Văn học: Tu từ học tiểu thuyết- sự ra đời & TT chủ đạo

Tu từ học tiểu thuyết: lịch sử ra đời và tư tưởng chủ đạo
Posted by lyluanvaphebinhvanhoc on 23.05.2011 · Để lại phản hồi 
( Nguồn: http://lyluanvaphebinhvanhoc.wordpress.com/2011/05/23/tu-t%e1%bb%ab-h%e1%bb%8dc-ti%e1%bb%83u-thuy%e1%ba%bft-l%e1%bb%8bch-s%e1%bb%ad-ra-d%e1%bb%9di-va-t%c6%b0-t%c6%b0%e1%bb%9fng-ch%e1%bb%a7-d%e1%ba%a1o/ ).
 Ths. Cao Kim Lan        
Tu từ học có một quá trình phát triển lâu dài và nhiều thăng trầm. Vốn là một ngành khoa học về nghệ thuật hùng biện, lịch sử phát triển tu từ học trải dài từ thời cổ đại vào thế kỉ thứ V trước công nguyên ở Hi Lạp cho đến nay. Tu từ học cổ điển hướng chủ yếu tới  ngôn ngữ tòa án và hành luật, được tái tạo lại ở thời kì Trung đại chủ yếu trong  lĩnh vực thư từ và truyền đạo, còn trong thời kì Phục hưng  và chủ nghĩa cổ điển – phần lớn trong lĩnh vực văn xuôi nghệ thuật. Từ khi ra đời tu từ học gắn chặt với diễn ngôn và tri thức, vì thế, từ việc xuất hiện với tư cách nhằm thuyết phục cộng đồng trong các buổi thuyết giảng, tu từ học mở rộng sang rất nhiều lĩnh vực khác liên quan đến bình diện này. Cuối thế kỷ XIX, tu từ học thu hẹp phạm vi ảnh hưởng khi người ta muốn phủ nhận tính ngụy biện và cảm xúc của nó. Tu từ học chuyển sang nghiên cứu các hình thái của ngôn từ, một ngành học về sau được giảng dạy như là phong cách học. Đến nửa đầu thế kỷ XX, tu từ học kiểu phong cách học gần như bị xóa sổ, nó bị xóa bỏ khỏi tất cả các chương trình học, nhất là ở Pháp. Những năm 60 của thế kỷ XX, một sự thay đổi bắt đầu diễn ra khi tu từ học và toàn bộ tri thức về nó được sử dụng lại (đây là thời điểm tu từ học cũ chết đi và tu từ học mới xuất hiện). Điểm quan trọng nhất của tu từ học mới chính là những nhận thức về ngôn ngữ và phong cách được khám phá từ mục đích thuyết phục độc giả. Những kĩ thuật, thủ pháp, cách thức tạo dựng văn bản nghệ thuật không đơn thuần tạo nên một chỉnh thể nghệ thuật mà trước hết nó được xem xét như là những lập luận nhằm thuyết phục độc giả. Trong sự phát triển của kí hiệu học và ngôn ngữ học cấu trúc, sự hồi sinh của tu từ học như là một  thứ “thuốc giải cứu” cho chủ nghĩa cấu trúc, đồng thời nó cũng phủ nhận tính ngụy biện thuần túy của tu từ học cổ điển.
1. Tu từ học tiểu thuyết (Rhetoric of  Fiction) mà Wayne Booth[1] với tư cách là người khởi xướng có một xuất phát điểm khá phức tạp. Một mặt, tu từ học tiểu thuyết nằm trên tiến trình phát triển đầy thăng trầm của tu từ học[2], gắn chặt với sự thuyết phục, diễn ngôn và tri thức; mặt khác, sự phát triển của tu từ học tiểu thuyết lại có nguồn cội từ nền tảng tư tưởng của những người khai sáng ra trường phái Chicago[3]. Sự kết hợp tuyệt vời giữa tư tưởng chủ đạo của một học thuyết lớn với thực tiễn nghiên cứu cùng những biến động tinh vi, phức tạp của quá trình xử lí tác phẩm nghệ thuật vốn tồn tại hàng thế kỉ đã tạo cho tu từ học tiểu thuyết  thế mạnh riêng. Nó vượt qua nhiều phương pháp tiếp cận tác phẩm văn học thịnh hành lúc bấy giờ và trở thành một trong những trường phái có ảnh hưởng sâu rộng suốt hơn năm mươi năm cuối thế kỉ XX ở Mỹ.
2. Tu từ học tiểu thuyết ra đời trong bối cảnh nền phê bình thế giới bùng nổ các khuynh hướng nghiên cứu, các cách tiếp cận tác phẩm nghệ thuật phong phú, đa dạng trên nhiều cấp độ: từ phê bình ấn tượng chủ nghĩa, tiểu sử học, văn hóa lịch sử, xã hội học, cho đến chủ nghĩa cấu trúc, kí hiệu học, phân tâm học, mỹ học tiếp nhận, phê bình nữ quyền, phê bình thực dân, hậu thực dân, hậu hiện đại, tự sự học. Nhìn một cách tổng thể, những phương pháp chú trọng đến kĩ thuật, thủ pháp kể chuyện, một mặt có thể xác lập mô hình truyện kể một cách sáng rõ, cụ thể, xác thực, thế giới nghệ thuật mà họ khám phá hiển lộ qua những bằng chứng cụ thể, thuyết phục; mặt khác, càng ngày nhà phê bình càng nhận thấy rằng những thủ pháp nghệ thuật có thể định lượng và minh chứng cụ thể ấy vẫn khó chạm đến được cái