Văn học: PPL Marxit và việc tạo dựng HTLLVH hiện nay

Phương pháp luận Marxism và việc tạo dựng hệ thống lý luận văn chương hiện nay
( Nguồn: http://www.pqtrung.com/ly-luan-van-chuong/ly-luan-van-chuong-hien-dhai/phng-php-lun-marxism-v-vic-to-dng-h-thng-l-lun-vn-chng-hin-nay ).
    X

in được mở đầu bằng lời nhắc nhở thấu lý của I. Kant: “Con người vốn được trang bị bằng câu hỏi chứ không phải câu trả lời”. Dựa vào đó, học giả M. Kingwell bàn thêm: Tất cả bắt đầu bằng câu hỏi và có quá nhiều câu trả lời mà bất cứ triết lý nào dẫu sâu sắc và bao quát đến đâu cũng không thể dung chứa nổi (1). Tôi muốn mở rộng: Vô vàn câu trả lời trước duy nhất một câu hỏi, nhiều đến mức, không một trí tuệ nào của bất cứ ai, cho dầu là tài năng đứng trên muôn người, có thể dung chứa nổi. Vấn đề còn lại có lẽ chỉ là: mỗi cá nhân phải được phép trung thực, trung thực đến cùng (2).
Trước khi đi vào nội dung chính, tôi buộc phải trả lời hai câu hỏi: Một là, hiện trạng lý luận văn chương nước ta thật sự ra sao? Và, hai là, vì lẽ gì tôi lại tìm đến phương pháp luận marxism để nhận diện, lý giải và cùng giới lý luận tìm cách giải quyết hiện trạng này?
1. Có không, cuộc khủng hoảng lý luận văn chương hiện thời?
Gần đây, một câu hỏi hệ trọng và nóng bỏng luôn đối mặt với các nhà chuyên môn là: Có hay không sự khủng hoảng toàn diện của hệ thống lý luận văn chương nước nhà? Không dễ trả lời thỏa đáng. Muốn thế, trước tiên cần thống nhất, thế nào là khủng hoảng trên phương diện lý luận? Dễ tán đồng với quan niệm của A.V. Mikhailov: “Sự khủng hoảng này rõ ràng là có hai mặt. Một mặt là sự lớn lên của cái mới, mặt khác là bệnh trưởng thành của khoa học” (3). Có sự gặp gỡ với ý kiến của Tiền Trung Văn: “Có người nghĩ, khủng hoảng trong lý luận văn học có nghĩa là lý luận văn học đã thoát ly tình hình sáng tác văn học rất nghiêm trọng. Một số người khác thì đòi hỏi đổi mới kiến thức, mở rộng phương pháp mới, tiến hành sáng tạo cái mới” (4). Vậy là, khủng hoảng lý luận thường được hiểu theo hai nghĩa. Nghĩa thứ nhất, khủng hoảng là trạng thái ngưng trệ của nhận thức, khi đầu óc không theo kịp sự thay đổi nhanh chóng của tiến bộ trong khoa học, lý luận không đáp ứng được những đòi hỏi mang tính lịch sử của sự phát triển. Theo nghĩa thứ hai, khủng hoảng là trạng thái ngưng đọng đến xơ cứng của một ngành khoa học, khi hệ thống khái niệm và phạm trù của nó không còn tương thích với thực tế đã nhiều đổi thay so với trước đó. Cả hai nghĩa của khái niệm khủng hoảng đều thấm nhuần tinh thần biện chứng marxism, yêu cầu luôn nhìn vạn vật trong sự vận động và biến đổi, được các nhà sáng lập chủ nghĩa marx tiếp thu trực tiếp từ Hegel.
Ngoái nhìn về quá khứ, mặc dầu còn có những ý kiến khác nhau, nhưng, trên đại thể, nhiều nhà nghiên cứu đã đi tới thống nhất cho rằng, đến giai đoạn 1932 – 1945, sau 30 năm kiên trì chuẩn bị có hiệu quả về nhiều mặt, không chỉ sáng tác, phê bình mà cả lý luận văn chương nước ta đã căn bản hoàn thành công cuộc hiện đại hóa theo chuẩn mực phương Tây. Từ đó trở đi, có thể thấy, lý luận văn chương hiện đại của dân tộc trong thế kỷ XX đã phải hai lần chuyển đổi căn bản. Sự chuyển đổi lý luận đầu tiên xảy ra ngay sau Cách mạng tháng Tám, khi toàn dân tộc, bằng mọi giá, phải tập trung cho yêu cầu sống còn là giành và bảo vệ độc lập cho nước nhà, đảm bảo sự thống nhất trọn vẹn của non sông. Sự chuyển đổi lý luận khi đó rõ ràng chủ yếu do những nguyên cớ nằm ngoài văn chương. Hầu như lý luận chỉ cần giải quyết một vấn đề duy nhất: mối quan hệ giữa văn chương, nghệ thuật với tuyên truyền chính trị. Hướng giải quyết cũng vô cùng đơn giản: đặt yêu cầu tuyên truyền trước và trên yêu cầu nghệ thuật. Nói gọn lại, văn chương, nghệ thuật hữu ích phải bằng mọi giá, bằng mọi cách đặt cái cần làm lên trên cái muốn và nên làm. Và thực tế, chỉ sau một thời gian ngắn, toàn bộ nền lý luận văn chương đã đi theo hướng này, hòa đồng làm một với Đường lối Văn nghệ của Đảng Cộng sản Việt Nam, mang đặc điểm cơ bản là sự thu hẹp chức năng của lý luận đến mức có