Bài 10. Nói giảm nói tránh

Thế nào là nói quá ? Cho biết tác dụng của nói quá ?
Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh , gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
Nói quá có thể được dùng trong :

A . Thành ngữ, tục ngữ, ca dao.
B . Trong văn thơ trữ tình.
C . Văn thơ châm biếm, hài hước.
D . Trong đời sống thường ngày.
x
x
x
x
Nói quá có thể được dùng trong tất cả các lĩnh vực trên.
Lời nói chẳng mất tiền mua,
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau.
Em hiểu, "lựa lời" là gì ?
"Vừa lòng nhau" là như thế nào ?

Bài 10 - Tiết 40

I . Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh.
*Bài tập tìm hiểu :
Bài tập 1. Những từ ngữ in đậm trong các đoạn trích sau có nghĩa là gì ? Tại sao người viết, người nói lại dùng cách diễn đạt đó ?
Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
- Bác đã đi rồi sao, Bác ơi !
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời.
- Lượng con ông Độ đây mà . Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn.
Các phần in đậm trong cả ba đoạn trích trên đều đúng trong trường hợp nói đến cái chết.
Cách nói như vậy để tránh đi phần nào sự đau buồn.
Bài tập 2 : Vì sao trong câu văn sau, tác giả dùng từ ngữ bầu sữa mà không dùng một từ ngữ khác cùng nghĩa ?
"Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng."
(Nguyên Hồng - Những ngày thơ ấu)
Tác giả dùng từ bầu sữa trong câu này cốt để tránh thô tục.
Bài tập 3 : So sánh hai cách nói sau đây, cho biết cách nói nào nhẹ nhàng, tế nhị hơn đối với người nghe ?
Con dạo này lười lắm.
Con dạo này không được chăm chỉ lắm.
Cách nói thứ hai nhẹ nhàng, tế nhị hơn đối với người nghe.
Em có nhận xét gì về cách diễn đạt trong các trường hợp trên ?
Người nói, người viết đã có cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển hơn.
*Ghi nhớ :
Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề ; tránh thô tục, thiếu lịch sự.
Thảo luận nhóm :Dựa vào ví dụ của nhóm mình, hãy cho biết người viết (nói) đã thực hiện phép nói giảm nói tránh bằng cách nào ?
Nhóm I : Ông cụ chết rồi
Ông cụ đã quy tiên rồi
Nhóm II :Bài thơ của anh dở lắm.
Bài thơ của anh chưa được hay lắm.
Dùng các từ ngữ đồng nghĩa
Dùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa
Nhóm III :Anh còn kém lắm Anh cần phải cố gắng hơn nữa
Nhóm IV : Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ.
Anh ấy thế thì không được lâu nữa đâu chị ạ.
Cách nói vòng
Cách nói trống (tỉnh lược).
* Lưu ý :Nói giảm nói tránh có thể theo nhiều cách :
Dùng các từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt.
Dùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa.
Dùng cách nói vòng.
Dùng cách nói trống, nói tỉnh lược.
II - Luyện tập
Bài tập 1. Điền các từ nói giảm nói tránh sauđây vào chỗ trống : đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau,có tuổi, đi bước nữa.
a. Khuya rồi, mời bà .
đi nghỉ.
b. Cha mẹ em . từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.
d. Mẹ đã . rồi, nên chú ý giữ gìn sức khoẻ.
c. Đây là lớp học cho trẻ em . . .
e. Cha nó mất, mẹ nó . , nên chú nó rất thương nó.
chia tay nhau
có tuổi
đi bước nữa
khiếm thị
Bài tập 2 . Đánh dấu (x) vào câu có sử dụng cách nói giảm nói tránh :
A1. Anh phải hoà nhã với bạn bè.
A2. Anh nên hoà nhã với bạn bè.
B1. Anh ra khỏi phòng tôi ngay.
B2. Anh không nên ở đây nữa
C1. Xin đừng hút thuốc trong phòng.
C2. Cấm hút thuốc trong phòng.
D1. Nó nói như thế là thiếu thiện chí.
D2. Nó nói như thế là ác ý.
E1. Hôm qua em hỗn với anh, em xin anh tha lỗi.
E2. Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh tha lỗi.

x
x
x
x
x
Bài tập 3.
Đặt câu theo mẫu :
Bài thơ của anh dở lắm. Bài thơ của anh chưa được hay lắm.
Sử dụng nói giảm nói tránh
- Giúp thể hiện thái độ nhã nhặn, lịch sự trong giao tiếp.
- Sự quan tâm, tôn trọng của người nói với người nghe.
- Tạo phong cách nói năng đúng mực.
Sử dụng nói giảm nói tránh phù hợp sẽ tạo cho con người có phong cách nói năng như thế nào ?
Hãy phân tích cái hay của việc sử dụng phép nói giảm nói tránh trong đoạn trích sau :
"Hôm sau, lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão bảo ngay
Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ !"
(Nam Cao - Lão Hạc)
Cậu Vàng
bị giết
đi đời
Cảm giác
ghê sợ với
người nghe.
Tránh gây
Cảm giác
ghê sợ với
người nghe.
Hàm ý
xót xa,
luyến tiếc
và đượm chút
mỉa mai.
* Lưu ý 2 :
Để cảm thụ được cái hay, giá trị nghệ thuật của cách nói giảm nói tránh trong tác phẩm văn học cần :
- Xét nó trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể.
- Xét nó trong mối liên hệ đối chiếu với những cách nói khác có thể dùng trong trường hợp giao tiếp đó.
Bài tập 4.
Thảo luận những tình huống giao tiếp như thế nào thì không nên sử dụng cách nói giảm nói tránh.
Trong trường hợp cần thiết phải nói thẳng, nói đúng mức độ sự thật thì không nên nói giảm nói tránh vì như thế là bất lợi.
Củng cố
Nói giảm nói tránh
Các cách Nói giảm nói tránh

Cảm nhận và vận dụng Nói giảm nói tránh
Viết đoạn hội thoại , trong đó có sử dụng phép nói giảm nói tránh.

Bài tập về nhà