Bài 10. Nói giảm nói tránh

Kiểm tra bài cũ
Câu 1: Thế nào là nói quá? Cho biết tác dụng của nói quá?
Đáp án:- Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả.
- Tác dụng: Để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
Câu 2: Nói quá được dùng trong những trường hợp nào sau đây?
Thành ngữ, tục ngữ, ca dao.
b. Trong thơ văn.
c. Trong đời sống thường ngày.
Đáp án: Trong tất cả những trường hợp trên
Tiết 40
NÓI GIẢM NÓI TRÁNH
a. Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ các Mác, cụ Lê - nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.
( Hồ Chí Minh - Di chúc )
Ví dụ 1: Những từ ngữ in đậm. Trong các đoạn trích có nghĩa là gì? Tại sao người nói, người viết lại dùng cách diễn đạt đó?
b. Bác đã đi rồi sao, Bác ơi !
Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời.
( Tố Hữu, Bác ơi )
c. Lượng con ông Độ đây mà .Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn.
( Hồ Phương, Thư nhà )
Ví dụ 2: Vì sao trong câu văn sau, tác giả dùng từ bầu sữa mà không dùng một từ ngữ khác cùng nghĩa?
Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người mẹ, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm , và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
( Nguyên Hồng , Những ngày thơ ấu )
Ví dụ 3: So sánh cách nói sau đây, cho biết cách nói nào nhẹ nhàng hơn, tế nhị hơn đối với người nghe:
Con dạo này lười lắm
b. Con dạo này không được chăm chỉ lắm.
Ví dụ 4: So sánh cách nói sau đây có tác dụng như thế nào?
Bác sĩ vừa phẩu thuật ( mổ xẻ) cho bệnh nhân bị bệnh tim.
b. Tôi vừa khám nghiệm tử thi ( xác chết) cho một người dân ở đây.
* Chú ý: 1. Các cách nói giảm,nói tránh:
Dùng từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt.( Chết- hy sinh)
b. Dùng cách nói phủ định của từ trái nghĩa. ( Xấu- chưa được đẹp)
c. Nói vòng. (Kém lắm- cần phải cố gắng hơn)
d. Nói trống ( tỉnh lược): thay ý nói bằng dấu chấm lửng.
2. Không nên sử dụng nói giảm nói tránh:
Trong trường hợp cần phê bình, cần thiết phải nói thẳng, nói đúng sự thật thì không nên nói giảm nói tránh vì như thế là bất lợi.
b. Khi cần thông tin chính xác, trung thực trong văn bản hành chính ( biên bản báo cáo).
Bài tập
Bài 1/ 108
Điền các từ ngữ nói giảm nói tránh sau đây vào chỗ trống ( .): đi nghỉ, khiếm thị, chia tay nhau, có tuổi, đi bước nữa.
Khuya rồi, mời bà ( .....)
Cha mẹ em ( ........ ) từ ngày em còn rất bé, em về ở với bà ngoại.
Đây là lớp học cho trẻ em (.....)
Mẹ đã (....) rồi, nên chú ý giữ gìn sức khoẻ.
Cha nó mất, mẹ nó ( ......), nên chú nó rất thương nó.
đi nghỉ
chia tay nhau
khiếm thị
có tuổi
đi bước nữa
Bài 2/ 108, 109. Trong mỗi cặp câu dưới đay, câu nào có sử dụng cách nói giảm nói tránh ?
A1 . Anh phải hoà nhã với bạn bè !
A2 . Anh nên hoà nhã với bạn bè !
B1 . Anh ra khỏi phòng tôi ngay !
B2. Anh không nên ở đây nữa !
C1 Xin đừng hút thuốc trong phòng !
C 2. Cấm hút thuốc trong phòng !
D1 . Nó nói như thế là thiếu thiện chí.
D2 . Nó nói như thế là ác ý.
E1 . Hôm qua em hỗn với anh, em xin anh thứ lỗi.
E2 . Hôm qua em có lỗi với anh, em xin anh thứ lỗi.





Bài tập 3:( SGK/109) Vận dụng cách nói giảm nói tránh. Đặt 5 câu đánh giá trong những trường hợp khác nhau:
a. - Ông cụ chết rồi.
- Ông cụ quy tiên rồi
-> Dùng từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt.
b. – Bài thơ của anh dỡ lắm.
- Bài thơ của anh chưa được hay lắm!
-> Dùng cách nói phủ định từ trái nghĩa.
c. – Anh còn kém lắm.
- Anh cần phải cố gắng hơn nữa.
-> Nói vòng
d. – Anh ấy bị thương nặng thế thì không sống được đâu chị ạ.
- Anh ấy (…) thế thì không (…) được lâu nữa chị ạ.
-> Nói trống ( tỉnh lược)
Hướng dẫn về nhà:
Hoàn thiện các bài tập.
Phân tích tác dụng của biện pháp nói giảm nói tránh trong một đoạn văn cụ thể.
- Chuẩn bị bài mới “ Câu ghép”.
- Chuẩn bị bài kiểm tra phần văn( tiết 41)