Tuần 6. Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ

NGHỊ LUẬN VỀ MỘT BÀI THƠ, ĐOẠN THƠ
1 - Tìm hiểu đề và lập dàn ý
* Đề bài 1: Phân tích bài thơ sau của Hồ Chí Minh

CẢNH KHUYA
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.

? Cần lưu ý mấy ý chính sau :

- Hoàn cảnh ra đời của bài thơ. (Bài thơ ra đời vào thời điểm những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Địa điểm là vùng chiến khu Việt Bắc. Lúc này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đang trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Pháp đầy gian khổ nhưng vô cùng oanh liệt của nhân dân ta).
- Vẻ đẹp của thiên nhiên trong một đểm trăng nơi chiến khu (hình ảnh, âm thanh, . cho thấy một đêm trăng khuya đẹp, thơ mộng).
- Nổi bật lên giữa bức tranh thiên nhiên là người chiến sĩ nặng lòng "lo nỗi nước nhà". (Có thể so sánh : Trong thơ cổ, cảnh đẹp thường đi liền với hình ảnh người ẩn sĩ lánh mình chốn thiên nhiên, xa lánh cõi trần. Nhưng trong bài thơ này, nổi bật lên giữa cảnh đẹp thiên nhiên lại là hình ảnh một chiến sĩ cách mạng nặng lòng "lo nỗi nước nhà").
- Tính cổ điển và hiện đại trong phong cách thơ Hồ Chí Minh. (Thể thơ luật Đường cùng với những hình ảnh thiên nhiên làm cho bài thơ có màu sắc cổ điển, nhưng hình ảnh nhân vật trữ tình ""lo nỗi nước nhà" kèm với sự phá cách trong hai câu thơ cuối đã làm cho bài thơ mang tính hiện đại.)
Phân tích bài thơ dựa theo nội dung đã gợi ý ở SGK. Chú ý hai điểm nổi bật :
+ Cảnh đẹp đêm trăng khuya ở chiến khu Việt Bắc (hình ảnh, âm thanh).
+ Sự hài hoà giữa tâm hồn người nghệ sĩ và chiến sĩ trong bài thơ.
- Đánh giá chung, khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
* Đề bài 2 : Phân tích đoạn thơ sau trong bài Việt Bắc của Tố Hữu
Những đường Việt Bắc của ta
Đêm đêm rầm rập như là đất rung
Quân đi điệp điệp trùng trùng
Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan.
Dân công đỏ đuốc từng đoàn
Bước chân nát đá, muôn tàn lửa bay.
Nghìn đêm thăm thẳm sương dày
Đèn pha bật sáng như ngày mai lên.
Tin vui chiến thắng trăm miền
Hoà Bình, Tây Bắc, Điện Biên vui về.
Vui từ Đồng Tháp, An Khê
Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng.
- Trong một hồi kí, Tố Hữu viết :

+ Chia tay với Việt Bắc là chia tay với một quãng đời đẹp nhất của chính mình. Biết bao kỉ niệm về những ngày gian khổ mà đầy nghĩa tình đồng bào, đồng chí . [ . ]
+ Bài "Việt Bắc" được viết ra như tiếng hát của mối tình tha thiết và day dứt.
- Đoạn thơ có thể chia làm 2 phần :
+ Tác giả nhớ lại quang cảnh chiến đấu sôi động, hào hùng của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Việt Bắc với nhiều lực lượng tham gia (dân công, bộ đội, binh chủng cơ giới, .), thể hiện rõ trên những con đường bộ đội hành quân, dân công đi tiếp viện, đoàn ô tô quân sự,.
+ Tác giả nhớ lại niềm vui khi tin tức chiến thắng của mọi miền đất nước tiếp nối báo về.
- Về nghệ thuật, tác giả rất điêu luyện trong việc sử dụng thể thơ lục bát, thể hiện ở các mặt :
+ Cách dùng từ ngữ, hình ảnh ;
+ Cách vận dụng các biện pháp tu từ (trùng điệp, so sánh, cường điệu, .)
+ Giọng thơ hào hùng, sôi nổi.
Chỉ qua đoạn thơ ngắn, Tố Hữu đã thể hiện được không khí của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân ta một cách cụ thể và sinh động.
2 - Luyện tập
Hãy phân tích đoạn thơ sau trong bài Tràng Giang của Huy Cận :
Lớp lớp mây cao đùn núi bạc,
Chim nghiêng cánh nhỏ : bóng chiều sa.
Lòng quê dợn dợn vời con nước,
Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà.
Gợi ý
Đoạn thơ là đoạn cuối trong bài thơ Tràng Giang của Huy Cận.
Cần phân tích nỗi buồn mênh mang của nhà thơ được thể hiện qua hình ảnh của cảnh vật thiên nhiên :
+ Cánh chim nhỏ giữa trời chiều.
+ Mây trời bảng lảng
+ So sánh với hai câu thơ của Thôi Hiệu:
Quê hương khuất bóng hoàng hôn
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai
+ Phân tích những từ láy : "lớp lớp", "dợn dợn"
3 - Ghi nhớ (SGK)
Nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ là trình bày ý kiến, nhận xét, đánh giá về nội dung và nghệ thuật của bài thơ đoạn thơ đó.
Yêu cầu của bài nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ :
+ Cần phân tích các yếu tố : ngôn từ hình ảnh, giọng điệu.của bài thơ, đoạn thơ vì nó trực tiếp biểu hiện nội dung và nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ đó.
+ Bài viết phải có bố cục mạch lạc rõ ràng, lời văn có cảm xúc.