Bài 10. Biến trở - Điện trở dùng trong kĩ thuật

Câu hỏi: Điện trở của dây dẫn phụ thuộc vào những yếu tố nào? Phụ thuộc như thế nào? Viết công thức biểu diễn sự phụ thuộc đó?
Trả lời:
Điện trở của dây dân phụ thuộc vào 3 yếu tố: chiều dài, tiết diện và vật liệu làm dây.
Điện trở tỷ lệ thuận với chiều dài, tỷ lệ nghịch với tiết diện và phụ thuộc vào vật liệu làm dây
Công thức:
Trong đó: R- Điện trở (Ω)
ρ - Điện trở suất (Ω.m)
ℓ - Chiều dài dây dẫn (m)
s - Tiết diện dây dẫn (m2)
Từ công thức trên theo em có những cách nào để làm thay đổi điện trở của dây dẫn?
Kiểm tra bài cũ
Sử dụng biến trở có thể làm cho đèn từ từ sáng dần lên hoặc từ từ tối dần đi. Cũng nhờ biến trở mà ta có thể điều chỉnh tiếng của rađiô hay của tivi to dần lên hay nhỏ dần đi…Vậy biến trở có cấu tạo và hoạt động như thế nào ?
Đó là nội dung tìm hiểu của bài học hôm nay:
C1. Quan sát ảnh chụp, hình 10.1 SGK và hình dưới để nhận dạng các loại biến trở.
a. Biến trở con chạy
b. Biến trở tay quay
c. Biến trở than (chiết áp)
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
Tiết 13: Biến trở - Điện trở dùng trong kỹ thuật
I. BIẾN TRỞ:
TL: Biến trở không có tác dụng thay đổi điện trở. Vì con chạy C không dịch chuyển thì dòng điện lúc nào cũng chạy qua toàn bộ cuộn dây của biến trở và như vậy con chạy sẽ không có tác dụng làm thay đổi chiều dài của phần cuộn dây khi có dòng điện chạy qua.
a. Bi?n tr? con ch?y
b. Bi?n tr? tay quay
C
M
N
A
B
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
C
A
N
B
C2. Cấu tạo :Bộ phận chính của biến trở trên các hình 10.1 a, b (SGK) hoặc hình dưới gồm con chạy (hoặc tay quay) C và cuộn dây dẫn bằng hợp kim có điện trở suất lớn (nikêlin hoặc nicrom), được quấn đều đặn theo dọc theo một lõi bằng sứ.
Hỏi: Nếu mắc hai đầu A, B của cuộn dây này nối tiếp vào mạch điện thì khi không dịch chuyển con chạy C, biến trở có tác dụng thay đổi cường độ dòng điện không ? Vì sao ?
C3. Biến trở được mắc nối tiếp vào mạch điện, chẳng hạn với hai điểm A và N của các biến trở hình 10.1 a và b. Khi đó dịch chuyển con chạy hoặc tay quay C thì điện trở của mạch điện có thay đổi không ? Vì sao ?
C
M
N
A
B
C
A
N
B
TLC3. Điện trở của mạch điện có thay đổi. Vì khi đó nếu dịch chuyển con chạy hoặc tay quay C sẽ làm thay đổi chiều dài của phần cuộn dây có dòng điện chạy qua, làm thay đổi điện trở của biến trở và mạch điện.
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
I. BIẾN TRỞ:
C4. Trên hình 10.2 (SGK) hoặc hình bên vẽ các ký hiệu sơ đồ của biến trở hãy mô tả hoạt động của biến trở có ký hiệu sơ đồ a, b, c,d
TL: Khi dịch chuyển con chạy thì sẽ làm thay đổi chiều dài phần cuộn dây có dòng điện chạy qua và do đó làm thay đổi điện trở của biến trở.
d.
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
I. BIẾN TRỞ:
C5. Vẽ sơ đồ hình 10.3 (SGK)
2. Sử dụng biến trở để điều chỉnh cường độ dòng điện:
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
I. BIẾN TRỞ:
C6. Tìm hiểu trị số điện trở lớn nhất của biến trở được sử dụng và cường độ lớn nhất của dòng điện cho phép chạy qua biến trở đó.
2. Sử dụng biến trở để điều chỉnh cường độ dòng điện:
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
I. BIẾN TRỞ:
Tiến hành thí nghiệm theo các bước sau:
Bước 1: Mắc mạch điện theo hình 10.3.

Bước 2: Đẩy con chạy C về sát điểm N để biến trở có điện trở lớn nhất.
Bước 3: Đóng công tắc rồi dịch chuyển con chạy C để đèn sáng hơn.
2. Trả lời câu hỏi:
? Khi đóng công tắc tại sao dịch chuyển con chạy C đèn sáng hơn?
? Để đèn sáng mạnh nhất thì phải dịch chuyển con chạy của biến trở tới vị trí nào? Vì sao?
Phiếu học tập
hình 10.3
C
M
N
A
B
K
+ Đẩy con chạy C về sát điểm N để biến trở có trị số lớn nhất.
Vì lúc này dòng điện qua toàn bộ cuộn dây.
2. Sử dụng biến trở để điều chỉnh cường độ dòng điện:
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
I. BIẾN TRỞ:
C
M
N
A
B
K
+ Đóng công tắc rồi dịch chuyển con chạy C để đèn sáng hơn.


Vì phần cuộn dây có dòng điện đi qua ngắn lại nên điện trở giảm, cường độ dòng điện tăng dần nên đèn sáng dần.
2. Sử dụng biến trở để điều chỉnh cường độ dòng điện:
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
I. BIẾN TRỞ:
A
B
K
+ Để đèn sáng mạnh nhất thì phải dịch chuyển con chạy tới vị trí M.. Vì điện trở của biến trở nhỏ nhất (Rb = 0)


C
M
N
+ Để đèn sáng mạnh nhất thì phải dịch chuyển con chạy tới vị trí nào ? Vì sao ?
2. Sử dụng biến trở để điều chỉnh cường độ dòng điện:
1. Tìm hiểu cấu tạo và hoạt động của biến trở:
I. BIẾN TRỞ:
C
M
N
A
B
K
Biến trở có thể dùng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch khi thay đổi trị số điện trở của nó.



3. Kết luận:
Biến trở có tác dụng gì ?
2. Sử dụng biến trở để điều chỉnh cường độ dòng điện:
Bài 10 Biến trở - Điện trở dùng trong kỹ thuật
V
Automatic Voltage Stabilizer
II. C�C DI?N TR? D�NG TRONG K? THU?T:
Tìm hiểu cấu tạo và nhận biết các điện trở trong kĩ thuật
Biến trở có thể dùng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch khi thay đổi trị số điện trở của nó.
I. BIẾN TRỞ:
Than mỏng phủ ngoài
TL: Lớp than hay lớp kim loại mỏng đó có thể có điện trở lớn vì tiết diện S của chúng có thể rất nhỏ, theo công thức:
Vì S rất nhỏ nên R có thể rất lớn.
Trong kỹ thuật chẳng hạn trong mạch điên rađiô, tivi … người ta cần sử dụng các điện trở có kích thước rất nhỏ với các trị số khác nhau, có thể lớn tới vài trăm mêgaôm (1M =106) .Các điện trở này được chế tạo bằng một lớp than hay lớp kim loại mỏng phủ ngoài một lõi cách điện (thường bằng sứ) .
II. C�C DI?N TR? D�NG TRONG K? THU?T:
Biến trở có thể dùng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch khi thay đổi trị số điện trở của nó.
I. BIẾN TRỞ:
Hãy giải thích vì sao lớp than hay lớp kim loại mỏng có điện trở rất lớn?
C8 Hãy nhận dạng hai cách ghi trị số các điện trở kỹ thuật nêu dưới đây:
Cách 1: Trị số được ghi trên điện trở.
Cách 2: Trị số được thể hiện bằng các vòng màu sơn trên điện trở.
Vòng mầu thứ năm
II. C�C DI?N TR? D�NG TRONG K? THU?T:
Biến trở có thể dùng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch khi thay đổi trị số điện trở của nó.
I. BIẾN TRỞ:
C9 Đọc trị số các điện trở kỹ thuật sau:
III. V?N D?NG:
II. C�C DI?N TR? D�NG TRONG K? THU?T:
Biến trở có thể dùng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch khi thay đổi trị số điện trở của nó.
I. BIẾN TRỞ:
C10 Một biến trở con chạy có điện trở lớn nhất là 20  . Dây điện trở của biến trở là dây hợp kim nicrom có tiết diện 0,5 mm2 và được quấn đều xung quanh một lõi sứ tròn đường kính 2 cm.Tính số vòng dây của biến trở này.
Chiều dài của dây hợp kim là:
Số vòng dây của biến trở là:
Giải:
III. V?N D?NG:
Biến trở là điện trở có thể thay đổi trị số và có thể sử dụng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch.
DẶN DÒ:
Học thuộc ghi nhớ của bài
Đọc “Có thể em chưa biết”
Làm bài tập 10.1–10.6 SBT
Chuẩn bị trước bài 11 sgk).