Văn học: ST Lý luận văn học VN 25 năm đổi mới

module and plugin to add google adsense to joomla based websites
Lý luận văn học Việt Nam 25 năm đổi mới (1986-2011)
Cao Hồng
( Nguồn: http://tonvinhvanhoadoc.vn/van-hoc-viet-nam/phe-binh/3306-ly-luan-van-hoc-viet-nam-25-nam-doi-moi-1986-2011.html ).


Hành trình đổi mới lý luận văn học nước nhà (1986-2011) đã tròn 25 năm trải qua những chặng thăng trầm khác nhau. Đây là một quãng thời gian ngắn đối với lịch sử văn học nói chung nhưng lại là một quãng thời gian đủ để có thể làm nên những chuyển biến có tính chất “bước ngoặt” của lý luận văn học nói riêng trên con đường hiện đại hóa.

(Tiến sĩ Ngữ văn Cao Thị Hồng).

Đổi mới chính là điểm khởi đầu của một thời kỳ lớn - thời kỳ hội nhập với thế giới hiện đại trong thế kỷ XXI. Đổi mới lý luận chính là hiện đại hóa lý luận trên tinh thần nhận thức lại, phát triển, bổ sung và hoàn thiện nhiều vấn đề cho phù hợp với thời đại. Từ tầm nhìn hiện đại, các nhà nghiên cứu xác định rõ lý luận văn học là một chuyên ngành riêng biệt nằm trong khoa học văn học - là khoa học của nghệ thuật ngôn từ, điều này khiến bản thân lý luận ngày càng ý thức sâu sắc vai trò của mình đối với sự phát triển của văn hóa nói chung và đời sống văn học nói riêng. Từ đó, lý luận từng bước nỗ lực đổi mới tư duy học thuật, từng bước tiến đến khẳng định những thành tựu quan trọng. So với trước, lý luận văn học ở Việt Nam thời kỳ đổi mới có nhiều phương diện trưởng thành vượt bậc, đây chính là giai đoạn đặt nền tảng cho sự phát triển của lý luận văn học dân tộc trong những giai đoạn tiếp theo ở thế kỷ XXI.
Có thể nói đã có nhiều nhân tố nội, ngoại sinh tác động đến việc đổi mới văn học nói chung và lý luận văn học nói riêng, tuy nhiên năm nguyên nhân cơ bản sau đã tác động trực tiếp, mạnh mẽ nhất đến đổi mới lý luận văn học: 1/ Khát vọng hướng về đổi mới và tâm thế đồng thuận của toàn xã hội - Sự vận động cùng chiều với thế giới hiện đại; 2/ Sự phát triển của sáng tác văn học; 3/ Đổi mới đường lối văn hóa, văn nghệ của Đảng Cộng sản Việt Nam; 4/ Những ảnh hưởng của phong trào đổi mới trong văn nghệ của Liên Xô và Trung Quốc; 5/ Đội ngũ các nhà nghiên cứu với tư duy khoa học tiến bộ. Được thúc đẩy phát triển bởi những nguyên nhân cơ bản trên cho nên có thể khẳng định: Lý luận văn học Việt Nam đã và đang tiếp tục đổi mới theo đúng dòng chảy của văn học nhân loại và dân tộc một cách khách quan, phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử, văn hóa - xã hội.
Sau giai đoạn chuyển động có tính chất quá độ, mang nhiều yếu tố dự báo (1975-1985), lý luận văn học ở Việt Nam bắt đầu đổi mới rõ hơn từ sau năm 1986. Theo dõi tiến trình (tạm thời chia thời gian có tính ước lệ) qua hai giai đoạn: 1/ Từ 1986 đến 1995; 2/ Từ 1996 đến nay, có thể khái quát diện mạo lý luận với một số nét tiêu biểu sau đây:
Đề cao tinh thần biện giải, mạnh mẽ phê phán các giáo điều lý luận xơ cứng, phiến diện
Nhìn một cách bao quát, lý luận văn học đổi mới đã đề cao tinh thần biện giải, mạnh mẽ phê phán các giáo điều lý luận xơ cứng, phiến diện. Tinh thần này được thể hiện sôi nổi nhất ở khoảng mười năm đầu của thời kỳ đổi mới (1986-1995), và tất nhiên có nhiều vấn đề được giới lý luận đề xuất ở thời gian này tiếp tục được làm sáng tỏ ở giai đoạn tiếp theo.
Tinh thần biện giải, xới lật đó là sự tự phê phán, tự phản tỉnh đối với những mô thức hóa của lý luận văn học, không còn thích ứng với yêu cầu phát triển của sáng tác văn học nghệ thuật, định giá lại một số giá trị bị coi là nhất thời thậm chí là giá trị ảo, những phương pháp tư duy, phương pháp nghiên cứu đã từng được coi là khoa học, là tối ưu giờ bộc lộ những bất cập, thậm chí chính nó là nguyên nhân gây nên sự trì trệ của nền văn học. Tinh thần này cũng đồng thời thể hiện ở việc khôi phục, trả lại giá trị đích thực cho những hiện tượng văn học đã bị đánh giá không đúng với những phẩm chất vốn có của nó. Trên tinh thần phê phán khách quan khoa học cái cũ, lý luận đưa ra những đề xuất khoa học mới.
Bắt đầu từ mốc khởi điểm năm 1986 (sau Đại