Bài 10. Nói giảm nói tránh

Câu hỏi:Thế nào là nói quá?Cho biết tác dụng của nói quá?
Trả lời: Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ,qui mô,tính chất của sự vật,hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh ,gây ấn tượng ,tăng sức biểu cảm.
Kiểm Tra Bài Cũ
Câu hỏi:Nói quá có thể được dùng trong các lĩnh vực nào sau đây?
A.Thành ngữ,tục ngữ,ca dao.
B.Văn thơ trữ tình.
C.Văn thơ châm biếm ,hài hước.
D.Trong đời sống thường ngày.

Nói quá có thể được dùng trong tất cả các lĩnh vực trên.
Bài 10 - Tiết 40
Nói Giảm Nói Tránh
Ví dụ 1: Những từ ngữ in đậm trong các đoạn trích sau đây có nghĩa là gì?Tại sao người nói, người viết lại dùng cách diễn đạt đó?
-Vì vậy,tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác,cụ Lê –nin và các vị cách mạng đàn anh khác ,thì đồng bào cả nước,đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
(“Di chúc”-Hồ Chí Minh)
-Bác đã đi rồi sao Bác ơi!
Mùa thu đang đẹp nắng xanh trời.
(“Bác ơi”-Tố Hữu)
-Lượng con ông Độ đây mà …Rõ tội nghiệp ,về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn.
(“Thư nhà”-Hồ Phương)
Ví dụ 2:Vì sao trong câu văn sau đây ,tác giả dùng từ bầu sữa mà không dùng một từ ngữ khác cùng nghĩa?


-Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ ,áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm ,và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
(“Trong lòng mẹ”-Nguyên Hồng)
Ví dụ 3:So sánh hai cách nói sau đây ,cho biết cách nói nào nhẹ nhàng,tế nhị hơn đối với người nghe?
-Con dạo này lười lắm.
-Con dạo này không được chăm chỉ lắm.

Ghi nhớ: Nói giảm,nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị ,uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ,nặng nề; tránh thô tục,thiếu lịch sự.
Ví dụ:

-Ông cụ chết rồi.
Ông cụ đã qui tiên rồi.
Dùng các từ ngữ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ ngữ Hán Việt.
-Bài thơ của anh dở lắm.
Bài thơ của anh chưa được hay lắm.
Dùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa.
-Anh còn kém lắm.
Anh cần phải cố gắng hơn nữa.
Dùng cách nói vòng.
-Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ!
Anh ấy thế thì không được lâu nữa đâu chị ạ!
Dùng cách nói trống (tỉnh lược).
Hôm sau,lão Hạc sang nhà tôi.Vừa thấy tôi,lão bảo ngay:
-Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!
Hàm ý xót xa,luyến tiếc đượm chút mỉa mai…
Bị giết
Đi đời
Tránh gây cảm giác ghê sợ với người nghe
Cảm giác ghê sợ với người nghe
Cậu Vàng
Binh Tư là một người láng giềng khác của tôi.Hắn làm nghề ăn trộm nên vốn không ưa lão Hạc bởi vì lão lương thiện quá.Hắn bĩu môi và bảo:
-Lão làm bộ đấy!Thật ra thì lão chỉ tâm ngẩm thế,nhưng cũng ra phết chứ chả vừa đâu :Lão vừa xin tôi một ít bả chó…
1/Điền các từ ngữ nói giảm, nói tránh sau đây vào chỗ trống/…/:đi nghỉ,khiếm thị,chia tay nhau ,có tuổi,đi bước nữa.
a)Khuya rồi,mời bà /……………/
b)Cha mẹ em /………………./ từ ngày em còn rất bé,em về ở với bà ngoại.
c)Đây là lớp học của trẻ em /…………….../
d)Mẹ đã /…………../ rồi nên chú ý giữ gìn sức khỏe.
e)Cha nó mất ,mẹ nó /………………/ ,nên chú nó rất thương nó.
đi nghỉ
chia tay nhau
khiếm thị
có tuổi
đi bước nữa
2/Trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có sử dụng cách nói giảm,nói tránh?
a1)Anh phải hòa nhã với bạn bè.
a2)Anh nên hòa nhã với bạn bè.
b1)Anh ra khỏi phòng tôi ngay.
b2)Anh không nên ở đây nữa.

c1)Xin đừng hút thuốc trong phòng.
c2)Cấm hút thuốc trong phòng.
d1)Nói như thế là thiếu thiện chí .
d2)Nói như thế là ác ý.
e1)Hôm qua em hỗn với anh,em xin anh thứ lỗi.
e2)Hôm qua em có lỗi với anh,em xin anh thứ lỗi.
3/Khi chê trách một điều gì ,để người nghe dễ tiếp nhận ,người ta thường nói giảm ,nói tránh bằng cách phủ định điều ngược lại với nội dung đánh giá. Chẳng hạn ,đáng lẽ nói “Bài thơ của anh dở lắm” thì lại bảo: “Bài thơ của anh chưa được hay lắm“..Hãy vận dụng cách nói giảm ,nói tránh như thế để đặt năm câu đánh giá trong những trường hợp khác nhau.

 Trong một cuộc họp lớp kiểm điểm bạn Hải hay đi học muộn ,bạn Lan nói:
“Từ nay cậu không được đi học muộn nữa vì như vậy không những ảnh hưởng đến việc rèn luyện đạo đức của bản thân cậu mà còn ảnh hưởng đến phong trào thi đua của lớp”.Bạn Trinh cho rằng Lan nói như vậy là quá gay gắt ,chỉ nên nhắc nhở bạn Hải : “Bạn nên đi học đúng giờ”.Em đồng tình với ý kiến nào? Vì sao?
Thảo luận
 Trong khi nhận xét về những nhược điểm của các bạn với cô giáo chủ nhiệm ,bạn lớp trưởng chỉ nêu như sau:
“Tuần này có một số bạn đi học không được đúng giờ lắm “.
Nói như vậy có nên không?Vì sao?
4/Việc sử dụng cách nói giảm ,nói tránh là tùy thuộc vào tình huống giao tiếp.Trong trường hợp nào thì không nên dùng cách nói giảm,nói tránh?
Trả lời: Những trường hợp không nên dùng cách nói giảm nói tránh:
-Khi cần phê bình nghiêm khắc, nói thẳng nói đúng mức độ sự thật.
-Khi cần thông tin chính xác trung thực.
Nói giảm nói tránh
Các cách nói giảm nói tránh.
Cảm nhận giá trị nghệ thuật và vận dụng nói giảm nói tránh.