Tuần 8. Việt Bắc

Vi?T B?C
TỐ hỮU
Người soạn gi?ng: Lê Hồng Hạnh
I.Giới thiêu chung:
- Hoàn cảnh sáng tác.
- Nội dung.
- Vị trí.
- Chủ đề:
+ Ca ngợi con người và cuộc sống ở chiến khu Việt Bắc.
+ Tình nghĩa thủy chung giữa người cách mạng với nhân dân Việt Bắc.
- Bố cục:
+ Cuộc chia tay đầy lưu luyến, nhớ thương.
+ Lời người ở lại.
+ Nỗi nhớ của người về xuôi.
- Nhan đề: Việt Bắc
+ 1940, có khởi nghĩa Bắc Sơn, 1941 thành lập mặt trận Việt Minh, Ủy ban giải phóng toàn quốc được bầu ra, mở đầu cho thời kì tổng khởi nghĩa.
+ Trong kháng chiến chống Pháp, Việt Bắc là căn cứ địa cách mạng.
1. Cuộc chia tay đầy lưu luyến, nhớ thương:
II.đọc - hiểu:



a.Lời của người ở lại.
Mình về mình có nhớ ta
Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng
Mình về mình có nhớ không
Nhìn cây nhớ suối, nhìn sông nhớ nguồn
- Điệp câu hỏi tu từ, các từ láy: Lời thơ ngân lên âm hưởng da diết. Là câu hỏi, cũng là nhịp điệu của trái tim, chỉ có thể đối đáp bằng trái tim.
- Lối xưng hô thân mật, mình – ta nghe đằm thắm, ngọt ngào như lời tâm tình đôi lứa. Đánh thức tâm linh người Việt vốn đã quen với những câu hát giao duyên.
- Lời nhắn nhủ trong thời gian dài 15 năm, một thời kì cách mạng và kháng chiến gian khổ, trong không gian mênh mông của núi sông, nguồn cội. Không gian của một vùng căn cứ địa cách mạng với bao ân tình mặn nồng, tha thiết.
b. Nỗi lòng của người về xuôi:
Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay
- Im lặng:

+ Một tư thế trữ tình sâu lắng để tri âm tiếng ai.
+ Cách trả lời vừa đồng tình, đồng ý vừa hợp tâm lí của người đi xa- người cán bộ miền xuôi: Kín đáo, sâu sắc.
Tiếng ai tha thiết bên cồn
Bâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay
- Kẻ nói thiết tha, người đi nghe tha thiết:

+ Sự hô ứng ngôn ngữ mạch ngầm tri âm, người đi đã lắng nghe được nỗi niềm của người ở lại.
+ Từ láy: Ngân nga mãi trong lòng người đọc những cảm xúc của cuộc chia tay.
- Hình ảnh cầm tay nhau chứa đựng chiều sâu của cảm xúc.
Cảnh tiễn biệt đầy dùng dằng thương nhớ. Kẻ ở, người đi chung nhau nỗi niềm nhưng mỗi người lại thể hiện theo một cách riêng.
2. Lời người ở lại:



- Người Việt Bắc nhắn nhủ người về xuôi. Giọng thơ vừa hỏi han, vừa gợi nhớ theo thời gian, lan tỏa trong không gian. Gợi nhớ những kỉ niệm của buổi đầu kháng chiến.
a.Có nhớ Việt Bắc, cội nguồn của quê hương cách mạng?
- Không gian, địa điểm hiện dần lên từ mờ xa: Mưa nguồn suối lũ những mây cùng mù.
- Dậy lên sức mạnh đấu tranh khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh.
- Nơi khai sinh những địa danh lịch sử, cái nôi đón đỡ cách mạng: Tân Trào, Hồng Thái, mái đình, cây đa.
 Như một điểm chốt vững vàng của chiến khu
b.Có nhớ Việt Bắc với những kỉ niệm đầy ân tình?
Cuộc sống Việt Bắc với những gian khổ, khó khăn nhưng tình người sâu nặng.
Mình về, có nhớ chiến khu
Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai?
… Mình đi có nhớ những nhà
Hắt hiu lau xám, đậm đà lòng son

Liệu có còn sống mãi trong lòng người về?
Nghệ thuật nhân hóa, ẩn dụ, điệp, nhịp thơ 2/4, 4/4 đều đặn,tha thiết. Lời nhắn nhủ thật truyền cảm.
3. Nỗi nhớ Việt Bắc của người về xuôi:
- Trả lời câu hỏi của người Việt Bắc - Khẳng định tình nghĩa thủy chung.
Ta với mình, mình với ta
Lòng ta sau trước mặn mà đinh ninh
Mình đi, mình lại nhớ mình
Nguồn bao nhiêu nước, nghĩa tình bấy nhiêu…

- Bao trùm lên toàn bộ lời của người về là nỗi nhớ da diết, bồi hồi. Nhớ kỉ niệm của những ngày kháng chiến đã qua với nhiều sắc thái khác nhau.
+Có nỗi nhớ cụ thể.
Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương

…Nhớ từng rừng nứa bờ tre
Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy

Nhớ sao lớp học I tờ

Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều



+Có nỗi nhớ vời vợi.
Nhớ gì như nhớ người yêu



Nhớ thiên nhiên, núi rừng, con người
Việt Bắc:
Thiên nhiên Việt Bắc đẹp, đa dạng trong nhiều thời gian và không gian khác nhau, thơ mộng và ấm áp tình người
Nhớ từng bản khói cùng sương
Sớm khuya bếp lửa người thương đi về

+Hình ảnh người mẹ Việt Bắc – Lòng biết ơn và xót thương vô hạn của nhà thơ.
- Thiên nhiên luôn gắn liền với con người Việt Bắc:
+Bên cạnh một Việt Bắc những mây cùng mù, người đọc còn được chiêm ngưỡng một Việt Bắc với vẻ khác đẹp độc đáo, thơ mộng.

Nhớ người mẹ nắng cháy lưng
Địu con lên rẫy bẻ từng bắp ngô




Ta về mình có nhớ ta
Ta về ta nhớ những hoa cùng người
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung.



Bút pháp tả cảnh đạt đến độ cổ điển như trong Truyện Kiều
Chuyển bộ tranh tứ bình của thiên nhiên thành bộ tranh tứ bình của nỗi nhớ.
Mùa đông rực đỏ màu hoa chuối giữa nền trời xanh mênh mông.
Mùa xuân tinh khiết bởi màu trắng hoa mơ.
Mùa hè rực lên sắc vàng của rừng phách.
Mùa thu huyền ảo ánh trăng soi.
Thiên nhiên Việt Bắc rực rỡ sắc màu.
Tác giả miêu tả thiên nhiên xen lẫn với con người – Sự đan cài đẫm sắc phương Đông Gần gũi, thân thương và ấm áp tình người.
Từ cái nền của phương Đông cổ điển, đoạn thơ ánh lên những hình ảnh bất ngờ:
Ve kêu rừng phách đổ vàng


Hai hiện tượng ít liên hệ với nhau đặt cạnh nhau- liên tưởng lạ lùng: Ngỡ tiếng ve vàng rực như dòng sắc vàng sóng sánh đổ loang cả rừng phách
Vẻ đẹp thơ mộng, rất riêng của Việt Bắc.

b.Nhớ Việt Bắc, những ngày kháng chiến gian khổ, hào hùng:
- Việt Bắc hào hùng, cả núi rừng đánh giặc:

Rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây
Núi giăng thành lũy sắt giày
Rừng che bộ đội rừng vây quân thù
Mênh mông bốn mặt sương mù
Đất trời ta cả chiến khu một lòng



+ Chữ rừng rải kín các câu thơ tạo nên thế hiểm trở của tường thành lũy thép vây bọc quân thù.
+ Nghệ thuật nhân hóa: Núi rừng như có linh hồn, bảo vệ chính phủ, chở che, nuôi dưỡng bộ đội, vây bắt kẻ thù.
- Nhớ về những ngày toàn dân kháng chiến:

Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên



+ Bức phù điêu hùng vĩ của cuộc kháng chiến.

Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá muôn tàn lửa bay
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên



+ Giọng thơ gắt, mạnh, dồn dập – Âm hưởng của bước hành quân vũ bão.
+ Hệ thống từ vựng mở căng cường độ diễn tả.
+ Hình ảnh kì vĩ: Bộ đội, dân công nườm nượp trên những nẻo đường kháng chiến.
+ Ý thơ vươn tới viễn cảnh huy hoàng.
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên

- Nhớ những chiến thắng vang dội, lên tiếp, dồn dập:

Tin vui chiến thắng trăm miền
Hòa Bình, Tây Bắc, Điện biên vui về
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, Đèo De núi Hồng



+ Nghệ thuật liệt kê: Niềm hân hoan trước những chiến công vang dội
+ Chiến thắng khắp mọi miền Tổ quốc: Từ Tây Bắc, Đồng Tháp Mười, Tây Nguyên, Việt Bắc...

Tin vui chiến thắng trăm miền
Hòa Bình, Tây Bắc, Điện biên vui về
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, Đèo De núi Hồng



c. Nhớ Việt Bắc, niềm tin của cách mạng:

Ở đâu u ám quân thù
Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi
Ở đâu đau đớn giống nòi
Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền.
Mười lăm năm ấy, ai quên
Quê hương Cách mang dựng nên cộng hòa.
Mình về mình lại nhớ ta
Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào.



+ Cuộc họp cấp cao với những chi tiết, hình ảnh tươi sáng.
+ Bác Hồ là ánh sáng soi đường, niềm tin của cả dân tộc. Điểm quy tụ của mọi tư tưởng, tình cảm của dân tộc. Nơi chốt lại của cả bài thơ.
III. T?NG K?T:
Bài thơ đậm đà tính dân tộc: Thể thơ lục bát; dùng sáng tạo hai từ mình-ta;kết cấu lối đối đáp, so sánh, ẩn dụ…
Tình cảm đôn hậu của người Việt Bắc, ân tình thủy chung của người cách mạng.