Bài 10. Biến trở - Điện trở dùng trong kĩ thuật

Viết công thức:
+) của định luật Ôm
+) các công thức của đoạn mạch nối tiếp
+) đoạn mạch song song
+) điện trở
Bài tập:
Cho đoạn mạch gồm có R1 = 2 ?, R2 = 3 ? được mắc nối tiếp nhau.
a) Tính điện trở tương đương của đoạn mạch.
b) Đặt vào hai đầu đoạn mạch một hiệu điện thế 2,5 V. Hãy tính hiệu điện thế giữa hai đầu mỗi điện trở thành phần.
c) Nếu mắc hai điện trở trên song song vào hiệu điện thế trên thì cường độ dòng điện qua mạch chính là bao nhiêu?
Sử dụng biến trở có thể làm cho đèn từ từ sáng dần lên hoặc từ từ tối dần đi. Cũng nhờ biến trở mà ta có thể điều chỉnh tiếng của rađiô hay của tivi to dần lên hay nhỏ dần đi.Vậy biến trở có cấu tạo và hoạt động như thế nào ?
Đó là nội dung nghiên cứu của bài hôm nay:
C1. Quan sát ảnh chụp, hình 10.1 SGK và hình dưới để nhận dạng các loại biến trở.
a. Biến trở con chạy
b. Biến trở tay quay
c. Biến trở than (chiết áp)
C2. Bộ phận chính của biến trở trên các hình 10.1 a, b (SGK) hoặc hình dưới gồm con chạy (hoặc tay quay) C và cuộn dây dẫn bằng hợp kim có điện trở suất lớn (nikêlin hoặc nicrom), được quấn đều đặn theo dọc theo một lõi bằng sứ. Nếu mắc hai đầu A, B của cuộn dây này nối tiếp vào mạch điện thì khi dịch chuyển con chạy C, biến trở có tác dụng thay đổi cường độ dòng điện không ? Vì sao ?
a. Biến trở con chạy
b. Biến trở tay quay
TLC2. Biến trở không có tác dụng thay đổi điện trở. Vì khi đó nếu dịch chuyển con chạy C thì dòng điện vẫn chạy qua toàn bộ cuộn dây của biến trở và con chạy sẽ không có tác dụng làm thay đổi chiều dài của phần cuộn dây có dòng điện chạy qua.
C3. Biến trở được mắc nối tiếp vào mạch điện, chẳng hạn với hai điểm A và N của các biến trở hình 10.1 a và b. Khi đó dịch chuyển con chạy hoặc tay quay C thì điện trở của mạch điện có thay đổi không ? Vì sao ?
a. Biến trở con chạy
b. Biến trở tay quay
TLC3. Điện trở của mạch điện có thay đổi. Vì khi đó nếu dịch chuyển con chạy hoặc tay quay C sẽ làm thay đổi chiều dài của phần cuộn dây có dòng điện chạy qua và do đó làm thay đổi điện trở của biến trở và của mạch điện.
a. Biến trở con chạy
b. Biến trở tay quay
C
M
N
A
B
C
A
N
B
C4. Trên hình 10.2 (SGK) hoặc hình bên vẽ các ký hiệu sơ đồ của biến trở hãy mô tả hoạt động của biến trở có ký hiệu sơ đồ a, b, c.
TLC4. Khi dịch chuyển con chạy thì sẽ làm thay đổi chiều dài phần cuộn dây có dòng điện chạy qua và do đó làm thay đổi điện trở của biến trở.
d.
C5. Vẽ sơ đồ hình 10.3 (SGK) hay sơ đồ hình bên.
TLC5. Sơ đồ hình 10.3 (SGK) hay sơ đồ nguyên lý của hình bên được vẽ như sau:
C6. Tìm hiểu trị số điện trở lớn nhất của biến trở được sử dụng và cường độ lớn nhất của dòng điện cho phép chạy qua biến trở đó.
+ Đẩy con chạy C về sát điểm N để biến trở có trị số lớn nhất.
+ Đóng công tắc rồi dịch chuyển con chạy C để đèn sáng hơn.
+ Để đèn sáng mạnh nhất thì phải dịch chuyển con chạy tới vị trí nào ? Vì sao ?
TLC6.
C
M
N
A
B
K
+ Đẩy con chạy C về sát điểm N để biến trở có trị số lớn nhất.
TLC6.
C
M
N
A
B
K
+ Đóng công tắc rồi dịch chuyển con chạy C để đèn sáng hơn.


TLC6.
C
M
N
A
B
K
+ Để đèn sáng mạnh nhất thì phải dịch chuyển con chạy tới vị trí M. Vì điện trở của biến trở nhỏ nhất (Rb = 0 ôm)


C
M
N
A
B
K
Biến trở có thể dùng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch khi thay đổi trị số điện trở của nó.


3. Kết luận

C7 Trong kỹ thuật chẳng hạn trong mạch điên rađiô, tivi . người ta cần sử dụng các điện trở có kích thước rất nhỏ với các trị số khác nhau, có thể lớn tới vài trăm mêgaôm (1M =106 ) .
Các điện trở này được chế tạo bằng một lớp than hay lớp kim loại mỏng phủ ngoài một lõi cách điện (thường bằng sứ) .
Hãy giải thích vì sao lớp than hay lớp kim loại mỏng đó lại có điện trở lớn.
TLC7 Lớp than hay lớp kim loại mỏng đó có thể có điện trở lớn vì tiết diện S của chúng có thể rất nhỏ, theo công thức:
Thì S rất nhỏ nên R có thể rất lớn.
C8 Hãy nhận dạng hai cách ghi trị số các điện trở kỹ thuật nêu dưới đây:
Cách 1: Trị số được ghi trên điện trở.
Cách 2: Trị số được thể hiện bằng các vòng mầu sơn trên điện trở.
Vòng mầu thứ năm
Lưu ý: ở cách 2 trong thực tế có 5 vòng mầu (SGK đề cập 4 vòng mầu).
C9 Đọc trị số các điện trở kỹ thuật sau:
Ghi nhớ
Biến trở là điện trở có thể thay đổi trị số và có thể sử dụng để điều chỉnh cường độ dòng điện trong mạch.
Dặn dò
- Về nhà học kỹ bài, đọc có thể em chưa biết.
- Làm bài tập 10 trang 15-16 SBT
Cám ơn các em?