Bài 10. Nghị luận trong văn bản tự sự

10
Người thực hiện: Nguyễn Thị Thái Hà
KÍNH CHÀO QUÝ THẦY, CÔ GIÁO

ĐẾN DỰ GIỜ THĂM LỚP
Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt ầng ậc nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà òa lên khóc. Bây giờ tôi không xót xa năm quyển sách của tôi quá như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho Lão Hạc.
( Nam Cao- Lão Hạc)
Đoạn văn trên sử dụng phương thức biểu đạt nào? Hãy lựa chọn đáp án đúng nhất
A. Tự sự kết hợp với miêu tả
B. Tự sự kết hợp với miêu tả nội tâm
C. Tự sự kết hợp với lập luận
D. Lập luận kết hợp với miêu tả nội tâm
Kiểm tra bài cũ
Nghị luận: là nêu lí lẽ để bảo vệ một quan điểm tư tưởng (luận điểm)nào đó.


Luận điểm : Là ý kiến thể hiện tư tưởng quan điểm của một bài văn nêu ra dưới hình thức câu khẳng định hay phủ định được diễn tả sáng tỏ dễ hiểu nhất quán.
Luận cứ : Là lý lẽ, dẫn chứng đưa ra làm cơ sở cho luận điểm

Lập luận : Là cách nêu luận cứ để dẫn đến luận điểm
Câu 1. Hãy chỉ ra những câu, chữ thể hiện rõ tính chất nghị luận của đoạn trích?
Câu 2. Tìm hiểu nội dung, vai trò của yếu tố nghị luận trong đoạn văn tự sự. Yếu tố nghị luận đã làm cho đoạn văn sâu sắc như thế nào?
- Trong mỗi đoạn trích nhân vật đã nêu ra những luận điểm gì?
- Để làm rõ luận điểm đó người nói đã đưa ra luận cứ gì và lập luận như thế nào?
Câu 3. Chỉ ra kiểu câu, từ lập luận được dùng trong đoạn trích.
Thảo luận nhóm
Chao ôi! Đối với những người ở xung quanh ta, nếu ta không cố mà tìm hiểu họ, thì ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi... toàn những cớ để cho ta tàn nhẫn; không bao giờ ta thấy họ là những người đáng thương; không bao giờ ta thương... Vợ tôi không ác, nhưng thị khổ quá rồi. Một người đau chân có lúc nào quên được cái chân đau của mình để nghĩ đến một cái gì khác đâu? Khi người ta khổ quá thì người ta chẳng còn nghĩ gì đến ai được nữa. Cái bản tính tốt của người ta bị những nỗi lo lắng, buồn đau, ích kỉ che lấp mất. Tôi biết vậy, nên tôi chỉ buồn chứ không nỡ giận.
( Nam Cao- Lão Hạc)
- Khi người ta đau chân thì chỉ nghĩ đến cái chân đau
+Nếu ta không cố tìm hiểu những người xung quanh thì ta luôn có cớ để tàn nhẫn và độc ác với họ.
+Vợ tôi không phải là người ác, nhưng sở dĩ thị trở nên ích kỉ, tàn nhẫn là vì thị đã quá khổ.
- Khi người ta khổ quá thì người ta không còn nghĩ đến ai được nữa
- Vì cái bản tính tốt của người ta bị những nỗi lo lắng, buồn đau, ích kỉ che lấp mất.
+ Tôi biết vậy nên tôi chỉ buồn chứ không nỡ giận
Nêu vấn đề
Kết thúc vấn đề
Phát triển vấn đề
Thoắt trông nàng đã chào thưa:
"Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều".
Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
Rằng: "Tôi chút phận đàn bà,
Ghen tuông thì cũng người ta thường tình.
Nghĩ cho khi gác viết kinh,
Với khi khỏi cửa dứt tình chẳng theo.
Lòng riêng riêng những kính yêu,
Chồng chung chưa dễ ai chiều cho ai.
Trót lòng gây việc trông gai,
Còn nhờ lượng bể thương bài nào chăng".
Khen cho thật đã nên rằng,
Khôn ngoan đến mực nói năng phải lời.
Tha ra thì cũng may đời,
Làm ra thì cũng ra người nhỏ nhen.
( Nguyễn Du- Truyện Kiều)
+ Dựa vào tâm lí chung- ghen tuông là lẽ thường của người phụ nữ
+ Kể công đã cho Kiều ra viết kinh ở gác Quan Âm và không bắt giữ khi Kiều bỏ trốn.
+ Nhận hết tội lỗi về mình, chỉ còn biết trông cậy vào tấm lòng khoan dung độ lượng của Kiều
+ Là nạn nhân của chế độ đa thê thì cảnh chồng chung chắc dễ ai nhường cho ai
+ Xưa nay càng oan nghiệt thì càng chuốc lấy oan trái
+ Xưa nay đàn bà có mấy người ghê gớm, cay nghiệt như Hoạn Thư
*Lập luận của Kiều
*Lập luận của Hoạn Thư
- Khi người ta đau chân thì chỉ nghĩ đến cái chân đau
+Nếu ta không cố tìm hiểu những người xung quanh thì ta luôn có cớ để tàn nhẫn và độc ác với họ.
+Vợ tôi không phải là người ác, nhưng sở dĩ thị trở nên ích kỉ, tàn nhẫn là vì thị đã quá khổ.
- Khi người ta khổ quá thì người ta không còn nghĩ đến ai được nữa
- Vì cái bản tính tốt của người ta bị những nỗi lo lắng, buồn đau, ích kỉ che lấp mất.
+ Tôi biết vậy nên tôi chỉ buồn chứ không nỡ giận
Nêu vấn đề
Kết thúc vấn đề
Phát triển vấn đề
b. Cuộc đối thoại của Thúy Kiều và Hoạn Thư
- Lời buộc tội Hoạn Thư của Thúy Kiều
- Lời bao biện để gỡ tội của Hoạn Thư
Hãy cho biết đặc điểm của yếu tố nghị luận trong văn bản tự sự?
- Thực chất là cuộc đối thoại (đối thoại với người khác hoặc với chính mình) trong đó người kể và nhân vật nêu lên nhận xét, phán đoán, các lí lẽ nhằm thuyết phục người nghe, người đọc (hoặc chính mình) về một vấn đề, một quan điểm, tư tưởng nào đó.
a. Cách suy nghĩ nhìn nhận đánh giá của ông giáo về vợ mình
Dựa vào dấu hiệu hình thức nào để nhận biết yếu tố nghị luận trong văn bản tự sự?
- Dùng câu khẳng định, câu có mệnh đề hô ứng: nếu... thì, không những... mà còn, càng... càng,...
- Dùng nhiều từ lập luận: tại sao, thật vậy, tuy thế, nói chung, tóm lại,...
Ghi nhớ
Hãy cho biết vai trò của yếu tố nghị luận trong văn bản tự sự.
Trong văn bản tự sự để người đọc (người nghe) phải suy nghĩ về một vấn đề nào đó, người viết (người kể) và nhân vật có khi nghị luận bằng cách nêu lên các ý kiến, nhận xét, cùng những lí lẽ và dẫn chứng. Nội dung đó thường được diễn đạt bằng hình thức lập luận, làm cho câu chuyện thêm phần triết lý.
Trước xe quân tử tạm ngồi,
Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa.
Chút tôi liễu yếu đào thơ,
Giữa đường gặp phải bụi dơ đã phần.
Hà Khê qua đó cũng gần,
Xin theo cùng thiếp đền ân cho chàng.
Gặp đây đương lúc giữa đàng,
Của tiền chẳng có bạc vàng cũng không.
Gẫm câu báo đức thù công,
Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi".
Vân Tiên nghe nói liền cười:
"Làm ơn há dễ trông người trả ơn.
Nay đà rõ đặng nguồn cơn,
Nào ai tính thiệt so hơn làm gì.
Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng ".
(Nguyễn Đình Chiểu- Truyện Lục Vân Tiên)
? Xác định và nêu tác dụng của yếu tố nghị luận trong đoạn văn tự sự sau
Trước xe quân tử tạn ngồi,
Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa.
Chút tôi liễu yếu đào thơ,
Giữa đường gặp phải bụi dơ đã phần.
Hà Khê qua đó cũng gần,
Xin theo cùng thiếp đền ân cho chàng.
Gặp đây đương lúc giữa đàng,
Của tiền chẳng có bạc vàng cũng không.
Gẫm câu báo đức thù công,
Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi".
Vân Tiên nghe nói liền cười:
"Làm ơn há dễ trông người trả ơn.
Nay đà rõ đặng nguồn cơn,
Nào ai tính thiệt so hơn làm gì.
Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng ".
(Nguyễn Đình Chiểu- Truyện Lục Vân Tiên)
2. Bài tập 2
Chuyển lời nói sau của Thuý Kiều thành một đoạn văn xuôi tự sự có sử dụng yếu tố nghị luận.
Thoắt trông nàng đã chào thưa:
"Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều."
Chị Hoạn Thư ạ! Không ngờ tôi và chị lại gặp nhau ở đây:Hoa nô Thuý Kiều kính chào tiểu thư danh giá!Chắc tiểu thư chẳng ngờ được phải không? Hôm nay tôi lại là quan toà còn chị lại là bị cáo phải quì dưới chân con hoa nô ngày xưa. Tôi rất kính phục chị vì đàn bà từ xưa đến nay mấy ai được như chị: khôn ngoan, giảo hoạt rách trời. Nhưng chị Hoạn Thư ơi, chị lầm rồi vì ở đời có nhân thì có quả, cho thế nào thì nhận thế âý, lưới trời thì lồng lộng vốn rất công bằng ở hiền gặp lành, còn cay nghiệt càng lắm thì oan trái càng nhiều mà thôi. Chị đã thấy điều đó báo ứng chưa?

Bài tập củng cố:

Câu 1: Trong văn bản tự sự yếu tố nghị luận có vai trò nào sau đây?
A. Chủ đạo toàn văn bản.
B. Đan xen "thấp thoáng" cốt làm nổi bật cho sự việc và nhân vật.

Câu 2:Sử dụng yếu tố nghị luận trong văn bản tự sự nhằm mục đích khắc hoạ kiểu nhân vật nào sau đây?
A. Nhân vật hành động.
B. Nhân vật được phản ánh qua ngoại hình.
C. Nhân vật hay triết lý hay suy ngẫm, trăn trở về lý tưởng về cuộc đời, về yêu ghét vui buồn.
D. Kiểu nhân vật ăn nói khúc chiết gẫy gọn, lý lẽ sắc sảo.
E. Cả C và D
Hướng dẫn học bài
* Học bài nắm vững kiến thức phần ghi nhớ.
* Vận dụng kiến thức để hoàn thành phần luyện tập.
-Vận dụng: Viết đoạn văn (có sử dụng yếu tố nghị luận) kể về những việc làm hoặc những lời dạy bảo giản dị mà sâu sắc của một người thân làm cho em cảm động .
* Chuẩn bị bài tiếp theo.
KÍNH CHÚC QUÝ THẦY, CÔ GIÁO

CHÚC CÁC EM HỌC SINH

SỨC KHỎE VÀ THÀNH ĐẠT