Van chuyen vat chat qua mang

VẬN CHUYỂN VẬT CHẤT QUA MÀNG TẾ BÀO
Ths. Đỗ Thanh Tuân
1. Vận chuyển thụ động (passive transport)
1.1. Khuếch tán đơn thuần (simple diffusion)
Đặc điểm của khuếch tán đơn thuần là:
- Không đòi hỏi năng lượng của tế bào
- Không cần protein vận tải
- Khuếch tán từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp cho đến khi nồng độ chất tan ở hai bên màng bằng nhau
- Các kênh protein có tính đặc hiệu cao đối với chất vận chuyển
Tốc độ khuếch tán phụ thuộc vào các yếu tố sau:
+ Kích thước của chất vận chuyển:
+ Độ hòa tan trong lipid
+ Nhiệt độ
+ Tính ion hóa và hydrat hóa
+ Gradient nồng độ
+ Gradient áp suấtcao đến nơi có áp suất thấp hơn
+ Gradient điện thế
1.2. Khuếch tán tăng cường (facilitated diffusion)
KT tăng cường?
Đặc điểm của khuếch tán tăng cường:
- Không tiêu tốn năng lượng của tế bào
- Cần có protein vận chuyển
- Có tính đặc hiệu cao
Chất vận chuyển không bị biến đổi hóa học
Vận chuyển theo bậc thang nồng độ và có thể vận chuyển theo hai chiều
- Tốc độ vận chuyển có thể đạt tới mức độ bão hòa
1.3. Hiện tượng thẩm thấu - Quá trình vận chuyển thụ động của nước
Thẩm thấu là sự khuếch tán của nước qua màng thấm chọn lọc, từ nơi có áp suất thẩm thấu thấp đến nơi có áp suất thẩm thấu cao hơn để tạo sự cân bằng về áp suất thẩm thấu.
Có 3 loại môi trường
Co nguyên sinh
Phản co nguyên sinh
2. Vận chuyển tích cực (active transport)
- Vận chuyển đơn (uniport): Vận chuyển một chất qua màng theo một hướng nhất định.
- Vận chuyển cùng chiều (symport): Vận chuyển hai chất qua màng theo cùng một hướng.
- Vận chuyển ngược chiều (antiport): Vận chuyển hai chất qua màng theo hai hướng đối nhau.
Dựa vào hình thức sử dụng năng lượng của protein vận chuyển mà người ta chia vận chuyển tích cực làm 2 loại:
- Vận chuyển tích cực nguyên phát: Sử dụng năng lượng trực tiếp từ sự phân giải ATP.
- Vận chuyển tích cực thứ phát: Sử dụng năng lượng từ bậc thang nồng độ ion do vận chuyển tích cực nguyên phát tạo ra.
2.1. Vận chuyển tích cực nguyên phát (primary active transport)
Cơ chế hoạt động của bơm Na+ K+
Bơm Ca2+ ở tế bào cơ
2.2. Vận chuyển tích cực thứ phát (secondary active transport)
Vận chuyển cùng chiều Na+ - Glucose
Vận chuyển cùng chiều
Sucrose - H+
2.3. Đặc điểm của vận chuyển tích cực:
- Cần có sự tham gia của protein vận chuyển
- Đòi hỏi sự cung cấp năng lượng của tế bào để thắng được sự chênh lệch về nồng độ và điện hóa, hoặc để vận chuyển các chất tích điện hoặc các chất có kích thước lớn qua màng.
- Có tính đặc hiệu cao
- Tốc độ vận chuyển cũng có thể bão hòa giống như khuếch tán tăng cường.
- Vận chuyển theo một chiều
3. Nội thực bào và ngoại tiết bào - hình thức vận chuyển nhờ túi vận chuyển.
3.1. Nội thực bào (Endocytosis)
3.2. Ngoại tiết bào (Exocytosis)
Đặc điểm của nội thực bào và ngoại tiết bào
- Có sự hình thành túi vận chuyển từ màng tế bào (nội thực bào) hoặc màng các bào quan (ngoại tiết bào).
- Có sự hòa nhập màng túi vận chuyển với màng tế bào (ngoại tiết bào) hoặc màng bào quan (nội thực bào).