Bài 11. Tìm hiểu chung về văn bản thuyết minh

Trường THCS Mỹ Đức
Môn: Ngữ văn 8
Giáo viên dạy: Đỗ Thị Hồng Vân
Điểm khác biệt giữa các kiểu văn bản
- Trình bày diễn biến sự việc, có nhân vật, cốt truyện…
- Trình bày chi tiết cụ thể, tái hiện trạng thái của sự vật, hiện tượng, con người…
- Bộc lộ cảm xúc chủ quan của người viết về đối tượng…
- Trình bày ý kiến, luận điểm, thể hiện quan điểm, tư tưởng của người viết…
CÂY DỪA BÌNH ĐỊNH
Cây dừa gắn bó với người dân Bình Định chặt chẽ như cây tre đối với người dân Miền Bắc. Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa già làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm,. Cùi dừa ăn sống với bánh đa, làm mứt, làm bánh kẹo, ép lấy dầu dùng để thắp, để ăn, để chải đầu, nấu xà phòng. Sọ dừa làm khuy áo, làm gáo, làm muôi. Vỏ dừa bện dây rất tốt đối với người đánh cá vì nó mềm, dẻo, dai, chịu mưa, chịu nắng. Cây dừa gắn bó với đời sống hàng ngày là như thế đấy.
Dân Bình Định có câu ca dao:
Dừa xanh sừng sững giữa trời
Đem thân mình hiến cho đời thuỷ chung.
Ở Bình Định, dừa là chủ yếu, dừa là tất cả. Dừa ở đây như rừng, dừa mọc ven sông, men bờ ruộng, eo sườn đồi, rải theo bờ biển, trên những chặng đường dài suốt 50, 60km chúng ta chỉ gặp cây dừa: dừa xiêm thấp lè tè, quả tròn, nước ngọt, dừa nếp lơ lững giữa trời, quả vàng xanh mơn mởn, dừa lửa lá đỏ, vỏ hồng.
(Theo Hoàng Văn Huyền, Những mẩu chuyện địa lí)
TẠI SAO LÁ CÂY CÓ MÀU XANH LỤC?
Lá cây có màu xanh lục vì các tế bào của lá chứa nhiều lục lạp. Một mi-li-mét lá chứa bốn mươi vạn lục lạp. Trong các lục lạp này có chứa một chất gọi là diệp lục, tức là chất xanh của lá. Ánh sáng trắng của mặt trời gồm bảy màu: tím, chàm, lam, lục, vàng, cam, đỏ. Sở dĩ chất diệp lục có màu xanh lục vì nó hút các tia sáng có màu khác, nhất là màu đỏ và màu lam, nhưng không thu nhận màu xanh lục, và lại phản chiếu màu này, do đó mắt ta mới nhìn thấy màu xanh lục. Nếu ta chiếu chất diệp lục của lá cây bằng một nguồn sáng màu đỏ, chất này sẽ thu nhận tất cả các tia màu đỏ, nhưng vì không có tia sáng màu xanh lục để phản chiếu lại, nên kết quả ta nhìn vào lá cây chỉ thấy một màu đen sì. Như vậy lá cây có màu xanh là do chất diệp lục trong lá cây.

(Theo Vũ Văn Chuyên, Hỏi đáp về thực vật)
Huế
Thời gian: 5 phút
Chia nhóm: ( Mỗi tổ là một nhóm)
Nhóm 1: Văn bản “Cây dừa Bình Định”
Nhóm 2: Văn bản “Tại sao lá cây có màu xanh lục?”
Nhóm 3: Văn bản “Huê”
Nội dung:
Tìm hiểu các văn bản và xác định nội dung kiến thức theo bảng sau:
Trao đổi nhóm
CÂY DỪA BÌNH ĐỊNH
Cây dừa gắn bó với người dân Bình Định chặt chẽ như cây tre đối với người dân Miền Bắc. Cây dừa cống hiến tất cả của cải của mình cho con người: thân cây làm máng, lá làm tranh, cọng lá chẻ nhỏ làm vách, gốc dừa già làm chõ đồ xôi, nước dừa để uống, để kho cá, kho thịt, nấu canh, làm nước mắm,. Cùi dừa ăn sống với bánh đa, làm mứt, làm bánh kẹo, ép lấy dầu dùng để thắp, để ăn, để chải đầu, nấu xà phòng. Sọ dừa làm khuy áo, làm gáo, làm muôi. Vỏ dừa bện dây rất tốt đối với người đánh cá vì nó mềm, dẻo, dai, chịu mưa, chịu nắng. Cây dừa gắn bó với đời sống hàng ngày là như thế đấy.
Dân Bình Định có câu ca dao:
Dừa xanh sừng sững giữa trời
Đem thân mình hiến cho đời thuỷ chung.
Ở Bình Định, dừa là chủ yếu, dừa là tất cả. Dừa ở đây như rừng, dừa mọc ven sông, men bờ ruộng, eo sườn đồi, rải theo bờ biển, trên những chặng đường dài suốt 50, 60km chúng ta chỉ gặp cây dừa: dừa xiêm thấp lè tè, quả tròn, nước ngọt, dừa nếp lơ lững giữa trời, quả vàng xanh mơn mởn, dừa lửa lá đỏ, vỏ hồng.
(Theo Hoàng Văn Huyền, Những mẩu chuyện địa lí)
TẠI SAO LÁ CÂY CÓ MÀU XANH LỤC?
Lá cây có màu xanh lục vì các tế bào của lá chứa nhiều lục lạp. Một mi-li-mét lá chứa bốn mươi vạn lục lạp. Trong các lục lạp này có chứa một chất gọi là diệp lục, tức là chất xanh của lá. Ánh sáng trắng của mặt trời gồm bảy màu: tím, chàm, lam, lục, vàng, cam, đỏ. Sở dĩ chất diệp lục có màu xanh lục vì nó hút các tia sáng có màu khác, nhất là màu đỏ và màu lam, nhưng không thu nhận màu xanh lục, và lại phản chiếu màu này, do đó mắt ta mới nhìn thấy màu xanh lục. Nếu ta chiếu chất diệp lục của lá cây bằng một nguồn sáng màu đỏ, chất này sẽ thu nhận tất cả các tia màu đỏ, nhưng vì không có tia sáng màu xanh lục để phản chiếu lại, nên kết quả ta nhìn vào lá cây chỉ thấy một màu đen sì. Như vậy lá cây có màu xanh là do chất diệp lục trong lá cây.

(Theo Vũ Văn Chuyên, Hỏi đáp về thực vật)
Huế là một trong những trung tâm văn hoá, nghệ thuật lớn của Việt Nam. Huế là một thành phố đẹp. Huế đẹp của thiên nhiên Việt Nam. Huế đẹp của thơ. Huế, đẹp của những con người sáng tạo, anh dũng.
Huế là sự kết hợp hài hoà của núi,sông và biển. Chúng ta có thể lên núi Bạch Mã để đón gió biển. Từ đèo Hải Vân mây phủ,chúng ta nghe tiếng sóng biển rì rào. Từ đây buổi sáng chúng ta có thể lên Trường Sơn, buổi chiều tắm biển Thuận An và ban đêm ngủ thuyền trên sông Hương.
Huế đẹp với cảnh sắc sông núi. Sông Hương đẹp như một dải lụa xanh bay lượn trong tay nghệ sĩ múa. Núi Ngự Bình như cái yên ngựa nổi bật trên nền trời trong xanh của Huế. Chiều đến, những chiếc thuyền nhỏ nhẹ nhàng lướt trên dòng nước hiền dịu của sông Hương. Những mái chèo thong thả buông, những giọng hò Huế ngọt ngào bay lượn trên mặt sóng,trên những ngọn cây thanh trà, phượng vĩ.
Huế có những công trình kiến trúc nổi tiếng được Liên hợp quốc xếp vào hàng di sản văn hoá thế giới. Huế nổi tiếng với các lăng tẩm của các vua Nguyễn, với chùa Thiên Mụ, chùa Trúc Lâm, với đài Vọng Cảnh, điện Hòn Chén, chợ Đông Ba,.
Huế được yêu vì những sản phẩm đặc biệt của mình. Huế là thành phố của những mảnh vườn xinh đẹp. Những vườn hoa,cây cảnh, những vườn chè, vườn cây ăn qu?. Huế xanh mướt như những viên ngọc. Những chiếc nón Huế càng làm cho các cô gái Huế đẹp hơn, duyên dáng hơn.
Huế còn nổi tiếng với những món ăn mà chỉ riêng Huế mới có.
Huế còn là thành phố đấu tranh kiên cường. Tháng Tám nam 1945, Huế đã đứng lên cùng cả nước, chế độ phong kiến ngàn năm sụp đỗ dưới chân thành Huế.
Huế đẹp và thơ đã đi vào lịch sử của những thành phố anh hùng.
(Dẫn theo tiếng Việt thưc hành)
HUẾ
Điểm khác biệt giữa các kiểu văn bản
- Trình bày diễn biến sự việc, có nhân vật, cốt truyện…
- Trình bày chi tiết cụ thể, tái hiện trạng thái của sự vật, hiện tượng, con người…
- Bộc lộ cảm xúc chủ quan của người viết về đối tượng…
- Trình bày ý kiến, luận điểm, thể hiện quan điểm, tư tưởng của người viết…
- Cung cấp tri thức khách quan về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân …của sự việc, hiện tượng trong tự nhiên và xã hội…
Một số văn bản thuyết minh
Động Phong Nha
Cầu Long Biên chứng nhân lịch sử
Đảo Cát Bà
Núi Voi
…
Giun d?t là động vật có đốt, gồm khoảng 2500 loài, chuyên sống ở vùng đất ẩm. Đầu giun đất có cơ phát triển và trơn để đào chui trong đất. Mình giun đất có chất nhờn để da luôn ướt, giảm ma sát khi chui trong đất. Giun đất có màu nâu khi ở trong lòng đất, có màu rêu trên lưng khi sống trong rêu. Giun đất có sức sống mạnh, dù bị chặt đứt, nó vẫn có thể tái sinh.
Giun đất có tác dụng đào bới làm xốp đất. Phân giun đất là thứ phân bón rất tốt cho thực vật. Giun đất được dùng làm phương tiện xử lý rác, làm sạch môi trường.
Giun đất dùng để chăn nuôi gia súc. Người cũng có thể ăn giun đất vì nó có 70% lượng đạm trong cơ thể. Giun đất có thể dùng làm thuốc chữa bệnh. Giun đất là giống vật có ích.
(Theo bách khoa tri thức thế kỉ XXI)
CON GIUN ĐẤT
Bài tập 1:
Em hãy đọc văn bản sau và cho biết đó có
phải là văn bản thuyết minh không? Vì sao?
Khi nh?n xột v? văn bản: "Thông tin về Trái đất năm 2000", cú ý ki?n cho r?ng dõy l� m?t van b?n thuy?t minh. Em cú d?ng ý v?i nh?n xột dú khụng? Vỡ sao?
-Văn bản nghị luận.
-Y?u t? thuy?t minh ( Thuy?t minh v? tỏc h?i c?a bao bỡ ni lụng)
+ L?n v�o d?t l�m c?n tr? quỏ trỡnh sinh tru?ng c?a th?c v?t b? nú bao quanh.d?n d?n xúi mũn.
+ T?c c?ng rónh, du?ng nu?c th?i.gõy ng?p l?t.
+ Ch?t cỏc sinh v?t, phỏt sinh mu?i, lõy lan b?nh t?t.
+ Ch?a nhi?u ch?t d?c: kim lo?i chỡ, ca-di-mi. gõy h?i nóo v� ung thu.
-Tác dụng : Phần nội dung thuyết minh trong văn bản làm ngưòi đọc, người nghe hiểu bi?t sõu s?c v? tác hại của bao bì ni lông, từ đó làm cho lời kêu gọi, d? ngh? có sức thuyết phục hơn.


Bài tập 2:
Bài tập 3:
Các văn bản nghị luận, tự sự, biểu cảm, miêu tả có cần yếu tố thuyết minh không? Vì sao?
Các văn bản khác đều cần yếu tố thuyết minh vì :
- Văn bản tự sự : Thuyết minh làm cho văn bản thêm sinh động
- Văn bản miêu tả : Thuyết minh làm cho hình ảnh miêu tả cụ thể, nổi bật hơn.
- Văn bản biểu cảm: Thuyết minh làm cho đối tượng biểu cảm được rõ nét và bài văn thêm sâu sắc.
- Văn bản nghị luận: Thuyết minh làm cho vấn đề, luận điểm thêm sức thuyết phục.
Hướng dẫn học bài ở nhà:
-Nắm được vai trò và đặc điểm của văn bản thuyết minh.
Phân biệt văn bản thuyết minh với các kiểu văn bản đã học.
Tìm đọc thêm các đoạn văn, văn bản thuyết minh.
Chuẩn bị bài: ÔN DỊCH, THUỐC LÁ
Đọc trước văn bản, xác định kiểu văn bản, yếu tố thuyết minh có vai trò như thế nào trong văn bản.
Tác hại của hút thuốc lá đối với sức khỏe con người và môi trường.
Tại sao tệ nghiện hút thuốc lá gọi là ôn dịch? Biện pháp phòng chống ôn dịch này.
Sưu tầm tranh ảnh, tài liệu về tác hại của tệ nghiện hút thuốc lá và khói thuốc lá đối với sức khỏe con người và môi trường.
Bản đồ tư duy
Câu 1: Đặc điểm quan trọng để phân biệt văn bản
thuyết minh với các kiểu văn bản khác?
a. Cung cấp những tri thức khách quan về sự vật, hiện tượng.
b. Cung cấp những tri thức mà người đọc suy luận ra
từ sự vật, sự việc.
c. Cung cấp những tri thức khách quan về sự vật,
hiện tượng giúp cho người đọc hiểu đúng đắn, đầy đủ về sự vật, hiện tượng.
d. Cung cấp cho người đọc những ý kiến chủ quan
của người viết về sự vật, hiện tượng.
e. Cung cấp những chi tiết cụ thể để tái hiện trạng thái của sự vật, hiện tượng.
O
O
Câu 2: Văn bản thuyết minh về đối tượng bằng phương thức:
Giới thiệu, miêu tả, chứng minh.
Giới thiệu, trình bày
c. Biểu cảm, giải thích, phân tích
d. Miêu tả, biểu cảm, giải thích
e. Trình bày, giới thiệu, giải thích.
O
O
Hướng dẫn học bài ở nhà:
-Nắm được vai trò và đặc điểm của văn bản thuyết minh.
Phân biệt văn bản thuyết minh với các kiểu văn bản đã học.
Tìm đọc thêm các đoạn văn, văn bản thuyết minh.
Chuẩn bị bài: ÔN DỊCH, THUỐC LÁ
Đọc trước văn bản, xác định kiểu văn bản, yếu tố thuyết minh có vai trò như thế nào trong văn bản.
Tác hại của hút thuốc lá đối với sức khỏe con người và môi trường.
Tại sao tệ nghiện hút thuốc lá gọi là ôn dịch? Biện pháp phòng chống ôn dịch này.
Sưu tầm tranh ảnh, tài liệu về tác hại của tệ nghiện hút thuốc lá và khói thuốc lá đối với sức khỏe con người và môi trường.
Xin chân thành cảm ơn
các thầy cô giáo và các em học sinh đã về dự tiết dạy!
Câu 1: Đặc điểm quan trọng để phân biệt văn bản
thuyết minh với các kiểu văn bản khác?
a. Cung cấp những tri thức khách quan về sự vật, hiện tượng.
b. Cung cấp những tri thức mà người đọc suy luận ra
từ sự vật, sự việc.
c. Cung cấp những tri thức khách quan về sự vật,
hiện tượng giúp cho người đọc hiểu đúng đắn, đầy đủ về sự vật, hiện tượng.
d. Cung cấp cho người đọc những ý kiến chủ quan
của người viết về sự vật, hiện tượng.
e. Cung cấp những chi tiết cụ thể để tái hiện trạng thái của sự vật, hiện tượng.
O
O
Câu 2: Văn bản thuyết minh về đối tượng bằng phương thức:
Giới thiệu, miêu tả, chứng minh.
Giới thiệu, trình bày
c. Biểu cảm, giải thích, phân tích
d. Miêu tả, biểu cảm, giải thích
e. Trình bày, giới thiệu, giải thích.
O
O