Bài 11. Đoàn thuyền đánh cá

Đoàn thuyền đánh cá
I, Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm
Huy Cận
Tác giả

Huy Cận (1919-2005), tên đầy đủ là Cù Huy Cận, quê ở làng
Ân Phú, huyện Vụ Quang, tỉnh Hà Tĩnh. Huy Cận nổi tiếng
trong phong trào Thơ mới với tập Lửa thiêng (1940). Ông
tham gia cách mạng từ trước năm 1945 và sau Cách mạng
tháng 8 từng giữ nhiều trọng trách trong chính quyền cách
mạng, đồng thời là một trong những nhà thơ tiêu biểu của
nền thơ hiện đại Việt Nam. Huy Cận đã được nhà nước trao
tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm
1996.
Tác phẩm
Giữa năm 1958, Huy Cận có chuyến đi thực tế dài ngày
ở vùng mỏ Quảng Ninh. Từ chuyến đi thực tế này, hồn
thơ Huy Cận mới thực sự nảy nở trở lại và dồi dào trong
cảm hứng về thiên nhiên đất nước, về lao động và niềm
vui trước cuộc sống mới. Bài thơ Đoàn thuyền đánh cá
được sáng tác trong thời gian ấy và được in trong tập thơ
Trời mỗi ngày lại sáng (1958).
Bài thơ được viết vào năm 1958, khi đất nước đã kết thúc thắng
lợi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, miền Bắc đã được
giải phóng và đi vào xây dựng cuộc sống mới. Không khí hào
Hứng, phấn chấn, tin tưởng bao trùm trong đời sống xã hội và ở
khắp nơi dấy lên phong trào phát triển sản xuất xây dựng đất
nước. Chuyến thâm nhập thực tế ở vùng mỏ Quảng Ninh vào
nửa cuối năm 1958 đã giúp nhà thơ Huy Cận thấy rõ và sống
trong không khí lao động ấy của nhân dân ta, góp phần quan
trọng mở ra một chặng đường mới trong thơ Huy Cận.
II, Tìm hiểu tác phẩm


Bài thơ 7 khổ được viết với giọng vui,
phấn chấn nhịp vừa phải. Bài thơ được bố
cục theo hành trình một chuyến ra khơi của
đoàn thuyền đánh cá. Có thể chia bố cục bài thơ
thành ba phần:
Hai khổ đầu: cảnh lên đường và tâm trạng náo nức
của con người.
Bốn khổ tiếp: cảnh Hoạt động của đoàn thuyền
đánh cá giữa khung cảnh biển trời ban đêm.
Khổ cuối: cảnh đoàn thuyền trở về trong
cảnh bình minh lên.

Có thể tìm hiểu bài thơ theo bố cục hoặc theo
hệ thống hình ảnh thiên nhiên, con người dọc
cả bài thơ.


Với bố cục như trên, bài thơ Đoàn thuyền đánh cá đã
tạo ra một khung cảnh không gian và thời gian rất
đáng chú ý: không gian rộng lớn bao la với mặt trời,
biển, trăng, sao, mây, gió; thời gian là nhịp tuần hoàn
của vũ trụ từ lúc hoàng hôn đến bình minh, cũng là
thời gian của một chuyến ra biển rồi trở về của đoàn
thuyền đánh cá: mặt trời xuống biển, cả trời đất vào
đêm, trăng lên cao, đêm thở, sao lùa. rồi sao mờ,
mặt trời đội biển nhô lên trong một ngày mới. Điểm
nhịp thời gian cho công việc của đoàn thuyền đánh
cá là nhịp tuần hoàn của thiên nhiên,
vũ trụ.
1, Hình ảnh thơ về thiên nhiên
Bài thơ là những bức tranh đẹp, rộng lớn,
lộng lẫy, kế tiếp nhau về thiên nhiên
vùng biển.
a, Cảnh biển vào đêm
Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa

Trong hình ảnh liên tưởng này, vũ trụ như một ngôi nhà lớn, với
đêm buông xuống là tấm cửa khổng lồ, những lượn sóng là then
cửa. Chi tiết Mặt trời xuống biển có thể gây ra sự thắc mắc của
người đọc vì bài thơ tả cảnh đoàn thuyền đánh cá ở vùng biển
miền Bắc, mà ở bờ biển nước ta, trừ vùng Tây Nam thường chỉ
thấy cảnh mặt trời mọc trên biển chứ không thể thấy cảnh mặt
trời lặn xuống biển. Thực ra hình ảnh mặt trời xuống biển là
được nhìn từ trên con thuyền đang ra biển hoặc từ một hòn đảo
vào lúc hoàng hôn, nhìn về phía tây, qua một khoảng biển thì
vẫn có thể thấy như là mặt trời xuống biển.
b, Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng
Ta hát bài ca gọi cá vào
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao.
Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.
Những câu thơ miêu tả cảnh đánh cá trên biển?


Cảm hứng lãng mạn đã giúp nhà thơ phát hiện những
vẻ đẹp của cảnh đánh cá giữa biển đêm, trong niềm
vui phơi phới, khỏe khoắn của người lao động làm
chủ công việc của mình.
con thuyền đánh cá vốn nhỏ bé trước biển cả bao la
đã trở thành con thuyền kì vĩ, khổng lồ, hòa nhập với
kích thước rộng lớn của thiên nhiên, vũ trụ. Lãng
mạn hơn, công việc lao động nặng nhọc của người
đánh cá đã thành bài ca đầy niềm vui, nhịp nhàng
cùng thiên nhiên.
2, Hình ảnh con người lao động
Thơ Huy Cận trước CM thường thiên về thiên nhiên kì vĩ,
là một thứ không gian bao la, rộng lớn đối lập với sự nhỏ
bé đơn côi của con người.
Sau CM, hình ảnh thơ của Huy Cận có sự đổi mới.Thiên
nhiên như một người bạn đồng hành, nâng cao, làm nổi
bật vẻ đẹp và sức mạnh của con người trong sự hài hòa
đẹp đẽ với khung cảnh thiên nhiên.
c, Vẻ đẹp của các loài cá trên b iển
Cá thu biển Đông như đoàn thoi
Đêm ngày dệt biển muôn luồng sáng
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng
Cái đuôi em quẫy trăng vàng chóe
- Vẩy bạc đuôi vàng lóe rạng đông
Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi.
Những hình ảnh này có vẻ đẹp của tranh sơn mài lung linh, huyền ảo, được sáng tạo bằng liên tưởng, tưởng tượng bay bổng từ sự quan sát hiện thực. ở đây trí tưởng tượng đã nối dài, chắp cánh cho hiện thực trở nên kì ảo, làm giảu thêm cái đẹp vốn có trong tự nhiên,
Bài thơ là sự kết hợp hai nguồn cảm hứng: về
lao động và về thiên nhiên vũ trụ. Hình ảnh
người lao động và công việc của họ được đặt
vào không gian rộng lớn của biển trời, trăng
sao, để làm tăng thêm kích thước, tầm vóc và
vị thế con người. Thủ pháp phóng cùng với
những liên tưởng nạnh bạo bất ngờ đã tạo nên
hình ảnh người lao động khỏe khoắn biết bao!
Câu hát căng buồm với gió khơi
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời



Sự hài hòa giữa con người lao động và thiên nhiên,
vũ trụ còn thể hiện giữa nhịp điệu vận hành của vũ
trụ và trình tự công việc lao động của đoàn thuyền
đánh cá. Khi mặt trời xuống biển, vũ trụ vào đêm
cũng là lúc khởi đầu một chuyến ra khơi của đoàn
thuyền đánh cá - một công việc quen thuộc, đều
đặn thường ngày. Con thuyền ra khơi có gió làm lái
trăng làm buồm, gõ thuyền đuổi cá vào lưới cũng
theo nhịp trăng, sao. Đến lúc sao mờ, tức là đêm
sắp tàn thì cũng là lúc kéo lưới kịp trời sáng. Bình
minh lên, mặt trời đội biển cũng là lúc đoàn thuyền
trở về, nặng khoang cá đầy mà lướt đi
phơi phới như chạy đua
cùng mặt trời.
III, Kết luận chung
Về âm hưởng, giọng điệu của bài thơ


Bài thơ tạo được âm hưởng vừa khỏe khoắn sôi nổi lại
vừa phơi phới, bay bổng. Góp phần tạo nên âm hưởng
ấy là các yếu tố lời thơ, nhịp điệu, vần. Lời thơ dõng
dạc, điệu thơ như khúc hát say mê, hào hứng, phơi phới
(4 lần điệp từ "hát"). Cách gieo vần trong bài thơ biến
hóa, linh hoạt, các vần trắc xen lẫn vần bằng, vần liền
xen với vần cách. Các vần trắc tạo sức dội, sức mạnh,
các vần bằng tạo sự vang xa, bay bổng, tạo nên những
vần thơ khoáng đạt, kì vĩ, phơi
phới niềm vui.

Bài thơ là những bức tranh đẹp, rộng lớn
kế tiếp nhau về hình ảnh thiên nhiên và
đoàn thuyền đánh cá. Thiên nhiên như
một người bạn thân thiết, đồng hành
cùng cuốc sống của con người.
Hình ảnh người lao động trong bài thơ
được sáng tạo với cảm hứng lãng mạn,
thể hiện niềm tin, niềm vui trước cuộc
sống mới. Đoàn thuyền đánh cá là một
bài thơ hay, thể hiện rõ nét sự thay đổi
của hồn thơ Huy Cận
sau Cách Mạng.