Tuần 6. Thực hành về thành ngữ, điển cố

11
Dạy tốt- Học tốt!
Ngữ Văn
Kính chào các thầy cô giáo cùng các em học sinh thân mến!
Bài cũ:
Tiết 4,13: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân
Thương vợ
Quanh năm buôn bán ở mom sông,
Nuôn đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không.”
( Trần Tế Xương)
Tiếng việt 11:
Từ ngữ Tiếng Việt hiện đại:
Từ
Ngữ( đơn vị tương đương với từ)
Ngữ định danh.
Thành ngữ
Ngữ láy âm
Quán ngữ
Tiếng việt 11:
Tiết 26: Thực hành về thành ngữ, điển cố.
Tiếng việt 11:
Tiết 26: Thực hành về thành ngữ, điển cố.
1. Thực hành về thành ngữ.
2. Thực hành về điển cố.
Bài tập 1:(66/sgk)

Tìm thành ngữ trong đoạn thơ sau, phân biệt với từ ngữ thông thường về cấu tạo và đặc điểm ý nghĩa?
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công
( Trần Tế Xương, Thương vợ)
Bài tập 2(66/sgk)

Phân tích giá trị nghệ thuật của các thành ngữ in đậm ( về tính hình tượng , tính biểu cảm, tính hàm súc) trong các câu thơ sau:
- Người nách thước kẻ tay đao
Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi
- Một đời được mấy anh hùng
Bõ chi cá chậu chim lồng mà chơi
- Đội trời đạp đất ở đời
Họ Từ tên Hải vốn người Việt Đông
( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Bài tập 3(66/sgk)

Đọc lại chú thích về những điển cố in đậm ở hai câu thơ sau trong bài Khóc Dương Khuê và cho biết thế nào là điển cố.
“Giường kia treo cũng hững hờ
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn”
( Nguyễn Khuyến, Khóc Dương Khuê)
Bài tập 4(67/sgk)
Dựa vào chú thích trong các văn bản đã học, hãy phân tích tính hàm súc, thâm thúy của điển cố trong những câu thơ sau:
- Sầu đong càng lắc càng đầy
Ba thu dọn lại một ngày dài ghê.
- Nhớ ơn chín chữ cao sâu
Một ngày một ngả bóng dâu tà tà.
- Khi về hỏi liễu Chương Đài
Cành xuân đã bẻ cho người chuyên tay.
- Bấy lâu nghe tiếng má đào,
Mắt xanh chẳng để ai vào có không?
( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Bài tập 1:(66/sgk)

Tìm thành ngữ trong đoạn thơ sau, phân biệt với từ ngữ thông thường về cấu tạo và đặc điểm ý nghĩa.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Một duyên hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công
( Trần Tế Xương, Thương vợ)
Bài tập 1:(66/sgk)

Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Một duyên hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công
( Trần Tế Xương, Thương vợ)
( Một mình phải đảm đang công việc gia đình để nuôi cả chồng và con)
( Vất vả, cực nhọc, chịu đựng, dãi dầu nắng mưa)
Cấu tạo :Ngắn gọn, tương đối ổn định
Bài tập 1:(66/sgk
Một duyên hai nợ
Năm nắng mười mưa
Thành ngữ: + Cấu tạo: Ngắn gọn, tương đối ổn định
+ Đặc điểm ý nghĩa: Qua hình ảnh cụ thể, sinh động thể hiện nội dung khái quát và có tính biểu cảm.
Bài tập 1:(66/sgk)

Bài tập 1:(66/sgk)

“ Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Một duyên hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công”
( Trần Tế Xương, Thương vợ)
Khắc họa rõ nét hình ảnh một người vợ vất vả, tần tảo, đảm đang, tháo vát trong công việc gia đình.
Phân tích giá trị nghệ thuật của các thành ngữ in đậm ( về tính hình tượng , tính biểu cảm, tính hàm súc) trong các câu thơ sau:
- Người nách thước kẻ tay đao,
Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi.
- Một đời được mấy anh hùng
Bõ chi cá chậu chim lồng mà chơi!
- Đội trời đạp đất ở đời,
Họ Từ tên Hải vốn người Việt Đông.
( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
+ Tính hình tượng( gợi hình ảnh)
+ Tính biểu cảm( tình cảm, thái độ đánh giá)
+ Tính hàm súc( ý nghĩa tương đối hoàn chỉnh)
Bài tập 2(66/sgk)
Đánh giá hiệu quả nghệ thuật
Người nách thước kẻ tay đao,
Đầu trâu mặt ngựa ào ào như sôi.
( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Bài tập 2(66/sgk)
Đầu trâu mặt ngựa
Biểu hiện tính chất hung bạo, thú vật, vô nhân tính…
Thái độ ghê sợ, căm ghét.
Câu thơ thể hiện sự ghê sợ, thái độ căm ghét trước sự hung bạo, thú vật, vô nhân tính…của bọn quan quân đến nhà Thúy Kiều khi gia đình nàng bị vu oan.
Một đời được mấy anh hùng,
Bõ chi cá chậu chim lồng mà chơi.
( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Bài tập 2(66/sgk)
Cá chậu chim lồng
Cảnh sống chật hẹp, tù túng, mất tự do…
Thái độ chán ghét…
Đội trời đạp đất ở đời,
Họ Từ tên Hải vốn người Việt Đông.
( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Bài tập 2(66/sgk)
Đội trời đạp đất
Gợi hình ảnh con người có tầm vóc phi thường; khí phách ngang tàng; khát vọng tự do…
Thái độ ngợi ca, ngưỡng mộ...
Lối sống và hành động tự do; không chịu sự bó buộc; không chịu khuất phục bất cứ uy quyền nào…của người anh hùng Từ Hải.
Thành ngữ: Là những cụm từ cố định, có những giá trị nổi bật về:
+ Tính hình tượng
+ Tính khái quát về nghĩa( tính hàm súc)
+ Tính biểu cảm
+ Tính cân đối, có nhịp và có thể có vần
Đội trời đạp đất
Một duyên hai nợ
Năm nắng mười mưa
Đầu trâu mặt ngựa
Cá chậu chim lồng
Đặc điểm ý nghĩa
 Đặc điểm hình thức
Có con Ếch sống lâu,
Trong một cái giếng nọ,
Xung quanh nó chỉ có,
Vài Cua, Ốc, bãi Rêu…

Ếch ta cất tiếng kêu,
Làm vang động cả giếng.
Cua, Ốc… không lên tiếng,
Làm Ếch tưởng mình tài.
Chú Ếch không ra ngoài,
Nghĩ trời như vung nhỏ,
Còn nó thì oai to,
Như một vị Chúa Tể…

Một năm nọ, mưa về,
Giếng kia tràn đầy nước,
Ếch chẳng cần cất bước,
Mà vẫn được ra ngoài.

Ếch nghênh ngang đi lại,
“Ồm ộp”- nó kêu to,
Nhâng nháo đi tự do,
Bị trâu qua dẫm bẹp…
Ếch ngồi đáy giếng
TRÒ CHƠI

ĐUỔI
HÌNH
BẮT
CHỮ
Mẹ tròn con vuông
Sinh nở bình an, mẹ con đều khỏe mạnh
VD: Chúc chị mẹ tròn con vuông!

Nước đổ đầu vịt:
không chịu tiếp thu những lời nói, ý kiến của người khác.

VD: Nói với nó cũng giống như nước đổ đầu vịt mà thôi.
Nước đổ đầu vịt
Không nhận thức được hoặc không chịu tiếp thu những lời nói, ý kiến của người khác…
VD: Nói với nó cũng như nước đổ đầu vịt, chẳng ăn thua gì!
VD: Sĩ tử ngày xưa phải nấu sử sôi kinh mới mong lập thân được.
Nấu sử sôi kinh
Chăm chỉ, cần cù trong học tập.
Ếch ngồi đáy giếng
Hiểu biết hạn hẹp mà lại huyênh hoang…
VD:Nó là kẻ ếch ngồi đáy giếng, chẳng biết gì đâu.
Giơ cao đánh khẽ
Dù mắng mỏ nhưng vẫn thương, không trừng phạt như lời đe
VD: Cô ấy mắng thế thôi nhưng lại hay giơ cao đánh khẽ.
Bảy nổi ba chìm
lận đận, long đong, vất vả.
VD: Cuộc đời chị ấy đúng là bảy nổi ba chìm.

Cưỡi ngựa xem hoa
Xem hoặc làm một cách qua loa đại khái
VD: Khóa học này rồi cũng chỉ là cưỡi ngựa xem hoa thôi.
Điển tích gợi chuyện Phù Đổng Thiên Vương vốn là một đứa bé vươn vai trở thành tráng sĩ đánh giặc giữ nước.
Sức mạnh có thể làm nên chuyện lớn
Sức trai Phù Đổng
Điển cố về Asin -một anh hùng trong thần thoại Hi Lạp- mình đồng da sắt, chỉ có gót chân là có thể bị đâm thủng.
Chỗ yếu nhất của một con người
Gót chân Asin
Sức trai Phù Đổng
Gót chân Asin
Bài tập 3(66/sgk)

Đọc lại chú thích về những điển cố in đậm ở hai câu thơ sau trong bài Khóc Dương Khuê và cho biết thế nào là điển cố.
“Giường kia treo cũng hững hờ
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn”
( Nguyễn Khuyến, Khóc Dương Khuê)
Bài tập 4(67/sgk)
Dựa vào chú thích trong các văn bản đã học, hãy phân tích tính hàm súc, thâm thúy của điển cố trong những câu thơ sau:
- Sầu đong càng lắc càng đầy
Ba thu dọn lại một ngày dài ghê.
- Nhớ ơn chín chữ cao sâu
Một ngày một ngả bóng dâu tà tà.
- Khi về hỏi liễu Chương Đài
Cành xuân đã bẻ cho người chuyên tay.
- Bấy lâu nghe tiếng má đào,
Mắt xanh chẳng để ai vào có không?
( Nguyễn Du, Truyện Kiều)
Bài tập 5:
Thay thế những từ ngữ trong những câu sau bằng các từ ngữ thông thường, tương đương về nghĩa. Nhận xét về sự khác biệt và hiệu quả của mỗi cách diễn đạt.

a/ Này các cậu, đừng có mà ma cũ bắt nạt ma mới. Cậu ấy vừa mới chân ướt chân ráo đến, mình phải tìm cách giúp đỡ chứ.

b/ Họ không đi tham quan, họ không đi thực tế kiểu cưỡi ngựa xem hoa mà đi chiến đấu thật sự, đi làm nhiệm vụ của những chiến sĩ bình thường.
a/ Này các cậu, đừng có mà bắt nạt người mới. Cậu ấy vừa mới đến còn lạ lẫm , mình phải tìm cách giúp đỡ chứ.
b/ Họ không đi tham quan, họ không đi thực tế kiểu qua loa đại khái mà đi chiến đấu thật sự, đi làm nhiệm vụ của những chiến sĩ bình thường.
Khẳng định ưu thế, sự vượt trội của lớp trẻ so với lớp già
?
!
Không phải
Nem công chả phượng
Chậm như Sên bò
Im lặng là vàng
Đàn gẩy tai trâu