Bài 10. Đồng chí

Kim Lan
Kim Lan

Những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ
biết bao! Dân tộc Việt Nam chưa kịp hưởng niềm vui của độc
lập tự do thì lại phải gồng mình cho một cuộc chiến mới. Từ
những làng quê Việt, bao thế hệ người con yêu nước lên đường
ra trận. Họ từ bỏ tất cả, nén tình riêng để đi theo tiếng gọi của
non sông đất nước. Có biết bao bài thơ ra đời trong hoàn cảnh
khốc liệt của cuộc chiến, viết về họ, nói giùm họ những điều
mà họ giữ kín trong lòng.
Kim Lan
Chính Hữu từ người lính Trung đoàn Thủ đô trở
thành nhà thơ quân đội. Thơ của ông hầu như chỉ
viết về về người lính và hai cuộc kháng chiến, đặc
biệt là những tình cảm cao đẹp của người lính, như
tình đồng chí, đồng đội, tình quê hương, sự gắn bó
giữa tiền tuyến và hậu phương.
Kim Lan





Văn bản
ĐỒNG CHÍ
Bài 10
Tiết 46
Chính Hữu
Kim Lan
I.Tìm hiểu về tác giả và hoàn cảnh ra đời bài thơ
1.Tác giả:
Chính Hữu tên khai sinh là Trần Đình Đắc (1926 - 2007) quê ở Hà Tĩnh. Năm 1946 ông gia nhập Trung đoàn Thủ đô và hoạt động trong quân đội trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Ông làm thơ từ năm 1947 và hầu như chỉ viết về người lính và chiến tranh.
Kim Lan
2. Hoàn cảnh ra đời bài thơ:
I.Tìm hiểu về tác giả và hoàn cảnh ra đời bài thơ

Chính Hữu cùng đơn vị tham gia chiến đấu trong chiến dịch
Việt Bắc (thu đông 1947). Nhà thơ Chính Hữu khi ấy là chính
trị viên đại đội thuộc Trung đoàn Thủ đô. Trong chiến dịch ấy,
cũng như những năm đầu của cuộc kháng chiến, bộ đội ta còn
hết sức thiếu thốn nhưng nhờ tinh thần yêu nước, ý chí chiến
đấu và tình đồng chí, đồng đội họ đã vượt qua tất cả để làm nên
chiến thắng. Sau chiến dịch Việt Bắc, Chính Hữu viết bài thơ
Đồng chí vào đầu năm 1948, tại nơi ông phải nằm điều trị bệnh.
Bài thơ là sự thể hiện những tình cảm tha thiết, sâu sắc của tác
giả với những người đồng chí, đồng đội của mình.
Kim Lan
II- Tiếp xúc văn bản
Kim Lan
Quê hương anh nước mặn, đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau,
Súng bên súng, đầu sát bên đầu,
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.

Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Đồng chí
Kim Lan
Thể loại và bố cục:
Bài thơ theo thể tự do, có 20 dòng, chia làm 3 đoạn.
Cả bài thơ tập trung thể hiện vẻ đẹp và sức mạnh
của tình đồng chí đồng đội, nhưng ở mỗi đoạn, sức
nặng của tư tưởng và cảm xúc được dẫn dắt để dồn
tụ vào những dòng thơ gây ấn tượng sâu đậm.
Kim Lan
Quê hương anh nước mặn, đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau,
Súng bên súng, đầu sát bên đầu,
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.

Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Lí giải về cơ sở của tình đồng chí
Biểu hiện của tình đồng chí và sức mạnh của tình cảm ấy.
Bức tranh đẹp về tình đồng chí
Kim Lan
III- Đọc - Hiểu văn bản
1. Cơ sở hình thành tình đồng chí:

Quê hương anh nước mặn, đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.
Hai câu thơ đối nhau rất chỉnh - Những người lính đều là những người nông dân từ các miền quê nghèo khó.
Chung cảnh ngộ, chung giai cấp.
Kim Lan
Kim Lan

Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau,
Súng bên súng, đầu sát bên đầu,
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí !
Từ đôi chỉ hai người- hai đối tượng chẳng thể tách rời nhau
Từ những phương trời tuy chẳng quen nhau nhưng cùng đồng điệu trong nhịp đập của trái tim, cùng tham gia chiến đấu, giữa họ đã nảy nở một thứ tình cảm cao đẹp: Tri kỉ
Hình ảnh thơ cụ thể, giản dị mà gợi cảm . Những người lính về bên nhau theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc. Họ có chung mục đích lí tưởng. Tình đồng chí được nảy sinh từ việc cùng chung nhiệm vụ chiến đấu, sự chan hoà, gắn bó chia sẻ với nhau những vui buồn gian khổ
Kim Lan
Kim Lan
Đồng chí!
Hai tiếng "Đồng chí" được tách riêng thành một dòng thơ với âm điệu lắng sâu là một dụng ý nghệ thuật
+ Gợi lại cảm xúc của đoạn thơ đoạn thơ trên
+ Mở ra cảm xúc cho đoạn thơ sau tạo nên mạch cảm xúc thống nhất.
Câu thơ giống như một nét nhấn, một khoảng lặng trong âm nhạc diễn tả sự thiêng liêng đằm sâu, tha thiết của tình đồng chí.
Kim Lan
2.Biểu hiện của tình đồng chí và sức mạnh của tình cảm ấy:

Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Người này nói hộ lòng người kia -> Hiểu những tâm tư nỗi lòng của nhau
Theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc họ đã lên đường đi chiến đấu với thái độ cương quyết dứt khoát, không để tình cảm riêng tư lấn át chi phối
Hình ảnh hoán dụ – Biểu tượng cho quê hương – Người lính ra đi cứu nước để lại sau lưng mình tất cả, và quê hương vẫn luôn dành cho người lính tình cảm nhớ thương. Và chính đó là nguồn động viên to lớn đối với người lính
Họ chia sẻ cùng nhau những niềm vui, nỗi buồn qua những câu chuyện tâm tình nơi quê nhà
Kim Lan
Kim Lan
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Những chi tiết chân thực không hề tô vẽ. Đó là những chi tiết từ hiện thực của cuộc sống người lính. Qua đó ta hiểu được cuộc sống khổ cực, thiếu thốn của người lính
Kể sao xiết những gian khổ mà người lính phải trải qua trong chiến đấu. Nói về cái gian khổ của người lính trong kháng chiến chống Pháp, ta nhớ đến cái rét xé thịt da trong bài Lên Cấm Sơn của Thôi Hữu:
Cuộc đời gió bụi pha sương máu
Đợt rét bao lần xé thịt da
Khuôn mặt đã lên màu tật bệnh...
nhớ đến cái ác nghiệt của bệnh sốt rét trong Tây Tiến của Quang Dũng:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.
Họ chia sẻ cùng nhau những gian nan, vất vả, thiếu thốn nơi chiến trường.
Kim Lan
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Cách biểu lộ tình thương yêu không ồn ào mà thấm thía. Trong buốt giá gian lao, những bàn tay tìm đến để truyền cho nhau hơi ấm, truyền cho nhau niềm tin, truyền cho nhau sức mạnh để vượt qua tất cả, đẩy lùi gian khổ. Những cái nắm tay ấy đã thay cho mọi lời nói. Câu thơ ấm áp trong ngọn lửa tình cảm thân thương!
Tình đồng chí, đồng đội gắn bó keo sơn là sức mạnh để giúp người lính đi đến thắng lợi cuối cùng.
Kim Lan
3.Bức tranh đẹp về tình đồng chí:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Hình ảnh người cầm súng đứng gác trong một đêm trăng, hoàn cảnh khắc nghiệt
- Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới -> Tư thế hiên ngang thái độ bình thản, ung dung. Họ sát cánh bên nhau với một tâm thế hoàn toàn chủ động: Chờ giặc.
+ Gợi ra hình ảnh thực: Trong đêm khuya người lính cầm súng đứng gác họ chỉ có súng và trăng làm bạn - Đêm càng khuya có cảm giác như trăng càng thấp xuống và ánh trăng dường như treo trên đầu mũi súng.
+ Hình ảnh biểu tượng: ¸nh trăng tượng trưng cho cuộc sống yên lành,cho đất nước quª hương. Súng tượng trưng cho chiến đấu. Người lính cầm súng là để bảo vệ cho cuộc sống ấy. Đó là mục đích, là lý tưởng cao đẹp của người lính.
+ Vẻ đẹp tâm hồn của người lính: Tuy cầm súng chiến đấu nhưng tâm hồn người lính không hề chai sạn. Họ vẫn thả hồn mình rung động trước vẻ đẹp của ánh trăng khuya. Đó là tâm hồn bay bổng lãng mạn, đầy chất thơ.
Kim Lan

Chính Hữu đã từng nói ấn tượng và suy nghĩ của mình :
"Đầu súng trăng treo", ngoài hình ảnh, bốn chữ này còn
có nhịp điệu như nhịp lắc của một cái gì lơ lửng chông
chênh, trong sự bát ngát. Nó nói lên một cái gì lư lửng
ở rất xa chứ không phải là buộc chặt. Suốt đêm vầng trăng
ở bầu trời cao xuống thấp dần và có lúc như treo lơ lửng
trên đầu mũi súng. Những đêm phục kích chờ giặc, vầng
trăng đối với chúng tôi như một người bạn; rừng hoang
sương muối là một khung cảnh thật.
Kim Lan
Tổng kết
Hình ảnh người lính:
+ Đó là những anh bộ đội xuất thân từ nông dân. Họ đã sẵn sàng bỏ lại những gì quý giá nhất thân thiết nhất nơi làng quê ra đi vì nghĩa lớn
+ Họ đã trải qua những gian lao thiếu thốn tột cùng, nhưng từ những gian lao vất vả ấy tình đồng chí thêm nồng đượm thắm thiết
+ ở người lính có một tình đồng chí đồng đội gắn bó keo sơn, thiêng liêng cao cả. Và tình cảm ấy đã gắn kết họ lại thành một khối thống nhất để họ có đủ sức mạnh vững tin chiến đấu chống lại kẻ thù.
Nghệ thuật:
- Bài thơ giàu hình ảnh, cảm xúc dồn nén ngôn ngữ cô đọng hàm súc
- Bút pháp hiện thực hoà quyện với bút pháp lãng mạn
- Chi tiết thơ chân thực
Kim Lan
Luyện tập
Kim Lan