Bài 10. Nói giảm nói tránh

Ngữ văn 8
Ngữ văn 8
Ngữ văn 8
Cô giáo Đinh Thu Hà
Ngữ văn 8
Ngữ văn: tiết 40
Nói giảm nói tránh
I. Bài tập tìm hiểu
Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê -nin và các vị lãnh đạo đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
(Hồ Chí Minh, Di chúc)
Bác đã đi rồi sao, Bác ơi! Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời. (Tố Hữu, Bác ơi)
- Lượng con ông Độ đây mà. Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn. (Hồ Phương, Thư nhà)
I. Bài tập tìm hiểu
1. Những từ ngữ in đậm trong các đoạn trích sau đây có nghĩa là gì?
đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác
đi
chẳng còn
Đều nói về cái chết
Giảm nhẹ, tránh đi phần nào sự đau buồn.
Cách 1
- Con dạo này lười lắm.
- Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ chết.


- Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ đã chết
Cách 2 - Con dạo này không được chăm chỉ lắm.
Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê -nin và các vị lãnh đạo đàn anh khác. - Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn
Cách 1
- Con dạo này lười lắm.

- Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ chết.


- Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ đã chết
Cách 2 - Con dạo này không được chăm chỉ lắm.
Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê -nin và các vị lãnh đạo đàn anh khác. - Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn
Cách nói thứ hai tế nhị, có tính chất nhẹ nhàng hơn đối với người tiếp nhận.
Điền các từ ngữ nói giảm nói tránh sau đây vào chỗ trống /./: đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau, có tuổi, đi bước nữa.
Khuya rồi, mời bà /./
Cha mẹ em /./ từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.
Đây là lớp học cho trẻ em /./
Mẹ đã /./ rồi, nên chú ý giữ gìn sức khỏe.
Cha nó mất, mẹ nó /./, nên chú nó rất thương nó.
Bài 1( SGK trang 108)
Khuya rồi, mời bà đi nghỉ
Cha mẹ em chia tay nhau từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.
Đây là lớp học cho trẻ em khiếm thị.
Mẹ đã có tuổi rồi, nên chú ý giữ gìn sức khỏe.
Cha nó mất, mẹ nó đi bước nữa, nên chú nó rất thương nó.
Bài 1
2. Vì sao trong câu văn sau đây, tác giả dùng từ ngữ bầu sữa mà không dùng một từ ngữ khác cùng nghĩa?
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
( Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
Dùng từ "bầu sữa" để tránh thô tục.
I. Bài tập tìm hiểu
I. Bài tập tìm hiểu
3. Hai câu sau đây có sử dụng biện pháp tu từ nói giảm nói tránh không? Vì sao?
- Cậu làm bài văn này dở thế!
- Những đứa trẻ bị mù trông thật đáng thương.
Cậu làm bài văn này dở thế!
Thiếu tế nhị
-> Cậu làm bài văn này chưa được tốt lắm.
- Những đứa trẻ bị mù trông thật đáng thương.
Tránh ghê sợ
-> Những đứa trẻ khiếm thị trông thật đáng thương.
Chỉ ra và nêu tác dụng của một số cách nói giảm, nói tránh trong các trường hợp sau:
Cháu biết rằng khi diêm tắt thì bà cũng biến đi mất như lò sưởi, ngỗng quay và cây thông Nô-en ban nãy, nhưng xin bà đừng bỏ cháu ở nơi này; trước kia khi bà chưa về với Thượng đế chí nhân bà cháu ta đã từng sung sướng biết bao.
Ngày mồng một đầu năm hiện lên trên thi thể em bé ngồi giữa những bao diêm, trong đó có một bao đã đốt hết nhẵn.
Bỗng loè chớp đỏ
Thôi rồi, Lượm ơi!
Cháu biết rằng khi diêm tắt thì bà cũng biến đi mất như lò sưởi, ngỗng quay và cây thông Nô-en ban nãy, nhưng xin bà đừng bỏ cháu ở nơi này; trước kia khi bà chưa về với Thượng đế chí nhân bà cháu ta đã từng sung sướng biết bao.
Ngày mồng một đầu năm hiện lên trên thi thể em bé ngồi giữa những bao diêm, trong đó có một bao đã đốt hết nhẵn.
Bỗng loè chớp đỏ
Thôi rồi, Lượm ơi!
Nói giảm nói tránh trong các trường hợp trên tránh cảm giác đau buồn. Trong trường hợp 2 còn tránh cảm giác ghê sợ.
Tìm 1 tình huống giao tiếp em đã gặp trong cuộc sống trong đó người tham gia hội thoại đã biết ( hoặc chưa biết) sử dụng cách nói giảm, nói tránh
Sắm vai tình huống
- Dùng các từ ngữ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ ngữ Hán Việt:
Ví dụ: Chết -> đi, về, qui tiên, từ trần.
Chôn->mai táng, an táng .
- Dùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa:
Ví dụ: Bài thơ của anh dở lắm.-> Bài thơ của anh chưa được hay lắm.
- Nói vòng:
Ví dụ: Anh còn kém lắm.-> Anh cần phải cố gắng hơn nữa.
- Nói trống ( tỉnh lược):
Ví dụ: Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ.
-> Anh ấy thế thì không được lâu nữa đâu chị ạ.
* Các cách nói giảm, nói tránh
Trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có sử dụng cách nói giảm nói tránh?
a1. Anh phải hoà nhã với bạn bè!
a2. Anh nên hoà nhã với bạn bè!
b1. Anh ra khỏi phòng tôi ngay
b2. Anh không nên ở đây nữa!
c1. Xin đừng hút thuốc trong phòng!
c2. Cấm hút thuốc trong phòng
d 1. Nó nói như thế là thiếu thiện chí.
d 2. Nó nói như thế là ác ý.
e1. Hôm qua em hỗn với anh, em xin anh thứ lỗi.
e2. Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.
X
X
X
X
X
Khi cần nói thẳng, nói đúng mức thì không nên nói giảm, nói tránh vì như thế bất lợi.
* Lưu ý:
Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề; tránh thô tục, thiếu lịch sự.
* Ghi nhớ
III. Luyện tập
Khi chê trách một điều gì, để người nghe dễ tiếp nhận, người ta thường nói giảm nói tránh bằng cách phủ định điều ngược lại với nội dung đánh giá. Chẳng hạn, đáng lẽ nói: "Bài thơ của anh dở lắm" thì lại bảo "Bài thơ của anh chưa được hay lắm". Hãy vận dụng cách nói giảm nói tránh như thế để đặt ba câu đánh giá trong những trường hợp khác nhau.
Bài 3
Phân tích biện pháp nói giảm nói tránh và nêu tác dụng của chúng trong các câu sau:
Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!
Thật ra thì lão chỉ tẩm ngẩm thế, nhưng cũng ra phết chứ chả vừa đâu.
Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!


Thật ra thì lão chỉ tẩm ngẩm thế, nhưng cũng ra phết chứ chả vừa đâu.
tránh cảm giác đau buồn

nói tránh đi bản chất của lão Hạc theo cách đánh giá của hắn.
Viết đoạn văn ngắn trong đó có sử dụng biện pháp tu từ nói giảm nói tránh.