Tuần 7. Tấm Cám

Tiết 21+22: Đọc văn
TấmCám
I. Tìm hiểu chung
Khái quát về truyện cổ tích:
Truyện cổ tích là tác phẩm tự sự dân gian mà cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thể hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của nhân dân lao động.
b. Phân loại:
Truyện cổ tích được chia làm 3 loại:
- Truyện cổ tích về loài vật
-Truyện cổ tích sinh hoạt
- Truyện cổ tích thần kì
a. Khái niệm:
- Truyện cổ tích thần kỳ:
+ Thể hiện ước mơ của nhân dân lao động về hạnh phúc, về lẽ công bằng xã hội, về phẩm chất và năng lực của con người.
+ Khẳng định chiến thắng tất yếu của cái đẹp, cái thiện trước cái ác, cái xấu.
+ Truyện cổ tích “Tấm Cám” thuộc truyện cổ tích thần kỳ , có môtip giống nhiều truyện cổ tích thần kỳ khác trên thế giới.
c. Đặc trưng
- Về đề tài:Hướng vào các vấn đề xã hội, quan hệ giữa con người với con người.
- Về nhân vật: Nhân vật nhỏ bé là nhân vật trung tâm của truyện cổ tích.
- Nghệ thuật
+ Có tính hư cấu
+ Luôn chứa cốt truyện
+ Chứa nhiều yếu tố tưởng tượng.
d. Ý nghĩa
- Đề cao triết lí sống và đạo lí làm người, trân trọng con người và thài độ sống lạc quan trong mọi hoàn cảnh.
- Đồng thời, tác giả dân gian thể hiện triết lí “Ở hiền gặp lành”, “ác giả ác báo”.
2. Văn bản truyện cổ tích “Tấm Cám”
a. Bố cục văn bản
Văn bản có thể chia thành ba phần
+ Phần 1: Giới thiệu: từ đầu đến “…làm việc nặng” ( Mâu thuẫn câu chuyện xuất hiện)
+ Phần 2: Thử thách: từ “Một hôm…” đến “…rước Tấm về cung” (Mâu thuẫn phát triển, phát triển đến đỉnh điểm)
+ Phần 3: Kết thúc: đoạn còn lại ( Mâu thuẫn được giải quyết)
b. Tóm tắt truyện “Tấm Cám”:
c. Đề tài, cốt truyện, nhân vật
- Truyện phản ánh mối quan hệ giữa dì ghẻ - con chồng trong xã hội có giai cấp.
Cốt truyện của truyện cổ tích phát triển theo kết cấu 3 phần: giới thiệu – thử thách - kết thúc có hậu.
Nhân vật:
+ Thần kỳ, siêu nhiên: ông Bụt, gà biết nói tiếng người, đàn chim sẻ biết nghe lời Bụt, sự hóa thân của Tấm (thành chim vàng anh, cây xoan đào,…).
+ Nhân vật thuộc phe thiện: cô Tấm, nhà vua, bà hàng nước.
+ Nhân vật thuộc phe ác: Cám và mẹ Cám.
II. Đọc- hiểu văn bản
1. Giới thiệu
* Hoàn cảnh sống của Tấm:
- Mẹ Tấm mất khi Tấm còn nhỏ.
- Cha mất, Tấm ở với dì ghẻ là mẹ đẻ của Cám
- Tấm làm việc vất vả suốt ngày đêm ( chăn trâu, cắt cỏ, xay lúa, giã gạo).
- Tấm phải chịu sự cay nghiệt của dì ghẻ.
* Mẹ con Cám:
Dì ghẻ độc ác.
Cám được mẹ nuông chiều.
Cám ăn trắng mặc trơn, suốt ngày quanh quẩn ở nhà, không phải làm việc nặng.
-> Qua giới thiệu, cho ta thấy sự đối lập về công việc, quyền lợi của hai đứa trẻ. Tấm đại diện cho nhân vật phe chính nghĩa( kiểu nv con mồ côi). Mẹ con Cám đại diện cho phe phi nghĩa.
-> Tấm hiền lành, chăm chỉ phải sống khổ sở trong mối quan hệ dì ghẻ - con chồng (sự đối kháng). Qua đó cũng hé lộ sẽ có rất nhiều khó khăn, thách thức mà cô Tấm phải đối mặt trong truyện. Cô Tấm có cuộc đời bất hạnh.
=> Trong gia đình bắt đầu nảy sinh mâu thuẫn giữa con người bất hạnh với những con người đại diện cho cái ác. (Mâu thuẫn nảy sinh)
2. Những thách thức mà cô Tấm phải trải qua
- Những việc làm của mẹ con Cám đối với Tấm
Tấm
Mẹ con Cám
+ Tấm bắt tép
+ Lừa trút giỏ tép-> tước đoạt phần thưởng công lao động.
+ Nuôi cá bống
+ Lừa bắt cá bống-> cướp niềm an ủi duy nhất
+ Muốn đi xem hội
+ Bắt Tấm ngồi nhặt thóc-> cướp đi niềm vui tinh thần.
+ Được sự giúp đỡ của bụt,Tấm đi chơi hội và thử giày.
+Tấm được làm hoàng hậu
+ Ngạc nhiên, hằn học.( lời nói thái độ của mẹ con Cám)
+ Họ ra sức hãm hại Tấm.
Chặng 1: khi Tấm còn ở nhà
-> Mẹ con Cám tìm mọi cách để ngược đãi, hành hạ Tấm, làm cho Tấm phải khổ sở, không có niềm vui, hạnh phúc trong cuộc sống. Chứng tỏ sự mâu thẫn ngày càng tăng dần.
+ Mâu thuẫn giữa một bên là cô Tấm mồ côi, hiền lành, xinh đẹp với một bên là người dì ghẻ và Cám độc ác, tàn nhẫn, nham hiểm. Tấm bị chà đạp, đè nén rất nhiều lần.
+ Ở đây mâu thuẫn bắt đầu trở thành xung đột trong gia đình tranh giành những hơn thua về vật chất như cái ăn, cái mặc và tinh thần.
Phản ứng của Tấm:
+ Nhường nhịn, bị hại là khóc-> sự phản kháng yếu ớt nhưng Tấm đã ý thức sâu sắc về sự bất công và nhân phẩm bị chà đạp.
+ Mỗi lần Tấm bị hại và khóc, Bụt xuất hiện ban phép màu làm cho Tấm có khả năng vượt qua thử thách. (Đây là yếu tố kì ảo tượng trưng cho...)
-> Qua đó, ta hiểu được ước mơ của dân gian, điều thần kỳ sẽ xuất hiện và giúp đỡ người lương thiện.
* Tóm lại: Bản chất của mâu thuẫn chỉ xoay quanh cuộc sống gia đình và ngày càng trở nên gay gắt.
b. Chặng 2: Khi Tấm đã rời nhà
Những việc làm
Tấm
Mẹ con Cám
- Tấm hóa thành chim
vàng anh.
+ Giết chim vàng anh.
- Hóa thành cây xoan đào
+ Chặt cây và đóng thành khung cửi.
- Hiện thân qua tiếng kêu của con ác.
+ Đốt khung cửi, đổ tro nơi xa.
- Hóa thành quả thị.
- Tấm trèo cây cau.
+ Chặt cau, lấy quần áo của Tấm và đưa Cám vào cung.
-> Mâu thuẫn giữa mẹ con Cám với Tấm biến thành xung đột một mất một còn, Tấm bị mẹ con Cám sát hại, tiêu diệt đến cùng nhằm tranh giành quyền lợi xã hội.
=> Chuyển từ mâu thuẫn gia đình thành mâu thuẫn xã hội. Trên hết vẫn là mâu thuẫn giữa cái thiện và cái ác trong xã hội.
Phản ứng của Tấm
+ Tấm tự biến hóa, đấu tranh bảo vệ mình. Qua nhiều lần bị mẹ con Cám tiêu diệt, hồn của Tấm không chịu khuất phục. Tấm không khóc như ở chặng 1 mà vượt qua tất cả thử thách.
+ Cách xưng hô: Tao(lên án kẻ thù), Chị (tuyên chiến với kẻ thù)
+ Lúc đầu Tấm nhờ lực lượng thần kỳ, sau đó Tấm tự biến hóa thần kỳ để vượt qua thử thách.
-> Đó là ước mơ của nhân dân, yếu tố thần kỳ luôn đứng bên người lương thiện, giúp đỡ họ diệt trừ cái ác.
c. Những hình thức biến hóa của Tấm và ý nghĩa của quá trình biến hóa đó.
- Hình thức biến hóa:
Chim vàng anh
Xoan đào
Con ác trên
Khung cửi
Quả thị
+ Qua quá trình biến hoá của Tấm, ta thấy được sức sống quật cường, khát vọng hạnh phúc, khát vọng sống mãnh liệt của những con người lương thiện.
- Ý nghĩa:
+ Đó là quá trình đấu tranh không khoan nhượng để giành lại hạnh phúc.
+ Nhân dân ca ngợi, trân trọng sức mạnh của chính nghĩa. Ước mơ được sống và sống ở giữa cuộc đời.
Những hình ảnh, vật hoá thân của Tấm gần gũi với đời thường, mang giá trị thẩm mĩ cao; Tấm tìm thấy hạnh phúc ngay giữa cuộc đời thực.
3. Kết thúc truyện
- Cô Tấm trở thành hoàng hậu và hưởng hạnh phúc bên nhà vua, còn mẹ con Cám bị trừng trị thích đáng.
+ Tác giả dân gian giải quyết xung đột theo qui luật ác giả ác báo.
- Hướng giải quyết:
+ Thể hiện ước mơ công lí của nhân dân lao động xưa: Người tốt được hưởng hạnh phúc còn kẻ ác bị trừng trị.
III. Tổng kết:
1. Nội dung: ( ghi nhớ- SGK).
2. Nghệ thuật:
- Cốt truyện ly kì hấp dẫn.
- Yếu tố kì ảo: tạo nên vẻ đẹp, sức hấp dẫn và kết thúc có hậu.
- Các câu văn vần: giàu chất thơ, khắc sâu cốt truyện
- Các yếu tố âm nhạc, hội hoạ, tạo hình in đậm dấu vết vào văn bản.
Củng cố
- Nhớ được thể loại truyện cổ tích.
- Tóm tắt truyện cổ tích Tấm Cám.
- Nắm được cuộc đấu tranh giữa Tấm và mẹ con Cám là cuộc đấu tranh giữa thiện và ác.
- Nhận biết được ước mơ và tư tưởng của dân gian qua những yếu tố kì ảo và cách kết thúc có hậu
Luyện tập: Về hành động trả thù của Tấm,có người cho rằng cô Tấm không hiền như chúng ta vẫn nghĩ “quả thị thơm cô Tấm rất hiền”. Đó là hành động trả thù cũng độc ác không kém hành động giết hại Tấm của mẹ con Cám. Suy nghĩ của anh (chị) như thế nào?
Trả lời:
+ Tấm là nhân vật văn học do nhân dân lao động sáng tạo ra để thể hiện quan niệm, thái độ của mình về cuộc sống. Tư tưởng cốt lõi mà dân gian muốn gửi đến người nghe (đọc) là: thiện luôn thắng ác, “ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác”. Với suy nghĩ như thế, dân gian không cho rằng hành động của Tấm là độc ác, thậm chí là cần thiết đối với Tấm, tức là kẻ ác cần trừng trị đích đáng.
+ “Hiền” theo quan niệm của dân gian không đồng nghĩa với nhút nhát, sợ hãi, chịu khuất phục trước cái ác, cái xấu.