn vẹn, trong sáng mà không đòi hỏi phải đền đáp.
Nghệ thuật: từ láy, nhân hoá; từ ngữ giản dị, gợi cảm; giọng điệu trầm lắng.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích: :
4. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:

" ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình"
Trước vẻ đẹp của trăng, người lính có thái độ gì? Vì sao người lính giật mình ?
- C¸i giËt m×nh ë ®©y lµ giËt m×nh nhí l¹i qu¸ khø…;
c¸i giËt m×nh tù vÊn…; nèi hiÖn ®¹i víi truyÒn thèng…
- C¸i giËt m×nh cña sù x¸m hèi, tù hoµn thiÖn m×nh…
- §¹i tõ “ta” nh­ nh¾c nhë chung mäi ng­êi.

Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
Iv/ phân tích:
5. Suy ngẫm - triết lí của nhà thơ:
Nếu ánh trăng tượng trưng cho vẻ đẹp và những giá trị tốt đẹp của truyền thống thì sự vô tình và cái giật mình của con người
trước trăng có ý nhắc nhở chúng ta điều gì trong cuộc sống?
Con ng­êi ph¶i biÕt tr©n träng
nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp
trong qu¸ khø.
Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
I/ Giới thiệu tác giả, tác phầm:
II/ Đọc và tìm hiểu chú thích:
III/ thể loại, bố cục:
Iv/ phân tích:
V/ tổng kết:
1. NghÖ thuËt:
- Bài thơ kết hợp giữa tự sự và trữ tình và mạch cảm xúc men theo lời kể để bộc lộ.
Giọng điệu tâm tình, tự nhiên... khi ngân nga, tha thiết, khi trầm lắng, suy tư.
Thể thơ năm chữ, gieo vần cách với tiết tấu nhịp nhàng, mỗi khổ thơ được viết liền mạch như một câu…
2. Nội dung:
- ánh trăng như một lời nhắc nhở về những năm tháng gian lao đã qua của cuộc đời người lính gắn bó với thiên nhiên, đất nước bình dị mà hiền hậu
- Bài thơ gợi nhắc, củng cố ở người đọc thái độ sống " Uống nước nhớ nguồn", ân nghĩa thủy chung cùng quá khứ.



Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
1, Tại sao ở đầu mỗi dòng thơ (trừ tiếng đầu mỗi đoạn) tác giả không viết hoa? Và cả bài chỉ có một dấu chấm câu kết thúc tác phẩm?
Củng cố, dặn dò:
Gợi ý: Nhà thơ muốn cho cảm xúc được dào dạt trôi theo dòng chảy của thời gian, kỉ niệm, tạo sự liền mạch về ý tưởng và hình ảnh trong từng khổ và cả bài thơ.
2, Đọc diễn cảm bài thơ.

Tiết 58 - Văn bản: ánh trăng
Nguyễn Duy
- Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của bài.
Viết đoạn văn ngắn giải thích vì sao mở đầu tác
phẩm tác giả viết là "vầng trăng", nhưng kết thúc tác phẩm lại là "ánh trăng"?
- Chuẩn bị bài tiếp theo.
Củng cố, dặn dò: