Tuần 8. Luật thơ

LUẬT THƠ
I.Khái quát về luật thơ:
1.Khái niệm:
-Là toàn bộ những quy tắc về số câu, số tiếng cách hiệp vần, phép hài thanh, ngắt nhịp…trong các thể thơ được khái quát theo những kiểu mẫu nhất định.
-Luật thơ là chỗ dựa cho người sáng tác và người bình phẩm về thơ.
-Thơ Việt Nam có 3 nhóm chính:
+Thể thơ dân tộc:
+ Thể thơ ĐưỜng luật:
+Thơ hiện đại:
2.Vai trò quan trọng của tiếng trong luật thơ:
- Tiếng tạo ý nghĩa và nhạc điệu cho thơ.
-Số tiếng trong câu xác định thể thơ.
-Vần của tiếng là cơ sở cho sự gieo vần.
-Thanh của các tiếng phối hợp theo qui tắc nhất định.
-Nhịp thơ được xác định theo số lượng các tiếng trong cụm.

Thieän caên ôû taïi loøng ta,
Chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi.
Lôøi queâ cheùp nhaët doâng daøi,
Mua vui cuõng ñöôïc moät vaøi troáng canh.
II.Các thể thơ
1.Thơ lục bát:
B T B
Thieän caên/ ôû taïi /loøng ta,
B T B B
Chöõ taâm/ kia môùi/ baèng ba/ chöõ taøi.
B T B
Lôøi queâ /cheùp nhaët/ doâng daøi,
B T B B
Mua vui /cuõng ñöôïc/ moät vaøi /troáng canh.
-Số tiếng: mỗi cặp 2 dòng một dòng 6 và một dòng 8 tiếng.
-Vần: tiếng 6 câu lục hiệp vần với tiếng 6 câu 8; tiếng 8 câu bát hiệp vần với tiếng 6 câu lục kế tiếp
-Nhịp: chẵn (nếu đối thì nhịp lẻ).
-Hài thanh: đối xứng luân phiên B-T-B ở tiếng 2, 4, 6

Trông cửa này đã dành phận thiếp,
Ngoài mây kia há kiếp chàng vay,
Những mong cá nước sum vầy,
Nào ngờ đôi ngả nước mây cách vời.

II.Các thể thơ
2.Thể song thất lục bát
Troâng cöûa naøy /ñaõ đaønh phaän thieáp,
Ngoaøi maây kia/ haù kieáp chaøng vay,
Nhöõng mong /caù nöôùc/ sum vaày,
Naøo ngôø /ñoâi ngaû /nöôùc maây/ caùch vôøi.
-Số tiếng: trong 4 dòng gồm 2 dòng mỗi dòng 7 tiếng, còn 2 dòng là một cặp lục bát.
-Vần: hiệp vần ở mỗi cặp( tiếng 7 câu 1 với tiếng 5 câu 2, tiếng 6 câu 3 với tiếng 6 câu 4; hai câu thất có vần trắc, cặp lục bát gieo vần bằng; cặp song thất và cặp lục bát có vần liền ( tiếng 7 câu 2 với tiếng 6 câu 3 cùng vẩn).
-Nhịp: 34 cho 2 câu thất; nhịp chẵn cho cặp lục bát.
-Hài thanh: cặp song thất lấy tiếng thứ 3 làm chuẩn có thể là thanh bằng hoặc trắc .
Mặt Trăng
Vằng vặc bóng thuyền quyên
Mây quang gió bốn bê
Nề cho trời đất trắng
Quét sạch núi sông đen
Có khuyết như tròn mãi
Tuy già vẫn trẻ lê
Mảnh gương chung thế giới
Soi rõ mặt hay hèn.
II.Các thể thơ
2. Các thể thơ Đường luật:
a.Nguõ ngoân Ñöông luaät

Maët Traêng
T B
Vaèng vaëc boùng thuyeàn quyeân
B T
Maây quang gioù boán beân
B B
Neà cho trôøi ñaát traéng
T B
Queùt saïch nuùi soâng ñen
B T
Coù khuyeát nhö troøn maõi
B T
Tuy giaø vaãn treû leân
Maûnh göông chung theá giôùi
Soi roõ maët hay heøn.
Soá tieáng: 5 tieáng
Soá doøng:8 doøng( 4 doøng)
Vaàn: 1 vaàn( Tieáng cuoái doøng 2,4,6,8)
Haøi thanh: luaân phieân B-T hoaëc nieâm B_B, T-T ôû tieùng thöù 2 vaø thöù 4.
Nhòp: 2/3
ÔNG PHỖNG ĐÁ
Ông đứng làm chi đó hỡi ông?
Trơ trơ như đá, vững như đồng.
Đêm ngày gìn giữ cho ai đó?
Non nước đầt vơi có biết không
II.Các thể thơ
2. Các thể thơ Đường luật:
b. Thất ngôn tứ tuyệt:
ÔNG PHỖNG ĐÁ
T B T
Ông đứng làm chi đó hỡi ông?
B T B
Trơ trơ như đá, vững như đồng.
B T B
Đêm ngày gìn giữ cho ai đó?
T B T
Non nước đầt vơi có biết không
+ Số tiếng: 7 tiếng 4 dòng.
+ Vần chân, độc vận, gieo vần cách. ( tiếng 7 câu 2, 4)
+Nhịp:43.
+ Hài thanh theo mô hình: (sgk)
B?n d?n choi nh�
Đã bấy lâu nay bác tới nhà,
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn ,mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta.
II.Các thể thơ
c. Thể thất ngôn bát cú:
T B T
Đã bấy lâu nay bác tới nhà,
B T B
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
B T B
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
T B T
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
T B T
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
B T B
Bầu vừa rụng rốn ,mướp đương hoa.
B T B
Đầu trò tiếp khách trầu không có,
T B T
Bác đến chơi đây ta với ta.
+ Số tiếng: 7 tiếng, 8 câu.
+ Vần chân , độc vận (tiếng 7 các câu 1, 2, 4, 6, 8)
+Nhịp 43.
+Hài thanh theo mô hình sgk.
+Luật thơ này rất chặt chẽ. Các tiếng 2, 4, 6 hài thanh đối xứng, các tiếng 2, 4, 6 theo quy định, và phải niêm nhau ở các dòng: 2-3, 4-5, 6-7, 1-8.
+ Bố cục 4 phần : đề, thực, luận, kết.

II.Các thể thơ
3.Các thể thơ tự do:
Ta muốn ôm
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn(…)
Hỡi xuân hồng ta muốn cắn vào ngươi..


II.Các thể thơ
3.Các thể thơ tự do:
-Do các nhà thơ mới tạo ra có ảnh hưởng từ thơ Pháp.
-Thơ 5 tiếng, bảy tiếng, hỗn hợp, tự do, thơ- văn xuôi…
-Vừa tiếp nối thơ truyền thống vừa có cách tân .
III.Luyện tập ( trang7)
Phân biệt cách ngắt nhịp và gieo vần, hài thanh…
a.
Trống Tràng thành lung lay bóng nguyệt,
Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây,
Chín lần gươm báo trao tay
Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh.
-Vần lưng: nguyệt-mịt.
-Nhịp 34.
-Thanh bằng: thành-tuyền
b. CẢNH KHUYA
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo cho nước nhà.
-Vần chân: Tiếng 7 câu 1,2,4.
-Nhịp 43 câu 2,3; nhịp 25 câu 1,4.
-Hài thanh: câu 1,4 T-B-T; câu 2,3 B-T-B
Bài tập (1 trang 127)So sánh điểm giống và khác nhau về vần, nhịp, hài thanhgiữa hai bài Mặt trăng và đoạn trích Sóng:

MẶT TRĂNG
Vằng vặc bóng thuyền quyên
Mây quang gió bốn bên
Nề cho trời đất trắng
Quét sạch núi sông đen
Có khuyết nhưng tròn mãi
Tuy già nhưng vẫn trẻ lên
Mảnh gương chu8ng thế giới
Soi rõ: mặt hay hèn
Sóng
Ôi can sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ

Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?
a.Bài mặt trăng:
-Một vần, vần chân: tiếng cuối của các câu 2,4,6,
-Nhịp 2/3.
-Hài thanh: luân phiên B-T, Niêm B-B, T-T ở tiếng 2 và 4 trong câu.


b.Bài Sóng
-Vần chân, ở các tiếng cuối của dòng 2, 4 thuộc các khổ thơ.
-Nhịp: 3/2.
-Hài thành không Đường luật mà theo cảm xúc.
2.Bài 2:Phân tích cách gieo vần, ngắt nhịp khổ thơ sau:
Đưa người, ta không đưa qua sông,
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bòng chiều không thắm, không vàng vọt,
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?
-Thơ 7 tiếng.Vần tiếng 7 các câu 1, 2, 4.
-Nhịp không theo 34
-Niêm dòng 1, 4; dòng 2, 3 cách tân không niêm.
-Cách ngắt nhịp linh hoạt giữa các dòng
- Hài thanh có sự thay đổi ở câu 3.
MỜI TRẦU
Quản cau nho nhỏ miếng trầu hôi
Này của Xuân Hương mới quệt rồi.
Cói phải duyên nhau thì thắm lại,
Đừng xanh như lá, bạc như vôi.
-Vần: 1 vần tiếng 7 các câu 2, 4.
-Niêm : các cặp câu; 1,4; 2,3.
-Nhịp 43.
4.Bài 4. Tìm vần nhịp trong đoạn thơ: Tràng giang.
Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp,
Con thuyền xuôi mái nước song song.
Thuyền về nước lại sầu trăn ngả;
Củi một cành khô lạc mấy dòng.
-Nhịp 223 là chính.
-Vần tiếng 7 các câu 2,4.
-Thanh không theo quy luật thơ Đường.
II. Bài tập mở rộng
1.Bài tập 1: Phát hiện những câu thơ sau có gì biến đổi so với luật thơ mà em đã học?
a. “Bắt phong trần/ phải phong trần
Cho thanh cao/ mới được phần/ thanh cao”
(Nguyễn Du)
b. “Ta với mình, / mình với ta
Lòng ta /sau trước/ mặn mà/ đinh ninh”
(Tố Hữu)
c. “Núi cao chi lắm núi ơi
Núi che mặt trời chẳng thấy người thương”
(Ca dao)

2. Bài tập2: Xác định thể thơ luật bằng hay luật trắc của hai bài thơ sau:
a. “Thu điếu” (Nguyễn Khuyến)
b. “Bạn đến chơi nhà” (Nguyễn Khuyến)