Bài 11. Đoàn thuyền đánh cá

Ngữ văn
Tiết 51
Đoàn thuyền đánh cá
(Huy Cận)
Ngữ văn Tiết 51: Đoàn thuyền đánh cá
I. Tìm hiểu chung
1, Tác giả
-Trước Cách mạng tháng 8 là thi sĩ xuất sắc của phong trào thơ mới
- Sau Cách mạng tháng 8 giữ nhiều trọng trách trong chính quyền Cách mạng đồng thời là một nhà thơ tiêu biểu của nền thơ hiện đại Việt Nam.
2, Tác phẩm:
Đoàn thuyền đánh cá được viết giữa năm 1958. Trong chuyến đi thực tế dài ngày ở vùng mỏ Quảng Ninh. Bài thơ được in trong tập " Trời mỗi ngày lại sáng".
Hãy nêu những hiểu biết của em về tác giả và hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
3. Đọc và tìm hiểu chú thích.
4. Bố cục
- Hai khổ thơ đầu: Cảnh đoàn thuyền ra khơi và tâm trạng của người đi biển.
Bốn khổ thơ tiếp theo: Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển.
Khổ thơ cuối: Cảnh đoàn thuyền trở về.
Ngữ văn Tiết 51: Đoàn thuyền đánh cá
I. Tìm hiểu chung
II. Phân tích văn bản
1, Cảnh đoàn thuyền ra khơi và tâm trạng của người đi biển.
Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa
So sánh, nhân hoá, liên tưởng
-Hoàng hôn trên biển đẹp rực rỡ.
-Vũ trụ như một ngôi nhà lớn, ngôi nhà vĩ đại ấy bước vào thời kỳ nghỉ ngơi.
* Cảnh đoàn thuyền ra khơi
Đoàn thuyền ra khơi trong thời điểm biển về đêm. Cảnh biển vừa đẹp, vừa rộng lại vừa gần gũi, ấm áp với con người.
Đoàn thuyền đánh cá ra khơi trong khung cảnh thiên nhiên như thế nào?
Tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì?.
Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó?
Ngữ văn Tiết 51: Đoàn thuyền đánh cá
I. Tìm hiểu chung
II. Phân tích văn bản
1, Cảnh đoàn thuyền ra khơi và tâm trạng của người đi biển.
* Cảnh đoàn thuyền ra khơi
* Tâm trạng của người đi biển
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi
Câu hát căng buồm cùng gió khơi
-Là công việc thường xuyên. Gắn kết ba sự vật hiện tượng ( cánh buồm, gió khơi, câu hát)=> tạo ra một hình ảnh khoẻ, lạ mà thật.
- Hình ảnh ẩn dụ " Câu hát căng buồm" thật thơ mộng và đẹp, lãng mạn.
Họ ra khơi trong tâm trạng náo nức, khí thế lạc quan, tin tưởng và điều đó đã trở thành sức mạnh để con thuyền lướt sóng ra khơi.. => với tâm trạng vui được làm chủ đất nước.
Em hãy tìm những từ ngữ diễn tả hình ảnh đoàn thuyền ra khơi. Nêu cảm nhận của em về những từ ngữ đó?
Tâm trạng của họ khi ra khơi như thế nào? Tại sao họ có tâm trạng đó?
Đoàn thuyền đánh cá
I. Tìm hiểu chung
II. Phân tích văn bản
1, Cảnh đoàn thuyền ra khơi và tâm trạng của người đi biển.
2, Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển.
* Hình ảnh đoàn thuyền
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng
2, Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển.
* Hình ảnh đoàn thuyền
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng
Ra đậu dặm xa dò bụng biển
Dàn đan thế trận lưới vây giăng
Hình ảnh đoàn thuyền đặt trong mối quan hệ với: gió, buồm trăng, mây cao, biển bằng
=> Không gian mênh mông nhưng con thuyền nhỏ bé trở nên kì vĩ.
- Sử dụng thủ pháp phóng đại, nhân hoá và những liên tưởng độc đáo
=> Cuộc đánh cá như một trận chiến, trận chiến trên mặt trận lao động nhằm chinh phục biển khơi.
Hình ảnh đoàn thuyền tung hoành giữa biển trời mênh mông và làm chủ cả biển khơi.
Hình ảnh con thuyền được đặt trong mối quan hệ nào? Hãy nhận xét về không gian trong khổ thơ? Tác giả đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật gì?
2, Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển.
Hình ảnh biển cả
- Biển đẹp, bao dung và giàu có.
- Cá nhụ, cá chim cùng cá đé,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng,
- Cái đuôi em vẫy trăng vàng choé.
- Vẩy bạc đuôi vàng loé rạng đông,
Các hình ảnh liệt kê
Trí tưởng tượng phong phú
Nghệ thuật phối sắc đặc biệt, tài tình
Cá đẹp. rực rỡ, lộng lẫy, huyền ảo, bầy cá như những nàng tiên trong vũ hội.
Ca ngợi biển cả thanh bình, giàu có => biển là một kho hải sản phong phú.
Nét đặc sắc nhất của biển là gì? Hãy nhận xét về cách miêu tả của tác giả?
2, Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển.
* Hình ảnh người dân chài với công việc đánh cá trên biển
Ta hát bài ca gọi cá vào
Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao
=> Công việc lao động nặng nhọc của người đánh cá trở thành bài ca đầy niềm vui, lòng yêu đời phơi phới (từ hát được nhắc lại 4 lần).
Sao mờ kéo lưới kịp trời sáng
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng
- Tả thực " kéo xoăn tay": kéo lưới bằng tất cả sức lực.
Những người dân chài làm việc với niềm hăng say của những người dân làm chủ đất nước. B?c tranh son m�i lung linh, huy?n ?o du?c sỏng t?o b?ng trớ tu?ng tu?ng phong phỳ c?a nh� tho.
Niềm vui phơi phới, khoẻ khoắn của người lao động còn thể hiện qua những câu thơ nào? Nhận xét thái độ lao động của con người ở đây?
3. Cảnh đoàn thuyền trở về
Câu hát căng buồm với gió khơi
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời
Mặt trời đội biển nhô màu mới
Mắt cá huy hoàng muôn dặm khơi.
Khổ thơ cuối hô ứng với khổ thơ đầu tạo hai cảnh đối xứng.
Dòng thơ đầu được lặp lại với dòng thơ ở khổ đầu.
- Sử dụng nhân hoá, hoán dụ và cách nói khoa trương.
Biểu hiện nhịp tuần hoàn của vũ trụ.
Tiếng hát xuất hiện suốt bài thơ : khúc ca lao động đầy hứng thú
=>Cảnh tượng thiên nhiên kỳ vĩ, con người chạy đua cùng thời gian.
Đoàn thuyền trở về trong khung cảnh một ngày mới bắt đầu, con người chạy đua với thời gian, tranh thủ thời gian để lao động và đã thu được thành quả to lớn.
Em có nhận xét gì về khổ thơ cuối?
Từ “ hát” được nhắc nhiều lần trong bài thơ. Tạo âm hưởng gì?
Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả? Tác dụng.
Em cảm nhận gì về cảnh đoàn thuyền trở về ?
Ý nghĩa của văn bản?
ý nghĩa: Bài thơ thể hiện nguồn cảm hứng lãng mạn, ngợi ca biển cả lớn lao, giàu đẹp. Mở ra một ngày mới với bao niề vui, hy vọngvà chờ đợi một kết quả thắng lợi.
Bài thơ " Đoàn thuyền đánh cá"
- Xây dựng hình ảnh lãng mạn bằng trí tưởng tượng phong phú
- Âm hưởng khoẻ khoắn, hào hùng, bay bổng
- Gieo vần linh hoạt, vần trắc đan xen vần bằng
Cảnh đoàn thuyền ra khơi
- Biển về đêm đẹp, rộng, gần gũi, ấm áp.
- Con người náo nức lạc quan, phấn khởi.
Cảnh lao động của đoàn thuyền trên biển
-Đoàn thuyền tung hoành làm chủ biển khơi.
- Người dân chài làm việc hăng hái, khoẻ khoắn, say sưa.
- Biển là một kho hải sản phong phú, đa dạng.
Cảnh đoàn thuyền trở về
- Khung cảnh thiên nhiên kỳ vĩ.
- Con người chạy đua với thời gian.
-Thành quả của lao động, niềm vui của con người.
-Nhiều hình ảnh tráng lệ, thể hiện sự hài hoà giữa thiên nhiên và người lao động.
- Bộc lộ niềm vui, niềm tự hào của tác giả trước đất nước và cuộc sống.
III. Tổng kết
" Đoàn thuyền đánh cá" lấy thời điểm xuất phát khác với lệ thường, lúc mặt trời lặn và trở về trong ánh bình minh chói lọi. Khung cảnh trên biển khi mặt trời tắt không nặng nề tối tăm mà mang vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật trong quy luật vận động tự nhiên của nó. ở đây tôi đã miêu tả tạo vật với cảm hứng vũ trụ. Nếu trước Cách mạng, " Vũ trụ ca" còn buồn thì bây giờ vui, trước là tách biệt, xa cách với cuộc sống thì hôm lại gần gũi với con người. Bài thơ của tôi là một cuộc chạy đua giữa con người và thiên nhiên, và con người đã chiến thắng. Tôi coi đây là khúc ca tráng, ca ngợi con người trong lao động với tinh thần làm chủ, với niềm vui. Bài thơ cũng là sự kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn. Chất hiện thực của khung cảnh lao động trên biển cả khi vùng biển đã về ta. Và chất lãng mạn thì cũng không cần phải tưởng tượng nhiều. ở giữa khung cảnh trời biển cao rộng đó, với gió, với trăng rồi bình minh và nắng hồng, và đặc biệt là sức lao động đều mang chất lãng mạn bay bổng: Thuyền ta lái gió với buồm trăng, Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời. Cảm hứng và hình ảnh ấy rất thích hợp với lao động trên biển. Tôi nghĩ rằng trong khung cảnh đó cũng không thể viết khác đi. Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh đẹp của một ngày mới khi đoàn thuyền đánh cá trở về, các khoang thuyền đầy ắp cá. Mở đầu bài thơ là hình ảnh mặt trời xuống biển kết thúc là hình ảnh mặt trời đội biển nhô lên giữa sóng nước.."
( Theo Huy Cận, Cuộc đời và sáng tác thơ ca, Hà Minh Đức ghi, trong Nhà văn nói về tác phẩm, NXB Văn học, Hà Nội, 1998)
Iv.Luyện tập
1, Câu thơ " Dàn đan thế trận lưới vây giăng" có ý nghiã gì?
A- Cuộc đánh cá là một cuộc du thuyền
B- Cuộc đánh cá bắt đầu diễn ra sôi nổi hào hứng
C- Cuộc đánh cá diễn ra như một trận đánh, lao động thực sự là chiến đấu.
D- Được đánh cá ngoài biển khơi là một thú vui
2, Nhà thơ dùng biện pháp tu từ gì để ca ngợi biển trong hai câu thơ sau?
" Biển cho ta cá như lòng mẹ
Nuôi lớn đời ta từ thuở nào"
A- Nhân hoá và ẩn dụ C- Hoán dụ và so sánh
B- Nhân hoá và so sánh D- ẩn dụ và hoán dụ
3, Phân tích khổ đầu hoặc khổ cuối bài thơ.
Hướng dẫn tự học
Học thuộc lòng bài thơ " Đoàn thuyền đánh cá"
Phân tích cảnh thiên nhiên và cảnh lao động của người dân chài trên biển.
Soạn bài " Bếp lửa" của Bằng Việt.
Tiết học kết thúc
Xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo cùng các em học sinh
GV: Trần Văn Trường