Bài 10. Nói giảm nói tránh

1. Thế nào là nói quá và tác dụng của nói quá?
2. Tìm phép nói quá trong ví dụ sau, giải thích ý nghĩa của phép nói quá đó.
Kiểm tra bài cũ
Ví dụ:
“ Bàn tay ta làm nên tất cả,
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”
Kiểm tra bài cũ
Thế nào là nói quá ?
Cho biết tác dụng của nói quá ?
Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh , gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.

Tiết 40 : Ti?ng Vi?t
Nói giảm nói tránh
I . Nói giảm nói tránh và tác dụng của nói giảm nói tránh.
* Ví dụ :
1. Những từ ngữ in đậm trong các đoạn trích sau
có nghĩa là gì ?
Tại sao người viết, người nói lại dùng cách diễn đạt
đó ?


VD1:
a. Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê-nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
(Hồ Chí Minh, Di chúc)
b. Bác đã đi rồi sao, Bác ơi !
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời.
(Tố Hữu, Bác ơi)
c. Lượng con ông Độ đây mà....Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn.
(Hồ Phương, Thư nhà)
? Tương tự , em hãy tìm những ví dụ trong các văn bản đã học ở lớp 8 có cách dùng như trên?

- Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ !


- Một tâm hồn đang chuẩn bị sẵn sàng cho chuyến đi xa xôi bí ẩn của mình.
VD2:
Phải bé lại lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một dịu êm vô cùng.
(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

VD3:
a. Con dạo này lười lắm.
b.Con dạo này không được chăm chỉ cho lắm.
*Ghi nhớ :
Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề ; tránh thô tục, thiếu lịch sự.
Bài tập1(SGK):
a. Khuya rồi, mời bà..........................
b. Cha mẹ em..........................từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.
c. Đây là lớp học cho trẻ em.....................
d. Mẹ đã ..................rồi, nên chú ý giữ gìn sức khoẻ.
e. Cha nó mất, mẹ nó......................, nên chú nó rất thương nó.
Điền các từ ngữ nói giảm nói tránh cho sau đây vào chỗ trống: đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau, có tuổi, đi bước nữa.
đi nghỉ
chia tay nhau
khiếm thị
có tuổi
đi bước nữa
Bài tập2 (SGK):
Trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có sử dụng cách nói giảm nói tránh?
a1. Anh phải hòa nhã với bạn bè!
a2. Anh nên hòa nhã với bạn bè!
b1. Anh ra khỏi phòng tôi ngay!

c1. Xin đừng hút thuốc trong phòng!
c2. Cấm hút thuốc trong phòng!
d1. Nó nói như thế là thiếu thiện chí.
d2. Nó nói như thế là ác ý.
e1. Hôm qua em hỗn với anh, em xin anh thứ lỗi.
e2. Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.
a2. Anh nên hòa nhã với bạn bè!
b2. Anh không nên ở đây nữa!
c1. Xin đừng hút thuốc trong phòng!
d1. Nó nói như thế là thiếu thiện chí.
e2. Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.
b2. Anh không nên ở đây nữa!
a. Các chiến sĩ đã chết để bảo vệ quê hương.
b. Kiến thức toán của em còn yếu lắm!
c. Bác sỹ pháp y đang mổ xác chết.
Các chiến sĩ đã hy sinh để bảo vệ quê hương.
Kiến thức toán của em còn chưa tốt, cần cố gắng hơn.
.
Bác sỹ pháp y đang phẫu thuật tử thi.
Hãy chuyển các cách diễn đạt sau đây thành cách diễn đạt cã sö dông nói giảm nói tránh?
Bài tập củng cố

*Trong do`i sụ?ng ha`ng nga`y su? dụng nói giảm nói tránh phù hợp sẽ vừa tạo cho con ngu?i có phong cách nói năng đúng mực, có văn hoá nhã nhặn, lịch sự trong giao tiếp, vừa thể hiên sự quan tâm, tôn trọng của người nói với người nghe.
* Trong văn chuong nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ. Cái tài ,cái tinh tế của tác giả là tìm du?c những cách nói phản ánh đúng tâm trạng,thái độ của nhân vật,của tác giả trong từng tình huống cụ thể .


THẢO LUẬN
( 3 phút)
Dựa vào ví dụ của nhóm mình, hãy cho biết người viết (người nói) đã thực hiện phép nói giảm nói tránh bằng cách nào ?
Nhúm I
ễng c? ch?t r?i.
ễng c? dó t? tr?n r?i.
Nhúm II
B?c tranh c?a c?u x?u l?m.
B?c tranh c?a c?u chua du?c d?p l?m.
Nhúm III
Em cũn kộm l?m.
Em c?n ph?i c? g?ng hon n?a.
Nhúm IV
Anh ?y b? thuong n?ng th? thỡ khụng s?ng du?c lõu n?a dõu ch? ?.
Anh ?y(.) th? thỡ khụng(.) du?c lõu n?a dõu ch? ?.
Dùng các từ ngữ đồng nghĩa đặc biệt là từ Hán - Việt.
Dùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa.
Dựng cỏch núi vũng.
Dựng cỏch núi tr?ng (t?nh lu?c).
THẢO LUẬN
Dựa vào ví dụ của nhóm mình, hãy cho biết người viết (nói) đã thực hiện phép nói giảm nói tránh bằng cách nào?
Ví dụ 1: Trông những đứa trẻ mù
thật đáng thương.
Ví dụ 2 : Ba?n ha?t dở lắm.
Dùng các từ ngữ đồng nghĩa, đặc biệt là từ Hán Việt
Dùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa
Ví dụ 3 : Bạn còn kém lắm.
Cách nói vòng
Trông những đứa trẻ khiếm thị thật đáng thương.
Bạn hát ch­ưa ®­ược hay l¾m.
Bạn cần phải cố gắng hơn nữa.
LƯU Ý 1: Nói giảm nói tránh có thể theo nhiều cách:
- Dùng các từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt.

- Dùng cách nói phủ định từ ngữ trái nghĩa.

- Dùng cách nói vòng.

- Dùng cách nói trống, nói tỉnh lược.
Bài 9,10 - Tiết 40: NÓI GIẢM NÓI TRÁNH
LƯU Ý 2: Để cảm thụ được cái hay, giá trị nghệ thuật của cách nói giảm nói tránh cần:
- Xét nó trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể.
- Xét nó trong mối liên hệ đối chiếu với những cách nói khác có thể dùng trong trường hợp giao tiếp đó.

* Sử dụng nói giảm nói tránh phù hợp sẽ vừa tạo cho con ngu?i có phong cách nói năng đúng mực, có văn hoá nhã nhặn, lịch sự trong giao tiếp, vừa thể hiên sự quan tâm, tôn trọng của người nói với người nghe.
* Trong văn chuong nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ. Cái tài ,cái tinh tế của tác giả là tìm du?c những cách nói phản ánh đúng tâm trạng,thái độ của nhân vật,của tác giả trong từng tình huống cụ thể .


Thảo luận:BT4-SGK

Những trường hợp giao tiếp như thế nào thì không nên sử dụng cách nói giảm nói tránh?
1* Trong một cuộc họp lớp kiểm điểm bạn Hải hay đi học muộn, bạn Loan nói: “Từ nay cậu không được đi học muộn nữa vì như vậy không những ảnh hưởng đến việc rèn luyện đạo đức của bản thân cậu mà còn ảnh hưởng đến phong trào thi đua của lớp”. Bạn Trinh cho rằng Loan nói như vậy là quá gay gắt, chỉ nên nhắc nhở bạn Hải :”Cậu nên đi học đúng giờ”. Em đồng tình với ý kiến nào? Vì sao?
2* Trong khi nh?n xột v? nh?ng nhu?c di?m c?a cỏc b?n với cụ giỏo ch? nhi?m, b?n l?p tru?ng chỉ nêu nhu sau: "Tu?n qua, m?t s? b?n di h?c khụng du?c dỳng gi? l?m" Nói như vậy có nên khụng? Vỡ sao?
3* Một bệnh nhân bị bệnh nặng không thể chữa được bác sĩ có nên nói với người nhà bệnh nhân là: “Ông ấy còn khỏe lắm,người nhà cứ yên tâm” không? Vì sao?
Trường hợp không nên nói giảm, nói tránh:
- Khi cần phê bình nghiêm khắc, nói thẳng, nói đúng mức độ sự thật.
- Khi cần thông tin chính xác, trung thực
HỆ THỐNG BÀI HỌC
Luyện tập
Bài tập 3(SGK):
Chia làm 2 đội ( Các thành viên trong mỗi đội tiếp sức nhau lên bảng ghi)
Hãy vận dụng cách nói giảm nói tránh để đặt câu đánh giá trong những trường hợp khác nhau.
Ví dụ:
- Bài thơ của anh dở lắm.
- Bài thơ của anh chưa được hay lắm.
TRÒ CHƠI TIẾP SỨC
Trong vòng 3 phút xem đội nào đặt được nhiều câu hơn sẽ là đội chiến thắng!
HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ
- Học thuộc bài cũ, làm BT (SGK) +BT bổ sung vào vở
Sưu tầm một số câu thơ câu văn có sử dụng phép nói giảm nói tránh,phân tích giá trị của phép tu từ đó.
- Viết đoạn văn (chủ đề tự chọn) có sử dụng biện pháp nói giảm nói tránh.