Bài 1. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ

Trường THCS Lê Thiện
Nguyễn Thị Lệ Hằng
Tiết 3: Hướng dẫn tự học

Cấp độ khái quát của
nghĩa từ ngữ
I. Từ ngữ nghĩa rộng và từ ngữ nghĩa hẹp
1. Xét ngữ liệu (SGK tr 10)
Động vật
Thú
Chim
Cá
Thú
Voi
Hươu
Chim
Sáo
Tu hú
CÁ
Cá rô
Cá thu
- Động vật  Nghĩa rộng (chim, thú)
-Chim, thú  Nghĩa hẹp (động vật)
2. Kết luận
- Nghĩa của từ ngữ có thể rộng hơn (khái quát hơn) hoặc hẹp hơn (ít khái quát hơn) nghĩa của từ ngữ khác.
- Một từ ngữ có nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của nó bao hàm phạm vi nghĩa của một từ ngữ khác.
- Một từ ngữ có nghĩa hẹp khi phạm vi nghĩa của nó bao hàm phạm vi nghĩa của một từ ngữ khác.
- Một từ ngữ có thể vừa có nghĩa rộng, vừa có nghĩa hẹp vì tính chất rộng, hẹp của nghĩa từ ngữ chỉ là tương đối.
* Ghi nhớ (SGK tr 11
II.Luyện tập:
Bài 1:Lập sơ đồ thể hiện cấp độ khái quát của từ ngữ trong mỗi khóm từ ngữ sau đây
Nhóm 1-2:
Y phục, quần, áo,
quần đùi, quần dài,
áo dài, sơ mi
Nhóm 3-4:
Vũ khí, súng, bom,
súng trường, đại bác,
Bom ba càng, bom bi
Bài 2: Tìm từ ngữ có nghĩa rộng hơn so với nghĩa của các từ ngữ ở mỗi nhóm sau đây:
a) xăng, dầu hỏa, (khí) ga, ma dút, củi, than.
 Chất đốt
b) hội họa, âm nhạc văn học, điêu khắc
 Nghệ thuật
c) canh, nem, rau xào, thịt luộc, tôm rang, cá rán
 Thức ăn
d) liếc, ngắm, nhòm, ngó
 Nhìn
e) đấm, đá, thụi, bịch, tát
 Đánh
Bài 3: Tìm các từ ngữ có nghĩa được bao hàm trong phạm vi nghĩa của mỗi từ sau đây:

a) Xe cộ
b) Kim loại
c) Hoa quả
d) Mang

Xe cộ
Xe đạp
Xe máy
Xe ô tô
Kim loại
Sắt
Đồng
Nhôm
Hoa quả
Hoa
Quả
Hoa hồng
Hoa lay ơn
Quả táo
Quả dưa hấu
(Người) họ hàng
Cô
Chú
Bác
Ông
Bà
Dì
Bài 4: Tìm ra những từ ngữ không thuộc phạm vi nghĩa của mỗi nhóm từ ngữ sau đây
a) Thuốc chữa bệnh:
b) Giáo viên:
c) Bút:
d) Hoa:
Phạm vi nghĩa mỗi nhóm
Từ ngữ không thuộc phạm vi các nhóm
Thuốc lào
Thủ quỹ
Bút điện
Hoa tai
Bài 5: Đọc đoạn trích sau và tìm ba động từ cùng thuộc một phạm vi nghĩa, trong đó có một từ nghĩa rộng và hai từ nghĩa hẹp hơn
Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, vừa xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo […]
Củng cố hướng dẫn
-Các từ ngữ trong ngôn ngữ không tồn tại riêng biệt, độc lập với nhau.Giữa chúng có mối quan hệ nhất định. Một trong những quan hệ giữa các từ ngữ là quan hệ khái quát và cụ thể, hay còn là quan hệ rộng – hẹp giữa các từ ngữ
-Chỉ có thể nói đến quan hệ rộng –hẹp giữa các từ ngữ khi chúng có sự đồng nhất về ý nghĩa

A
B
C
Mối quan hệ giữa A, B, C còn gọi là “Trường từ vựng”
Chúng ta sẽ tìm hiểu vấn đề này ở bài sau