Bài 11. Độ cao của âm

Trường Trung học cơ sơ Thái Bình
GV: Bùi Ngọc Hiếu
 Nêu đặc điểm chung của nguồn âm?
 Giải thích vì sao chúng ta có thể phát ra âm bằng miệng?

Phần kiểm miệng:
+ Các vật phát ra âm đều dao động.
+ Vì khi ta nói không khí từ phổi đi lên khí quản, qua thanh quản đủ mạnh và nhanh làm cho dây âm thanh dao động phát ra âm.
Bài 11: ĐỘ CAO CỦA ÂM
I – Dao động nhanh, chậm – Tần số:
Thí nghiệm 1: Treo hai con lắc có chiều dài 40cm và 20cm, kéo chúng lệch khỏi vị trí đứng yên ban đầu rồi thả cho chúng dao động như hình 11.1
C1: Hãy quan sát và đếm số dao động của từng con lắc trong 10 giây và ghi kết quả vào bảng:
Dao động chậm hơn
Dao động nhanh hơn
- Số dao động trong 1 giây gọi là tần số ( f ).
- Đơn vị của tần số là héc, kí hiệu là Hz
6
8
0,6
0,8
C2: Từ bảng trên, hãy cho biết con lắc nào có tần số dao động lớn hơn?
Trả lời: Con lắc b có tần số dao động lớn hơn
Nhận xét: Dao động càng(1) . . . . . . . . . . . . tần số dao động càng(2) . . . . . . .
cao
thấp
nhanh
chậm
( )
( )
II – Âm cao (âm bổng), âm thấp (âm trầm):
Thí nghiệm 2: Cố định một đầu 2 thước thép đàn hồi có chiều dài khác nhau (30cm và 20cm) trên mặt bàn (hình 11.2). Lần lượt bật nhẹ đầu thước tự do của hai thước cho chúng dao động.
Quan sát dao động và lắng nghe âm phát ra rồi trả lời câu C3.
C3. Chọn từ thích hợp điền vào chỗ trống:
Phần tự do của thước dài dao động (1). . . . . . . âm phát ra (2). . . . . . .
Phần tự do của thước ngắn dao động (3) . . . . . . . . âm phát ra (3). . . . .
cao
thấp
nhanh
chậm
Thí nghiệm 3: Một đĩa nhựa được đục lỗ cách đều nhau và được gắn vào trục của một động cơ (hình 11.3). Chạm góc miếng bìa vào một lỗ nhất định trên đĩa đang quay (hình 11.4) trong hai trường:
- Đĩa quay chậm
- Đĩa quay nhanh
C4. Hãy lắng nghe ấp phát ra và điền từ thích hợp điền vào chỗ trống:
Khi đĩa quay chậm, góc miếng bìa dao động . . . . . , âm phát ra . . . . .
Khi đĩa quay nhanh, góc miếng bìa dao động . . . . . . , âm phát ra . . . .
cao
thấp
nhanh
chậm
Kết luận:

Từ kết quả thí nghiệm 1,2,3, hãy viết đầy đủ các câu kết luận sau:
Dao động càng . . . . . . . . . . , tần số dao động càng . . . . . . âm phát ra càng . . . . . . . . .
nhanh
lớn
(chậm)
(thấp)
cao
(nhỏ)
III – Vận dụng:
C5: Một vật dao động phát ra âm có tần số 50 Hz và một vật khác dao động phát ra âm có tần số 70 Hz. Vật nào dao động nhanh hơn? vật nào phát ra âm thấp hơn?
Trả lời:
- Vật có tần số 70Hz dao động nhanh hơn.
- Vật có tần số 50Hz dao động chậm hơn.
C6: Hãy tìm hiểu xem khi vặn cho dây đàn căng nhiều, căng ít thì âm phát ra cao, thấp như thế nào? Và tần số lớn, nhỏ ra sao?
Trả lời:
Khi vặn cho dây đàn căng ít (dây chùng) thì âm phát ra thấp (trầm), tần số nhỏ. Khi vặn cho dây đàn căng càng nhiều thì âm phát ra cao (bổng), tần số dao động lớn.
III – Vận dụng:
C7: Cho đĩa trong thí nghiệm ở hình 11.4 quay, em hãy lần lượt chạm góc miếng bìa vào một hàng lỗ ở gần vành đĩa và vào một hàng lỗ ở gần tâm đĩa . Trong trường hợp nào âm phát ra cao hơn?
Âm phát ra cao hơn khi chạm góc miếng bià vào hàng lỗ ở gần vành đĩa.
Có thể giải thích như sau :
Số lỗ trên hàng ở gần vành đĩa nhiều hơn khi chạm vào hàng lỗ gần vành đĩa và phát ra âm cao hơn so với khi chạm vào hàng lỗ gần tâm đĩa.
Ghi nhớ:
Số dao động trong một giây gọi là tần số (f). Đơn vị tần số là Héc (Hz)
Âm phát ra càng cao (bổng) khi tần số dao động càng lớn.
Âm phát ra càng thấp (trầm) khi tần số dao động càng nhỏ.
Có thể em chưa biết:
Thông thường tai người có thể nghe được âm có tần số từ trong khoảng từ 20Hz  20.000Hz
Những âm có tần số dưới 20Hz gọi là hạ âm. Những âm có tần số lớn hơn 20.000Hz gọi là siêu âm.
Chó và một số động vật khác có thể nghe được âm có tần số thấp hơn 20Hz, cao hơn 20.000Hz
Liên hệ thực tế:
Trước cơn bão thường có hạ âm, hạ âm làm cho con người khó chịu. Một số sinh vật nhạy cảm với hạ âm nên có biểu hiện khác thường. Vì vậy người xưa dựa vào dấu hiệu này để biết trước các cơn bão.
Dơi phát ra siêu âm để săn muỗi, muỗi rất sợ siêu âm do dơi phát ra. Vì vậy, ta có thể chế tạo máy phát siêu âm bắt trước tần số siêu âm của dơi để đuổi muỗi.
Hướng dẫn tự học ở nhà
1. Hoàn chỉnh C1  C7.
2. Học kỹ phần ghi nhớ
3. Làm bài tập: 11.1  11.4 ; 11.5 (dành hs Giỏi và Khá)
Hướng dẫn BT11.4:
a) Âm cao thì tần số dao động có giá trị như thế nào?
Tần số dao động là gì?  đáp án
b) Khi bay chim vỗ cánh nhanh hay chậm? Tần số dao động của cánh chim?
Thông thường tai người có thể nghe được âm có tần số dao động trong khoảng nào?
4. Chuẩn bị bài mới : ĐỘ TO CỦA ÂM