Bài 12. Ánh trăng

Ngữ Văn 9
Bài 12 Tiết 58
ánh trăng
Nguyễn Duy
I. Tìm hiểu chung văn bản
Tác giả: Nguyễn Duy (1948)
- Nhà thơ trưởng thành thời kì kháng chiến chống Mĩ, tham gia chiến đấu ở nhiều chiến trường.
Cảm hứng thơ gần với những gì gần gũi, quen thuộc gợi ra chiều sâu suy nghĩ.
Các tác phẩm chính: Cát trắng (1973), ánh trăng (1984). Mẹ và con (1987), Quà tặng thơ (1990).
Giải thưởng: Giải nhất thơ tuần báo "Văn nghệ" (1973), giải A về thơ của Hội Nhà văn Việt Nam (1985).
c/ Thể thơ: 5 chữ
? Phù hợp với giọng tâm tình, suy tư, nhắc nhở tự sự.
I. Tìm hiểu chung văn bản.
1. Tác giả.
2. Bài thơ: "ánh trăng"
a/ Hoàn cảnh sáng tác: năm 1978 (sau hoà bình 3 năm).
b/ Xuất xứ: rút trong tập thơ cùng tên.
Bài thơ được sáng tác vào thời gian nào? Mốc thời gian đó có ý nghĩa như thế nào?
? Thời điểm ra đời là sự tự nhìn nhận lại mình của tất cả những ai biết trân trọng quá khứ.
Em hãy cho biết xuất xứ bài thơ?
Bài thơ được viết theo thể thơ gì? Tác dụng?
2/ Bài thơ: ánh trăng a/ Hoàn cảnh sáng tác
b/ Xuất xứ.
c/ Thể thơ.
Bài thơ có kết cấu như thế nào? Dựa vào đâu em chia như vậy?
d/ Kết cấu: như một câu chuyện nhỏ.
+ 3 khổ thơ đầu: tình cảm giữa tác giả và vầng trăng.
+ Khổ 4: tình huống gặp lại vầng trăng.
+ Khổ 5, 6: cảm xúc và suy ngẫm của nhà thơ.
Bài thơ là sự kết hợp những PTBĐ nào? Vì sao em biết?
e/ PTBĐ: tự sự + trữ tình.
=> Chia theo mạch cảm xúc của bài thơ: từ vầng trăng hiện tại, nhớ về quá khứ, suy ngẫm, rút ra bài học về cách sống.
Hướng dẫn đọc bài thơ:

* 3 khổ thơ đầu: nhịp thơ 2/3; 2/1/2; 3/2 giọng thơ theo dòng hồi tưởng.

* Khổ thơ 4: đọc cao giọng hơn , thể hiện sự ngỡ ngàng với bước ngoặt của sự việc, của sự xuất hiện vầng trăng.

* 2 khổ thơ cuối :
+ Khổ 5: giọng ngân nga, thiết tha cảm xúc.
+ Khổ 6: giọng trầm lắng biểu hiện suy tư.

Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỉ

Trần trụi với thiên nhiên
hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa
Từ hồi về thành phố
quen ánh điện, cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường
Hồi nhỏ sống với đồng
với sông rồi với bể
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỉ

Trần trụi với thiên nhiên
hồn nhiên như cây cỏ
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa
Quá khứ
- ấu thơ: trăng gắn với những kỉ niệm trong sáng ở làng quê.
- Chiến tranh: trăng gắn bó với năm tháng gian lao.
-> ánh trăng là hình ảnh thiên nhiên bình dị, hiền hậu. Khi đó con người sống chân thật, giản dị, hoà hợp cùng thiên nhiên.
=> Vầng trăng quá khứ: đẹp đẽ, ân tình, gắn với gian lao hạnh phúc của con người, đất nước.
Trong 2 khổ thơ đầu, tác giả kể với chúng ta điều gì? Trong lời kể ấy, vầng trăng có ý nghĩa như thế nào?
Vầng trăng tri kỉ là vầng trăng như thế nào?
Vầng trăng tri kỉ gắn với nhà thơ vào thời điểm nào của cuộc đời? Vì sao khi đó trăng trở thành tri kỉ của con người
Vì sao khi đó con người có tình nghĩa với trăng? và thấy trăng có tình nghĩa với mình?
Theo em, vầng trăng quá khứ là vầng trăng như thế nào?
T? h?i v? th�nh ph?
quen ỏnh di?n, c?a guong
v?ng trang di qua ngừ
nhu ngu?i dung qua du?ng
Hiện tại: là cuộc sống ánh điện cửa gương- cuộc sống thành thị, đầy đủ tiện nghi, khép kín trong những căn phòng hiện đại, xa rời thiên nhiên.
Từ hồi về thành phố
quen ánh điện, cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như
người dưng
qua đường.
Vì sao khi đó trăng như người dưng qua đường?
Thêi gian thay ®æi: x­a - nay.
Kh«ng gian thay ®æi: th«n quª, rõng nói - thµnh phè
Hoµn c¶nh sèng thay ®æi: nghÌo khæ, gian lao - tiÖn nghi, hiÖn ®¹i.
b/ Hiện tại
Trăng như người dưng
Trăng và người đều cảm thấy xa lạ, không còn tri kỉ, nghĩa tình như xưa.
Thình lình đèn điện tắt
phòng buyn - đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn
Vầng trăng xuất hiện trong tình huống nào? Tình huống gặp lại vầng trăng có gì đặc biệt? (Chú ý các từ ngữ: thình lình, vội, đột ngột)
2/ Tình huống gặp lại vầng trăng.
Ngửa mặt lên nhìn mặt
có cái gì rưng rưng
như là đồng là bể
như là sông là rừng
Em có nhận xét gì về tư thế của nhà thơ khi gặp lại vầng trăng?
mặt
nhìn mặt
rưng rưng
Vì sao tác giả lại viết : ngửa mặt lên nhìn mặt mà không viết ngửa mặt lên nhìn trăng?
3/ Cảm xúc và suy ngẫm của nhà thơ
mặt nhìn mặt => cách viết lạ và đặc sắc
- Nhà thơ lặng lẽ đối diện với trăng - người bạn tri kỉ mình đã lãng quên để tự thú về sự bội bạc của mình.
Xúc cảm "rưng rưng" trong lời thơ phản ánh trạng thái như thế nào của tâm hồn?
- Tâm hồn: rung động, xao xuyến, gợi nhớ gợi thương.
Cảm xúc "rưng rưng" như là đồng là bể, như là sông là rừng cho thấy tâm hồn người đang hướng về những kỉ niệm nào?
Có ý kiến cho rằng: khổ cuối bài thơ tập trung nhất ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh vầng trăng, chiều sâu tư tưởng mang tính chất triết lí của tác phẩm. Em có đồng ý với ý kiến ấy không? Vì sao? (Chú ý: hình ảnh vầng trăng, trăng tròn vành vạnh, ánh trăng im phăng phắc - cái giật mình của nhà thơ)
Trăng cứ tròn vành vạnh
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình.
Câu hỏi thảo luận
Hình thức:
Thi thảo luận nhóm, nhóm nào nhanh nhất lên treo bảng phụ trước lớp.
Vầng trăng: hình ảnh cụ thể, vẻ đẹp bình dị khoáng đạt của thiên nhiên; hình ảnh khái quát biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình, vẻ đẹp vĩnh hằng của đời sống.
=> Vầng trăng trở thành biểu tượng cho sự bất biến, vĩnh hằng không thay đổi
Suy ngẫm trước vầng trăng
Trăng
Tròn vành vạnh
Im phăng phắc
Người
Vô tình.
Giật mình
Nghệ thuật:
Đối lập
Nhân hoá
Tại sao mở đầu bài thơ tác giả viết là vầng trăng nhưng kết thúc bài thơ tác giả lại viết là ánh trăng
- ánh trăng là những tia sáng mới có sức soi rọi cả những góc tối trong tâm hồn con người => Nhan đề bài thơ: "ánh trăng" là dụng ý của tác giả.
Qua thời điểm ra đời bài thơ, liên hệ với cuộc đời nhà thơ Nguyễn Duy, em hãy phát biểu chủ đề bài thơ?
Chủ đề: Bài thơ như lời tự nhắc nhở thấm thía về thái độ, tình cảm đối với những năm tháng quá khứ gian lao, tình nghĩa, đối với thiên nhiên, đất nước bình dị, hiền hậu.
Theo cảm nhận của em, chủ đề ấy có liên quan gì đến đạo lí, lẽ sống của dân tộc Việt Nam ta?

ý nghĩa của hình ảnh vầng trăng
III. Tổng kết
1. Nội dung
2/ Nghệ thuật
* Kết cấu như một câu chuyện nhỏ ? cảm xúc.
* Giọng điệu tâm tình sâu lắng.
* Vầng trăng mang ý nghĩa biểu tượng:
=> góp phần thể hiện chủ đề và tạo nên sức truyền cảm của tác phẩm.
Nhận xét về kết cấu, giọng điệu của bài thơ. Những yếu tố ấy có tác dụng gì đối với việc thể hiện chủ đề và tạo nên sức truyền cảm của tác phẩm?
V- Luyện tập: Sơ đồ bài học
Nhà thơ với vầng trăng