ý thức xã hội - đời sống tinh thần của con người

Bài 8
ý thức xã hội - đời sống tinh thần của con người


Kết cấu bài học
I. Nội dung, bản chất và tính độc lập tương đối của ý thức xã hội.
1. Ý thức xã hội là sự phản ánh tồn tại xã hội
2. Tính giai cấp của ý thức xã hội trong xã hội có giai cấp.
3. Ý thức xã hội dân tộc
4. Tính độc lập tương đối và sức mạnh cải tạo của ý thức xã hội
II. Các hình thái ý thức xã hội
1. Ý thức chính trị
2. Ý thức pháp quyền
3. Ý thức đạo đức
4. Ý thức khoa học
5. Ý thức tôn giáo




í
thức
xã
hội
Những quan điểm, tư tưởng, cùng những tỡnh c?m, tâm trạng truyền thống.... của cộng đồng xã hội

N?y sinh từ tồn tại xã hội

Ph?n ánh tồn tại xã hội
 Tục cưới hỏi của đồng bào Ê Đê

Mùa xuân, có dịp lên vùng cao thăm đồng bào Ê Ðê, bạn sẽ cảm nhận được nhiều điều thú vị. Ví như "lệ" cưới hỏi của trai gái thuộc dân tộc này.
Người Ê Ðê có một cách làm đẹp riêng. Trai gái đến tuổi trăng rằm - 15, 16 tuổi - phải cà 6 chiếc răng cửa của hàm trên. Ðây là tục lệ bắt buộc, không bạn trẻ nào có thể chối từ. Một chiếc vòng tay được xem như "giấy chứng nhận", trao cho bạn trẻ vừa cà răng xong, và từ đó họ có quyền tự do "tìm hiểu".
Dân tộc này có tục ở rể. Các cô gái phải tự đi kiếm chồng và chịu phí tổn toàn bộ tiền cưới. Một cô gái đã "nhằm" một chàng trao nào đó, thì nhờ ông "mối" đem chiếc vòng đồng sang nhà trai để hỏi chồng. Chàng trai thấy "ưng bụng" thì sờ tay vào chiếc vòng đồng ấy, rồi làm lễ nhận vòng. Vậy là, sự "ràng buộc" giữa hai nhà đã có sợi dây thân thiết. Ðể tìm hiểu cô dâu được kỹ càng, nhà trai có thể "đem" cô gái về ở nhà mình.
Tổ chức lễ cưới ở họ nhà gái. Tất nhiên phải có lợn và rượu. Con lợn được mổ để lấy máu thoa vào chân cô dâu, chú rể, rồi cúng tổ tiên cầu cho hai trẻ được sống hạnh phúc. Tiếp đó, ông "mối" xúc cho cô, cậu mỗi người hai miếng cơm và ba chén rượu. Tất cả mọi người có mặt đều ăn một miếng thịt và một miếng ruột lợn. Ông trưởng họ cầm chiếc vòng đồng, cô dâu, chú rể sờ tay vào chiếc vòng đó, "tiết mục" này kết thúc lễ cưới.
Sau ba ngày, đôi bạn trẻ về nhà chồng lấy các thứ tư trang, dụng cụ sản xuất về nhà gái, để vợ chồng cùng làm ăn. Người Ê Ðê coi ngoại tình là một tội nặng, vì sự việc không đẹp này gây nên mùa màng bị thất thu cho cả buôn làng. Bởi vậy, kẻ ngoại tình phải phạt một con lợn trắng, hai cái bát đồng, để làm lễ tế đất. Tế xong, bắt hai người trích máu ở đầu ngón tay để uống, rồi xuống suối tắm cho sạch.

4. Tính độc lập tương đối của ý thức xã hội
-Ý Thức xã hội thường lạc hậu hơn so với tồn tại xã hội
-Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội
-Ý thức xã hội có tính kế thừa trong sự phát triển
-Ý thức xã hội tác động trở lại đối với tồn tại xã hội
VD về tính vượt trước:
Chủ nghĩa Mác – Lenin là hệ tư tưởng của giai cấp cách mạng nhất thời đại, tuy ra đời từ những năm 40/XIX trong lòng chủ nghĩa Tư bản, nhưng đã chỉ ra được những quy luật vận động tất yếu của xã hội loài người nói chung, của xã hội tư bản nói riêng. Qua đó, chỉ ra rằng xã hội Tư bản nhất định sẽ bị thay thế bằng xã hội Cộng sản. Học thuyết đã trang bị cho giai cấp công nhân và chính đảng cộng sản vũ khí lý luận sắc bén để giải phóng mình và giải phóng nhân dân lao động, các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới thoát khỏi ánh nô dịch, bóc lột, xây dựng một xã hội mới tốt đẹp
VD về tính vượt trước

Năm 1568, khi Nguyễn Hoàng thấy anh ruột là Nguyễn Uông bị Trịnh Kiểm (anh rể) giết, bèn sai người đến xin ý kiến Nguyễn Bỉnh Khiêm, lúc này đã 77 tuổi, đang sống ẩn dật ở Am Bạch Vân. Không trả lời trực tiếp, ông dẫn sứ giả ra hòn non bộ, chỉ vào đàn kiến đang bò và nói:
"Hoành sơn nhất đái, khả dĩ dung thân"
(Một dải Hoành Sơn có thể dung thân được)
Hiểu được ý ấy, Nguyễn Hoàng nhờ chị gái xin với anh rể Trịnh Kiểm cho vào trấn thủ đất Thuận Hóa từ đèo Ngang trở vào, từ đó lập ra nhà Nguyễn ở phương nam. Về sau sử nhà Nguyễn sửa thành "vạn đại dung thân", hy vọng sẽ giữ được cơ nghiệp mãi mãi.
Ở Thăng Long, Trịnh Kiểm cũng muốn bỏ Vua Lê để tự xưng vương. Khi cho người đến hỏi ý kiến của Nguyễn Bỉnh Khiêm, ông không trả lời mà dẫn sứ giả ra chùa, thắp hương mà nói: "Mấy năm nay mất mùa, nên tìm thóc giống cũ mà gieo". Rồi lại bảo chú tiểu quét dọn chùa sạch sẽ và nói: "Giữ chùa thờ Phật thì ăn oản". Hiểu ý, Trịnh Kiểm không dám phế bỏ nhà Lê mà phò Vua Lê để lập nghiệp Chúa.


Tính độc lập tương đối của YTXH
Tính lạc hậu
Xuất hiện sau khi TTXH sinh ra nó xuất hiện.
Còn tồn tại dai dẳng khi TTXH sinh ra nó đã mất đi
Tính vượt trước
Tính kế thừa
Dự báo tương lai
Hình thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së những thµnh tùu, gi¸ trÞ t­ t­ëng cña thêi ®¹i.
Tác động trở
lại tồn tại xã hội
Thúc đẩy
Kim hãm
1. ý thức chính trị
ý thức chính trị
L� s? ph?n ỏnh d?i s?ng chớnh tr? c?a xó h?i
Phản ánh trực tiếp, tập trung, công khai sâu sắc địa vị giai cấp
Biểu hiện tập trung trực tiếp lợi ích giai cấp
2. ý thức pháp quyền
Tư tưởng, quan điểm của giai cấp về b?n chất và vai trò của pháp luật
Quyền và nghĩa vụ của nhà nước, các tổ chức xã hội và công dân
Tính hợp pháp và không hợp pháp của hành vi con người trong xã hội

ý thức pháp quyền
3. ý thức đạo đức
ý thức đạo đức
Các quy tắc đánh giá, điều chỉnh hành vi ứng xử giữa các cá nhân với nhau và với xã hội
Quan niệm về thiện, ác, tốt, xấu, lương tâm, trách nhiệm, công bằng, hạnh phúc...
4. ý thức khoa học
Ý thức
khoa häc
Phản ánh bản chất và tính quy luật của thế giới khách quan
B?ng hệ thống trừu tượng, lôgic (cỏc khỏi ni?m, ph?m trự, quy lu?t)
Kiểm nghiệm qua thực tiễn
5. ý thức tôn giáo
ý thức tôn giáo
Ph?n ánh hư ?o hiện thực khách quan
Dền bù hư ?o đời sống hiện thực của con người
II. Các hình thái YTXH
Các hỡnh thái chủ yếu của ý thức xã hội
Câu hỏi 1:

Từ tính độc lập tương đối của YTXH và sức mạnh cải tạo của nó đồng chí hãy liên hệ trong việc xây dựng đời sống văn hóa mới ở cơ sở của đồng chí hiện nay?

Câu hỏi 2:

Cho tình huống sau:
Tiêu đề: Vận động sinh đẻ có kế hoạch của một xã công giáo toàn tòng

Do chịu ảnh hưởng của thiên chúa giáo và kinh thánh, trong những năm gần đây, tại xã Phú Thịnh đã xảy ra hiện tượng sinh con thứ 3 tăng nhanh một cách đột biến.

Hỏi:
Là một người cán bộ xã đồng chí sẽ phải áp dụng phương thức nào để tác động vào ý thức của người dân để thay đổi sự việc trên?


T�I LI?U THAM KH?O
1. C.Mác, Ph Ăng ghen, Hệ tư tưởng Dức.
C. Mác và Ph Ăng ghen: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 1993, t3.
2. C. Mác. B?n th?o kinh tế 1854 - 1859.
C. Mác và Ph Ăng ghen: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 1993, t13.
3. Ph Ăng ghen . L. Phoi ơ Bắc và sự cáo chung của TH Cổ điển Dức.
C. Mác và Ph Ăng ghen: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 1995.
4. VI. Lênin, CNDV và CN kinh nghiệm phê phán
VI. Lênin, toàn tập Nxb Tiến bộ Matxcơva, t18.
5. VI.Lênin. CNXH và tôn giáo
VI. Lênin, toàn tập Nxb Tiến bộ Matxcơva, 1970, t17.
6. D?ng CSVN: Văn kiện Dại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb
CTQG, H.2001.
<--