Tuần 7. Tây Tiến

CHàO MừNG QUý THầY CÔ
Về Dự GIờ LớP 12A7
NGƯỜI TRÌNH BÀY: NGÔ VĂN NGHĨA
TRƯỜNG THPT LÝ THƯỜNG KIỆT
Chuyên đề
tích hợp giáo dục đạo đức, tư tưởng Hồ Chí Minh
trong dạy học Ngữ văn cấp THPT
Tây Tiến
Tiết 19
Quang Dũng
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả:
- Tên thật: Bùi Đình Diệm (1921 - 1988)
- Quê hương: Phượng Trì, Đan Phượng, Hà Tây (nay là Hà Nội).
Con người:
+ Sau cách mạng tháng 8 tham gia quân đội.
+ Làm thơ, viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc.
+ Được biết nhiều với tư cách là nhà thơ.
+ Dấu ấn hội hoạ và âm nhạc in đậm trong các thi phẩm.
Đa tài
Nhà thơ năm 32 tuổi
Sự nghiệp thơ ca:
+ Phong cách phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn, tài hoa.
I. TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả:
Nhà thơ trước khi mất 6 tháng
+ Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (2001).

+ Sáng tác chính: Mây đầu ô (thơ, 1968), Thơ văn Quang Dũng (tuyển thơ văn, 1988)
Hào hoa
2. Văn bản:
a. Hoàn cảnh ra đời, xuất xứ:
Cuối năm 1948, ở Phù Lưu Chanh (Hà Tây), khi đã chuyển sang đơn vị khác
Lúc đầu bài thơ có tên “Nhớ Tây Tiến”.
In trong tập “Mây đầu ô”.
Cảm hứng bao trùm: nỗi nhớ
2. Văn bản:
b. Đoàn binh Tây Tiến:
- Thành lập: đầu năm 1947, Quang Dũng là đại đội trưởng.
- Nhiệm vụ: Phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ biên giới Việt-Lào, miền Tây Bắc Bộ Việt Nam.
- Địa bàn hoạt động: Sơn La, Lai Châu, Hoà Bình, miền Tây Thanh Hoá (Việt Nam), Sầm Nưa (Lào).
- Thành phần: Chủ yếu là thanh niên Hà Nội, trong đó có nhiều học sinh, sinh viên.
- Điều kiện sống: chiến đấu gian khổ, thiếu thốn về vật chất, bệnh sốt rét hoành hành dữ dội.
- Tinh thần: lạc quan, cốt cách hoà hoa, lãng mạn.
Đài tưởng niệm Binh đoàn Tây Tiến - Mộc Châu
Vượt lên gian khó
Kiên trì và nhẫn nại,
Không chịu lùi một phân,
Vật chất tuy đau khổ,
Không nao núng tinh thần.
(Hồ Chí Minh)
Thể hiện tinh thần lạc quan, vượt lên trên hoàn cảnh, coi môi trường như hoàn cảnh để rèn luyện:
c. Thể thơ và bố cục
- Thể hành, trường thiên. Nhịp 4/3 hoặc 2/2/3
Câu thơ 7 chữ (số lẻ) vững chãi, vần bằng/trắc mạnh mẽ lột tả được cái gian nan, hùng tráng của hành trình Tây Tiến.

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi
Đoạn 1:
Những cuộc hành quân gian khổ, khung cảnh thiên nhiên và con người Tây Bắc
Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
Khèn lên man điệu nàng e ấp
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa.
Đoạn 2
Những kỉ niệm đẹp về tình quân dân trong đêm liên hoan và cảnh sông nước miền Tây thơ mộng
Đoạn 3
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm
Rải rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành
Bức chân dung người lính Tây Tiến
Đoạn 4
Tây Tiến người đi không hẹn ước
Đường lên thăm thẳm một chia phôi
Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi.
Lời thề gắn bó với đoàn quân Tây Tiến và miền Tây
II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN:
Đoạn 1:
Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi
Câu 1,2:
Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
“Nhớ”
Tây Tiến
Sông Mã
Rừng núi
chơi vơi
Nỗi nhớ da diết, thường trực, ám ảnh,
mênh mông, bao trùm: Địa bàn hoạt động,
đồng đội thân yêu khơi mạch cảm xúc.
Thuỷ chung với cách mạng, trọn nghĩa vẹn tình
với đất và người kháng chiến. Đó chính là đạo đức,
là tư tưởng Hồ Chí Minh
Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hoá tâm hồn
(Chế Lan Viên)
Nhớ thương đồng bào, yêu quê hương đất nước là tình cảm
thường trực trong con người Hồ Chí Minh
Năm tròn cố quốc tăm hơi vắng
Tin tức bên nhà bữa bữa trông
(Nhật ký trong tù, Hồ Chí Minh)
Đêm xa nước đầu tiên ai nỡ ngủ
Sóng vỗ dưới thân tàu đâu phải sóng quê hương.
Trời từ đây chẳng xanh màu xứ sở.
Xa nước rồi mới hiểu nước đau thương.
(Chế Lan Viên)
12 dòng tiếp theo:
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi
- Sài Khao, Mường Lát
- “sương lấp đoàn quân mỏi”
- “hoa về trong đêm hơi”
- Thanh bằng (6/7)
Hiện thực và lãng mạn: gian khổ nhưng
hào hoa, lạc quan, yêu đời
Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
- Khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút: từ láy, thanh trắc, giàu giá trị tạo hình.
- “dốc”, “ngàn thước”: nhịp 4/3, điệp từ.
- “ngàn thước lên”/ “ngàn thước xuống”: tiểu đối
- “Nhà ai …xa khơi”: thanh bằng
- “súng ngửi trời”: tinh nghịch, hồn nhiên.
Thiên nhiên: hùng vĩ, hoang sơ, trùng điệp, dữ dội, khắc nghiệt nhưng cũng rất thơ mộng.
Con người: nghĩa tình, lãng mạn.
- Những thanh trắc được dùng liên tiếp+ nhịp thơ gồ ghề
Diễn tả đến tận cùng nỗi gian nan, vất vả của người lính
để tô đậm ý chí anh hùng, lạc quan, yêu đời.
Gắn bó với thiên nhiên, vượt lên trên gian khổ, làm chủ hoàn cảnh là một nét đẹp trong con người Hồ Chí Minh:
Đi đường mới biết gian lao
Núi cao rồi lại núi cao trập trùng
Núi cao lên đến tận cùng
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non
(Hồ Chí Minh)
Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời
Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi

-“dãi dầu” = gian khổ
-“không bước nữa” = mỏi mệt
- “bỏ quên đời” = kiệt sức
Bi tráng,
tiếc thương.
- Chiều chiều = từ láy
- Đêm đêm = từ láy
- “thác gầm thét” = nhân hoá
- “cọp trêu người” = nhân hoá
Thời gian
đằng đẵng
Thú dữ,
bí hiểm
- Mường Hịch = nặng như tiếng bước chân cọp
Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi
“cơm lên khói”, “thơm nếp xôi”: Hương vị núi rừng, hương vị tình người thể hiện cảm xúc trào dâng.
- “mùa em”: mùa lúa chín? mùa của tình quân dân ? mùa: em ?
Sáng tạo độc đáo thể hiện cảm giác dịu ngọt, ấm áp, làm tăng thêm nỗi nhớ.
Biết ơn đồng bào đã đùm bọc, cưu mang, thấy được sức mạnh của nhân dân là một tư tưởng lớn của Hồ Chí Minh: “Làm lật thuyền mới thấy sức dân mạnh như nước”.
Thể hiện niềm tin, niềm vui, niềm lạc quan trong những ngày tháng gian khổ khi hoạt động Cách mạng:
Sớm ra bờ suối, tối vào hang
Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng
Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng
Cuộc đời Cách mạng thật là sang.
(Tức cảnh Pắc Bó)
Hình ảnh minh hoạ về chặng
đường hành quân của người lính Tây Tiến.
ĐOẠN 1
NỘI DUNG
Tây Bắc hùng vĩ ,dữ dội ,mĩ lệ.
Con người Tây Tiến tinh nghịch
hồn nhiên.
Con người Tây Bắc tình nghĩa.
NGHỆ THUẬT
Hình ảnh đặc tả , nét vẽ độc đáo
Âm hưởng hào hùng , bi tráng
- Bút pháp hiện thực, lãng mạn.
Chặng đường hành quân gian khổ; thiên nhiên dữ dội nhưng
thơ mộng; con người hào hùng, nghĩa tình, lãng mạn
Tình yêu thiên nhiên, quê hương đất nước, thủy chung với cách mạng, với kháng chiến; tinh thần lạc quan yêu đời, vượt lên trên hoàn cảnh.
Xin trân trọng cảm ơn!
“Quân đội ta trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội, nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng” (Hồ Chí Minh, 22/12/1964)
Gà gáy một lần đêm chửa tan,
Chòm sao nâng nguyệt vượt lên ngàn;
Người đi cất bước trên đường thẳm,
Rát mặt, đêm thu, trận gió hàn.
 
Phương đông màu trắng chuyển sang hồng,
Bóng tối đến tàn, quét sạch không;
Hơi ấm bao la trùm vũ trụ,
Người đi, thi hứng bỗng thêm nồng.