Bài 10. Nói giảm nói tránh

Kiểm tra bài cũ:
Thế nào là nói quá? Tác dụng của nói quá? Cho ví dụ.
Trả lời:
Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả so với hiện thực khách quan.
Tác dụng : nói quá được dùng để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm cho điều được nói đến.
VD : Lời khen của cô giáo làm nó nở từng khúc ruột
Phân biệt biện pháp tu từ nói quá với nói khoác?
Trả lời:
- Giống nhau: Đều là cách nói phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng - Khác nhau về mục đích: Nói quá nhằm mục đích nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
- Còn nói khoác nhằm làm cho người nghe tin vào những điều không có thực.Nói khoác là hành động có tác động tiêu cực.
Em thích câu nói nào hơn ? Vì sao?
Lan
Nam
Con ngựa của mình không được đẹp.
Con ng?a c?a c?u x?u qu�.
Thủy
Nam
Tiết 40: Nói giảm nói tránh
Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh:
1.Bài tập:
a.Bài tập 1: Đọc các đoạn trích và chú ý các từ in đậm:
Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước , đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
(Hồ Chí Minh, Di chúc )
- Bác đã đi rồi sao, Bác ơi!
- Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời.
( Tố Hữu, Bác ơi )
* Lượng con ông Độ đây mà.Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn. ( Hồ Phương, Thư nhà )


Nhận xét:
? Những từ in đậm trong các đoạn trích trên có nghĩa là gì?
Đoạn 1: Đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê- nin và các vị cách mạng đàn anh khác.-> chết
Đoạn 2 : Từ " Đi" trong câu thơ: Bác đã đi rồi sao Bác ơi.-> có nghĩa là chết.
Đoạn 3: Từ " chẳng còn" -> cũng có nghĩa là chết.
? Tại sao người viết, người nói lại dùng cách diễn đạt đó?
- Cách nói như thế là để giảm nhẹ, tránh đi phần nào sự đau buồn.
? Em hãy tìm hiểu thêm những cách nói giảm, nói tránh khác khi nói về cái chết?
Từ trần.
Hi sinh.
Hai năm mươi.
Yên giấc ngàn thu.
Về cõi vĩnh hằng.
Bài tập 2: Đọc đoạn văn sau và chú ý vào từ in đậm.
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ chán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
( Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Nhận xét:
? Vì sao trong câu văn trên tác giả dùng từ bầu sữa mà không dùng một từ ngữ khác cùng nghĩa?
Tác giả dùng từ bầu sữa để tránh dùng một từ thô tục, gây cười.

Bài tập 3: So sánh hai cách nói sau đây, cho biết cách nói nào nhẹ nhàng, tế nhị hơn đối với người nghe?
Con dạo này lười lắm.
Con dạo này không được chăm chỉ lắm.

Trả lời: Cách nói thứ nhất hơi căng thẳng nặng nề cho người nghe.
Cách nói thứ hai nhẹ nhàng,tế nhị hơn.
Kết luận:
Thế nào là nói giảm nói tránh?
Trả lời: Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề, tránh thô tục, thiếu lịch sự
Bài tập nhanh:
Cho biết giá trị biểu cảm Trong các cách nói giảm, Nói tránh sau:
+ Bác đã lên đường theo tổ tiên.
( Tố Hữu)
+ Bác Dương thôi đã thôi rồi !
( Nguyễn Khuyến)
+ Bỗng lòe chớp đỏ
Thôi rồi lượm ơi !
(Tỗ Hữu)
Trả lời:
- Làm giảm bớt sự đau buồn, mất mát ( quá đột ngột về cái chết)

II.Luyện tập:
Bµi tËp 1: §iÒn c¸c tõ ng÷ nãi gi¶m nãi tr¸nh sau ®©y vµo chç trèng /…/: ®i nghØ, khiÕm thÞ, chia tay nhau, cã tuæi, ®i b­íc n÷a.
A.Khuya råi, mêi bµ/…/.
B.Cha mÑ em /…/ tõ ngµy em cßn rÊt bÐ, em vÒ ë víi bµ ngo¹i.
C.§©y lµ líp häc cho trÎ em /…/.
D.MÑ ®·/…/ råi, nªn chó ý gi÷ g×n søc kháe.
E.Cha nã mÊt, mÑ nã /…/ , nªn chó nã rÊt th­¬ng nã
Trả lời: Điền các từ như sau:
a.Đi nghỉ.
b.Chia tay nhau.
c.Khiếm thị.
d.Có tuổi.
e.Đi bước nữa
Bµi tËp 2: Trong mçi cÆp c©u d­íi ®©y, c©u nµo cã sö dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh.
B1. Anh ra khái phßng t«i ngay !
B2 : Anh kh«ng nªn ë ®©y n÷a !
C1. Xin ®õng hót thuèc trong phßng !
C2. CÊm hót thuèc trong phßng !
D1. Nã nãi nh­ thÕ lµ thiÕu thiÖn chÝ.
D2. Nã nãi nh­ thÕ lµ ¸c ý.
E1. H«m qua em hçn víi anh, em xin anh thø lçi.
E2. H«m qua em cã lçi víi anh, em xin anh thø lçi.
Tr¶ lêi: C¸c c©u cã sö dông c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh lµ:
C©u A2, B2, C1, D1, E2.
Bài tập 3:
Khi chê trách một điều gì, để người nghe dễ tiếp nhận, người ta thường nói giảm nói tránh bằng cách phủ định điều ngược lại với nội dung đánh giá. Chẳng hạn, đáng lẽ nói " Bài thơ của anh dở lắm" thì lại bảo " Bài thơ của anh chưa được hay lắm". Hãy vận dụng cách nói giảm nói tránh như thế để đặt năm câu đánh giá trong những trường hợp khác nhau.
Trả lời:
1. Chị xấu quá! -> Chị có duyên đấy!
2. Anh già quá! -> Anh vẫn còn nhanh nhẹn lắm!
3.Giọng hát chua loét! -> Giọng hát chưa được ngọt lắm!
4.Cấm cười to! -> Xin cười nho nhỏ một chút!
5. Anh cút đi ! -> Có lẽ ta để khi khác sẽ nói chuyện này nhỉ?
Bài tập 4: Trắc nghiệm
Việc sử dụng cách nói giảm nói tránh là tùy thuộc vào tình huống giao tiếp. Trong trường hợp nào thì không nên dùng cách nói giảm nói tránh?



A. Khi cần phải nói năng lịch sự, có văn hoá.
B. Khi muốn làm cho người nghe bị thuyết phục.
C. Khi muốn bày tỏ tình cảm của mình.
D. Khi cần phải nói thẳng, nói đúng nhất sự thật.
Củng cố:
- Thế nào là nói giảm nói tránh?
- Tác dụng của nói giảm nói tránh?

HDVN :
- Nắm vững nội dung bài học.
- Làm hoàn chỉnh các bài tập vào vở bài tập.
Ôn tập phần văn học về truyện kí VN để giờ sau làm bài kiểm tra 1 tiết.