Bài 10. Nói giảm nói tránh

GV: Nguyễn Duy Tú
nhiệt liệt Chào mừng các thầy cô
về dự giờ ngữ văn
lớp 8B
Trường PTDT Nội trú Than Uyên
Thế nào là nói quá ? Cho biết tác dụng của nói quá ?
Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
Kiểm tra bài cũ
"Lời nói chẳng mất tiền mua,
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau".
? Em hãy cho biết câu tục ngữ trên khuyên chúng ta điều gì?
Ngữ văn 8 - Tiết 40

Nói giảm nói tránh
Bài 10
Tiết 40 Bài 10: Núi gi?m núi trỏnh

I.Nói giảm nói tránh
và tác dụng của
nói giảm nói tránh
1. V í dụ
VD1:
a. Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
(Hồ Chí Minh, Di chúc)
b. Bác đã đi rồi sao, Bác ơi !
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời.
(Tố Hữu, Bác ơi)

c. Lượng con ông Độ đây mà....Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn. (Hồ Phương, Thư nhà)


*.Nhận xét
VD1(a,b,c) dïng c¸ch diÔn ®¹t b»ng nh÷ng tõ ng÷ cã s¾c th¸i gi¶m nhÑ møc ®é cña sù viÖc ®Ó gi¶m bít ®au buån .
Nói vòng
Từ đồng nghĩa
Phủ định từ ngữ trái nghĩa
I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh

Tiết 40 Bài 10: Núi gi?m núi trỏnh

VD3:
a. Con dạo này lười lắm.
b.Con dạo này không được chăm chỉ cho lắm.
VD2:
Phải bé lại lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một dịu êm vô cùng.
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

VD1(a,b,c) dïng c¸ch diÔn ®¹t b»ng nh÷ng tõ ng÷ cã s¾c th¸i gi¶m nhÑ møc ®é cña sù viÖc ®Ó gi¶m bít ®au buån .
1. Ví d?:
VD2 dïng c¸ch diÔn ®¹t tÕ nhÞ ®Ó tr¸nh sù th« tôc, thiÕu lÞch sù vµ gîi c¶m xóc th©n th­¬ng tr×u mÕn khi nãi vÒ mÑ .
VD3(b) dùng cách nói tế nhị, nhẹ nhàng để người nghe dễ tiếp thu.

* Nhận xét
Từ đồng nghĩa
Phủ định từ trái nghĩa
?
Những trường hợp sử dụng từ ngữ như trong các ví dụ trên được gọi là sử dụng biện pháp tu từ: nói giảm, nói tránh, vậy em hiểu thế nào là nói giảm, nói tránh?
Tiết 40 Bài 10 : Núi gi?m núi trỏnh
I.Nói giảm nói tránh và tác dụng
của nói giảm nói tránh
1. Ví dụ
* Nhận xét
2 . Ghi nhớ (SGK)
Nói giảm nói tránh là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề; tránh thô tục, thiếu lịch sự.
3.Lưu ý
Tiết 40 Bài 10 : Núi gi?m núi trỏnh
I.Nói giảm nói tránh
và tác dụng của
nói giảm nói tránh
1. Ví dụ
*.Nhận xét
2. Ghi nhớ (SGK)
3.Lưu ý

* Dùng cách nói vòng. (VD 1,a)

* Dùng cách nói phủ định từ trái nghĩa. (VD 1,c)
* Nói trống (tỉnh lược)
a.Các cách nói giảm,
nói tránh:
Hãy cho biết trongVD sau người viết (nói) đã thực hiện phép nói giảm nói tránh bằng cách nào ?


Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được lâu nữa đâu chị ạ.
Anh ấy(.) thế thì không(.) được lâu nữa đâu chị ạ.
* Dùng từ đồng nghĩa . (VD 1,b)
* Dùng cách nói trống (tỉnh lược)
- Hãy quan sát tranh minh hoạ trên màn hình và dùng phép nói giảm nói tránh để diễn đạt lại các câu trong những tình huống sau và cho biết ở mỗi tình huống đó, em đã sử dụng cách nói giảm nói tránh nào?
Bài tập nhanh
Cấm trẻ con vào đó.
Tr? em vào đó rất nguy hiểm, dễ bị tai nạn.
TÌNH HUỐNG 1.

Nói giảm nói tránh bằng cách nói vòng
những đứa trẻ n�y bố mẹ chết hết rồi, thật đáng thương
những đứa trẻ mồ côi này thật đáng thương
TÌNH HUỐNG 2.
Nói giảm nói tránh bằng cách dùng từ Hán Việt đồng nghĩa
Anh cút ra khỏi nhà tôi ngay!
Anh không nên ở đây nữa!
TÌNH HuỐNG 3 .
Nói giảm nói tránh bằng cách phủ định từ ngữ trái nghĩa
Bệnh tình con ông nặng lắm chắc sắp chết rồi!
Bệnh tình con ông... thế chắc chẳng được bao lâu nữa.
TÌNH HUỐNG 4.
Nói giảm nói tránh bằng cách nói trống.
I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh

Tiết 40 Bài 10: Núi gi?m núi trỏnh
a. Các cách nói tránh:
b.Tình huống không nên
sử dụng nói giảm nói tránh:
1* Trong một cuộc họp lớp kiểm điểm bạn Hải hay đi học muộn, bạn Loan nói: “Từ nay cậu không được đi học muộn nữa vì như vậy không những ảnh hưởng đến việc rèn luyện đạo đức của bản thân cậu mà còn ảnh hưởng đến phong trào thi đua của lớp”. Bạn Trinh cho rằng Loan nói như vậy là quá gay gắt, chỉ nên nhắc nhở bạn Hải :”Cậu nên đi học đúng giờ”. Em đồng tình với ý kiến nào? Vì sao?
3. L­u ý
2* Trong khi nh?n xột v? nh?ng nhu?c di?m c?a cỏc b?n với cụ giỏo ch? nhi?m, b?n l?p tru?ng chỉ nêu nhu sau:"Tu?n qua, m?t s? b?n di h?c khụng du?c dỳng gi? l?m" Nói như vậy có nên khụng? Vỡ sao?

1. Ví dụ
*.Nhận xét
2.Ghi nhớ
I. Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh

Tiết 40 Bài 10: Núi gi?m núi trỏnh
a. Các cách nói tránh:
b. Tình huống không nên sử dụng nói giảm nói tránh:
4. L­u ý
Thảo luận
(Nhóm bàn 2 phút):
BT4-SGK (Ph?n Luy?n t?p - Trang 109).
Những tình huống giao tiếp như thế nào thì không nên sử dụng cách nói giảm nói tránh?

- Khi cần phê bình nghiêm khắc, nói thẳng, nói đúng mức độ sự thật.
- Khi cần thông tin chính xác, trung thực
1. Ví dụ
2.Nhận xét
3.Ghi nhớ

I . Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh

Tiết 40 Bài 10: Núi gi?m núi trỏnh
a. Các cách nói tránh:
b.Các tình huống không nên sử dụng nói giảm nói tránh:
4. L­u ý
II. Luyện tập:
Sử dụng nói giảm nói tránh phù hợp sẽ vừa tạo cho con người có phong cách nói năng đúng mực, có văn hoá nhã nhặn, lịch sự trong giao tiếp, vừa thể hiên sự quan tâm, tôn trọng của người nói với người nghe.Trong văn chương nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ. Cái tài, cái tinh tế của tác giả là tìm được những cách nói phản ánh đúng tâm trạng, thái độ của nhân vật,của tác giả trong từng tình huống cụ thể .


1. Ví dụ
2.Nhận xét
3.Ghi nhớ



Bài tập:1(SGK):
A / Khuya rồi, mời bà..........................
B / Cha mẹ em..........................từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.
C / Đây là lớp học cho trẻ em.....................
D / Mẹ đã ..................rồi, nên chú ý giữ gìn sức khoẻ.
E / Cha nó mất, mẹ nó......................, nên chú nó rất thương nó.
đi nghỉ
chia tay nhau
khiếm thị
có tuổi
đi bước nữa
Tiết 40 Bài 10: Núi gi?m núi trỏnh
II. Luyện tập:
I. Nãi gi¶m nãi tr¸nh vµ t¸c dông cña nãi gi¶m nãi tr¸nh

Điền các từ ngữ nói giảm nói tránh cho sau đây vào chỗ trống: đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau, có tuổi, đi bước nữa.
a1/ /Anh phải hoà nhã vớí bạn bè!
c1/Xin đừng hút thuốc trong phòng học!
c2/Cấm hút thuốc trong phòng học!
a2/ Anh nên hoà nhã với bạn bè!
Bài tập2(SGK):
Trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có sử dụng cách nói giảm nói tránh?
Tiết 40 Bài 10: Núi gi?m núi trỏnh
I. Nãi gi¶m nãi tr¸nh vµ t¸c dông cña nãi gi¶m nãi tr¸nh
II. Luyện tập:

Bài tập 3 - SGK
Khi chê trách một điều gì, để người nghe dễ tiếp nhận, người ta thường nói giảm, nói tránh bằng cách phủ định điều ngược lại với nội dung đánh giá. Chẳng hạn, đáng lẽ nói: "Bài thơ của anh dở lắm" thì lại bảo: " Bài thơ của anh Chưa được hay lắm". Hãy vận dụng cách nói giảm, nói tránh như thế để đặt 6 câu đánh giá trong những trường hợp khác nhau. (Thảo luận nhóm theo tổ, mỗi tổ đặt 2 câu)
Hãy phân tích cái hay của việc sử dụng phép nói giảm nói tránh trong đoạn trích sau :
"Hôm sau, lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão bảo ngay:
Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ !"
(Nam Cao - Lão Hạc)
BÀI TẬP BỔ SUNG

Cậu Vàng
bị giết
đi đời
Gâycảm giác
ghê sợ với
người nghe.
Không gây
cảm giác
ghê sợ với
người nghe.
Hàm ý
xót xa,
luyến tiếc
và đượm chút
mỉa mai.
Dùng từ ngữ đồng nghĩa
Viết đoạn hội thoại (3-5 câu) trong đó có sử dụng phép nói giảm nói tránh.
Bài tập Bổ sung 2
a. Các chiến sĩ đã chết để bảo vệ quê hương.
b. Kiến thức toán của em còn kém lắm!
c. Bác sỹ pháp y đang mổ xác chết.
Các chiến sĩ đã hy sinh để bảo vệ quê hương.
Kiến thức toán của em còn chưa tốt, cần cố gắng hơn.
.
Bác sỹ pháp y đang phẫu thuật tử thi.
Hãy chuyển các cách diễn đạt sau đây thành cách diễn đạt cã sö dông nói giảm nói tránh?
Bài tập củng cố
Nói giảm nói tránh có thể được dùng trong những lĩnh vực nào sau đây:
A . Thành ngữ, tục ngữ, ca dao.
B . Văn thơ trữ tình.
C . Trong đời sống thường ngày.
x
x
x
Nói giảm nói tránh có thể được dùng trong tất cả các lĩnh vực trên.
Củng cố
Nói giảm nói tránh
Các cách nói giảm nói tránh
Cảm nhận giá trị nghệ thuật và vận dụng nói giảm nói tránh
Nói giảm nói tránh
BÀI TẬP vÒ nhµ
Phân tích cái hay của việc sử dụng phép nói giảm nói tránh trong đoạn trích sau :
a / Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư?
b / Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt!
( Lão Hạc, Nam Cao)
HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ

- Hoµn thiÖn c¸c BT (SGK) +BT bæ sung vào vë.
Sưu tầm một số câu thơ câu văn có sử dụng phép nói giảm nói tránh.
- Học bài chu ®¸o.
Chuẩn bị tốt cho bài kiểm tra ng÷ văn (TiÕt 41)
a/ Theo gút Binh Tu: Dõy l� cõu núi c?a ụng giỏo khi dang hi?u nh?m v? lóo H?c : lóo H?c cung b? tha hoỏ, cung d?nh l�m ngh? an tr?m nhu Binh Tu nhung vỡ l� ngu?i cú h?c l?i r?t yờu quý lóo H?c nờn ụng giỏo dó núi trỏnh di s? th?t. (núi tr?ng)
b / Nhắm mắt: Tác giả dùng từ ngữ này để nói về cái chết của lão Hạc. Ông giáo nói như vậy để tránh cảm giác đau buồn và cũng để mong cho lão Hạc ra đi được thanh thản. .(dùng từ đồng nghĩa)
Gợi ý
a / Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư?



b/ Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt!