Tuần 5. Uy-lít-xơ trở về

Sử thi
Sử thi hi lạp cổ đại
Sử thi, còn gọi là anh hùng ca – là những bài ca lịch sử, bài ca ca ngợi các anh hùng, nó gắn liền với những sự kiện đặc biệt của lịch sử dân tộc trong một thời kì nhất định.
Sử thi là sản phẩm tinh thần của một thòi kì lịch sử đặc biệt: thời kì chuyển giao lịch sử, thời kì bước ngoặt ở đó nhân loại chia tay với quá khứ dã man dể bước vào thời đại văn minh.
 Đề tài của sử thi là các quan hệ thị tộc, là các cuộc chiến tranh bộ lạc. Sử thi tái hiện các cuộc chiến tranh giành giật đất dai giữa các bộ lạc. Sư thi cũng sử dụng đề tài tranh chiếm người đẹp – cuộc chiến tranh giành phụ nữ – vốn rất phổ biến trong thời cổ đại.....
Sử thi thể hiện tập trung tính chất cộng đồng, sử thi trở thành tiếng nói đặc biệt của cộng đồng.
Sử thi tập trung ca ngợi phẩm chất anh hùng của các nhân vật, sứ thi xây dựng lí tưởng vê cái chung, về cái cộng đồng, lí tưởng vê chủ nghĩa anh hùng tập thể. sử thi ca ngợi tinh thẩn dấu tranh cho công lí, cho lợi ích toàn dân, lợi ích tập thể.
Sử thi có tác dụng giáo dục dạo đức và bồi dưỡng lí tưởng anh hùng tập thể. 
Hy lạp cổ đại
Hy Lạp cổ đại là một đất nước có vị trí địa lý thuận lợi, là một đầu mối giao lưu gặp gỡ và hòa trộn của nhiều nền văn minh khác nhau thời cổ đại. Sự giao thoa đó đã tạo nên sự độc đáo cho văn hóa Hy Lạp và biến nó thành một trong những cái nôi của văn minh nhân loại.
Xã hội Hy Lạp cũng sớm hình thành và ổn định trên cơ cấu thành bang, một cơ cấu cho phép xác lập tính cộng đồng ổn định và xác lập các hình thức, phong tục sinh hoạt xã hội. Các thành bang cũng là nơi giao lưu buôn bán, gặp gỡ trao đổi, nơi người ta kể cho nghe những câu chuyện từ những miền đất khác nhau.
Nhà thơ Homer
Homer là một người con đặc biệt của Hy Lạp thần thánh, đất nước của các vị thần bất tử, đất nước của những sáng tạo thần thoại đặc sắc, vô song. Bản thân tác giả Homer là một vấn đề gây nhiều tranh cãi. Cho đến nay đã có chín bản tiểu sử khác nhau về Homer và có bảy đến mười một thành phố tranh nhau vinh dự là quê hương của ông. Câu chuyện được phổ biến nhiều hơn cả kể rằng Homer được sinh ra ở bên bờ sông Melen và được đặt tên là Melexigien.
Có thể nói rằng Homer là một thiên tài nghệ thuật, trưởng thành và được nuôi dưỡng trong lòng nghệ thuật hát rong Hy Lạp, trong lòng văn học dân gian Hy Lạp, xuất hiện vào thế kỷ IX hoặc thế kỷ VII tr. CN ở đất nước Hi Lạp cổ đại. Ông là tác giả của hai thiên anh hùng ca nổi tiếng là Iliade và Odyssey.
Đặc sắc của sử thi hy lạp
Các nghệ sĩ khi tái hiện quá khứ huyền thoại đã gửi gắm trong các ảo tưởng mang tính chất thần thoại các ý tưởng của hiện tại và tương lai, như vậy họ đã kết nối các thời đại với nhau, cho dù sự kết nối này là tự phát và cảm tính. Họ đã truyền tới công chúng vẻ đẹp của quá khứ, của lý tưởng cộng đồng, họ ca ngợi những con người Hy Lạp sống vẻ vang, oanh liệt, họ thổi vào công chúng lòng tự hào về những con người Hy Lạp sống vững chãi trước sóng gió đại dương, với thiên nhiên ác liệt, với kẻ thù.
Sử thi Hy Lạp nói chung và sử thi Homer nói riêng là một loại hình văn học kể chuyện bằng thơ. Sử thi Hy Lạp, mà kết tinh cao nhất là sử thi Homer, là một thành tựu quan trọng của nền văn học Hy Lạp cổ đại. Đồng thời đây là một bút tích xưa nhất của văn học châu Âu. Sử thi Homer đạt trình độ mẫu mực, hoàn chỉnh, ghi lại một thời kì lịch sử đặc biệt quan trọng của người Hy Lạp. Nó phản ánh “một thời kì ấu thơ của nhân loại phát triển đến rực rỡ nhất, một đi không bao giờ trở lại”… thời kì chuyển tiếp từ chế độ công xã nguyên thủy sang chế độ chiếm hữu nô lệ. Nói cụ thể hơn, đó là thời kì quá độ của nền văn hóa Mixen sang nền văn hóa cổ điển Hy Lạp, thời kì đồng hóa cả bốn nhóm bộ tộc Hy Lạp, để hình thành dân tộc Hy Lạp, dân tộc trong cái ý nghĩa ban đầu, sơ khai của nó.
Tác phẩm đặc sắc
Iliade và Odyssey ra đời trên cơ sở lịch sử xã hội Hy Lạp vào khoảng thế kỉ VIII tr.CN. Các nghệ sĩ hát rong đã truyền tụng, phổ biến các truyền thuyết về anh hùng, trong đó có truyền thuyết về cuộc chiến tranh thành Troy, một cuộc chiến tranh bộ lạc điển hình, tiêu biểu trong trí nhớ dân gian, diễn ra trong vào khoảng thế kỉ thứ XII tr. CN.
Nếu Iliade là bài ca về thành Iliông (còn gọi là Troy) gồm 15.683 câu thơ nói về cuộc chiến tranh 10 năm ở thành Troy thì Odyssey là sự nối tiếp sử thi Iliat gồm 12.110 câu thơ, chia thành 24 khúc ca. Odyssey kể lại cuộc hành trình trở về quê hương của Ulysses sau chiến thắng chiếm đánh thành Troie kéo dài 10 năm. Sử thi Odyssey ca ngợi trí tuệ, dũng khí và nghị lực của con người với khát vọng chinh phục thế giới chung quanh và niềm mơ ước về một cuộc sống hoà bình, yên vui, hạnh phúc. Nó còn ca ngợi tình yêu quê hương, tình vợ chồng, cha con, tình bạn cao cả, thuỷ chung.
Iliad gồm 24 khúc ca với độ dài 15.963 câu thơ, kể lại câu chuyện xảy ra với liên quân Hi Lạp trong khoảng 50 ngày cuối của năm thứ 10 của cuộc chiến Hi Lạp- Troie. mở đầu là cơn giận của Asin đáp trả sự xúc phạm của tướng Agamemmon.
Sử thi Odyssey
Một người đàn ông đã nhiều năm lưu lạc tha hương, bị thần biển Poseidon ganh ghét dõi theo từng bước khiến Ulysses vô cùng chán nản. Trong khi đó, ở quê nhà, gia đình Ulysses cũng đang trong cảnh ngộ khốn khổ khi những kẻ đến cầu hôn vợ Ulysses tìm mọi cách tiêu hết tiền của anh, và âm mưu hãm hại con trai anh. Thế rồi, sau bao ngày lênh đênh trên biển,Ulysses cũng tìm về được quê hương, tiếp tục vượt qua bao thử thách để những người thân yêu nhận ra đồng thời một mình chống lại những kẻ cầu hôn vợ anh và bảo vệ bản thân khi tiêu diệt lũ người đó.
Giá trị của truyện Odyssey
 Sử thi Odyssey ca ngợi trí tuệ, dũng khí và nghị lực của con người với khát vọng chinh phục thế giới chung quanh và niềm mơ ước về một cuộc sống hoà bình, yên vui, hạnh phúc. Nó còn ca ngợi tình yêu quê hương, tình vợ chồng, cha con, tình bạn cao cả, thuỷ chung.
Sử thi Odyssey có cốt truỵên chặt chẽ, hấp dẫn và li kì. Ngôn ngữ tráng lệ. Nhân vật Ulysses là một anh hùng mà trí tuệ, mưu trí “sánh ngang với thần linh”. Chất bi kịch, màu sắc thơ mộng huyền ảo như muôn ngàn sợi chỉ màu óng ánh dệt nên sử thi này, thể hiện một vẻ đẹp riêng không thể nào bắt chước nổi.
Đặc điểm chung
Nhân vật anh hùng là những nhân vật trung tâm của tác phẩm sử thi.Vẻ đẹp ấy trước hết toát ra ở ngoại hình.Nhân vật anh hùng sử thi thường có tầm vóc đẹp, có kích thước lớn lao hơn chính bản thân nó. Đặc điểm ngoại hình nổi bật nhất của nggười anh hùng sử thi là nó mang vẻ đẹp tạo hình theo quan điểm thẩm mĩ, theo chuẩn mực riêng của cộng đồng.
Nói đến vẻ đẹp của người anh hùng sử thi phải nói đến vẻ đẹp của phẩm chất,của tài năng phi thường.Vẻ đẹp đàu tiên cầ phải nhắc đến của người anh hùng sử thi là lòng dũng cảm, ý chí và nghị lực phi thường .Lòng dũng cảm được coi là pẩm chất đạo đức có tính chất tuyệt đối của người anh hùng sử thi.Bao giờ người anh hùng cũng là những con người có lòng chiến đấu dũng cảm và ý chí chiến đấu mãnh liệt nhất.
Và nhờ có sức mạnh thể chất phi thường cộnh với sức mạnh tinh thần kì diệu, người anh hùng sử thi luôn lập được nhiều chiến công hiển hách.Chiến công của người anh hùng bao giờ cũng mang ý nghĩa lớn lao,mang quyền lợi, danh dự và hạnh phúc cho bộ tộc cộng đồng.
Tóm lại, nhân vật anh hùng luôn hiện diện với tổng hoà các sức mạnh về vật chất lẫn tinh thần.Những vẻ đẹp đó lúc đầu thì siêu phàm, kì vĩ, phi thường nhưng về sau thì bình dị, bình thường và gần gũi. Người anh hùng sử thi luôn được nhìn nhận, đánh giá, ngợi ca với niềm tôn kính thiêng liêng.
Sử thi Hi Lạp
Sử thi Hi Lạp ca ngợi tự do,công lí dân chủ,tình yêu, đạo lí,nhân đạo, đề cao lí tưởng anh hùng,chiến thắng số phận...
Trong sử thi Odyssey ca ngợi trí tuệ,dũng khí và nghị lực của con người với khát vọng chinh phục thế giới và mơ ướcvề một cuộc sống hoà bình,yên vui và hạnh phúc. Ca ngợi tình yêu quê hương,tình vợ chồng,tình cha con,tình bạn bè,thuỷ chung. Sử thi Odyssey có cốt truyện hấp dẫn,li kì và hấp dẫn. Ngôn ngữ tráng lệ. 
Ulysses là hình ảnh lí tưởng về người,về một người chồng,về một người cha dũng cảm,mưu trí, độ lượng, chung thuỷ. Đồng thời Ulyses còn là một biểu tượng đẹp đẽ của tình yêu quê hương,gia đình,tình vợ chồng chung thuỷ.
Người anh hùng trong sử thi Phương Tây được xây dựng dựa trên thế giới quan thần linh chủ nghĩa. Vì thế nhân vật anh hùng mang một vẻ đẹp siêu phàm và kỳ vĩ. Trong sử thi Hy Lạp, người anh hùng ở cả hai chiến tuyến đều là những con người toàn thiện toàn mỹ và là linh hồn của sử thi Hy Lạp. Đó là những người anh hùng đại diện cho quan điểm tư tưởng của người Hy Lạp cổ đại. “Asin là tổng thể những sức mạnh ưu tú của nhân dân.” “Asin đó là sự thần thánh hóa nước Hy Lạp bằng nghệ thuật”. Dưới lời kể của Hômer thì người anh hùng Achilles từ hình dáng đến vũ khí của chàng, … đều thấp thoáng hình bóng của thần linh. Chàng có vẻ đẹp “như một thần linh”, tiếng thét thì âm vang như “tiếng kèn xung trận” làm cho “đầu gối của hết thảy những người Troy đều run rẩy” và “trái tim tan ra như nước”. Không những thế, vũ khí của chàng cũng do thần linh làm giúp. Chiếc khiên của chàng là một công trình nghệ thuật của vị thần thọt chân trứ danh Hêphaixtôx, áo giáp và mũ trụ sáng ngời lên “trông xa như một đám cháy lớn, như vầng đông khi mặt trời mới mọc” đến nỗi quân sĩ của chàng cũng phải rùng mình run sợ khi đánh bạo nhìn vào những vũ khí đó.
Sử thi Tây Nguyên
Sử thi Tây Nguyên (Việt Nam) thường ca ngợi người anh hùng chiến đấu để bảo vệ cuộc sống yên lành cho buôn làng.Khi chiến thắng,buôn làng của người anh hùng trở nên giàu có,cường thịnh hơn.
Sử thi Đăm săn cho ta những cách nhìn độc đáo về người anh hùng Đăm Săn trong chiến công bảo vệ buôn làng, đem lại bình yên cho thị tộc.Sử thi Đăm săn quả thật đã hình thành ý thức và tình cảm cộng đồng vững bền giữa các dân tộc Ê-đê,thành di sản quý báu của Tây Nguyên và dân tộc Việt Nam, đánh dấu thời đại sử thi rực rỡ với vẻ đẹp”một đi không trở lại”.
Trong sử thi Tây Nguyên, vẻ đẹp của nhân vật anh hùng được gắn liền với kích thước của núi rừng, sông suối, cây cối, chim muông… nơi vùng đất cộng đồng đang sống. Dựa trên kiểu so sánh được thiết lập trên sự tương đồng về tính chất của sự việc, và sắc thái khâm phục ngợi ca mà các hình ảnh gợi đến đã khắc họa nên vẻ đẹp oai hùng của người anh hùng Đăm Săn : “Đăm Săn đóng khố màu sặc sỡ. Đầu đội khăn đẹp như các tù trưởng. Khiên tròn như đầu cú. Gươm sáng như mặt trời. Tư thế chờ sẵn như con sóc mắt sáng” :“Móc dao vào phên rồi lại ngồi giữa nhà, Đăm Săn trông dẻo như con rắn trong hang, con hùm bên bờ suối. Tiếng nói tiếng cười của chàng như sấm vang sét đánh” .Thước đo vẻ đẹp hình thể của chàng Đăm Săn là những gì quen thuộc trong thiên nhiên một miền rừng núi, nó gắn liền với nếp nghĩ, nếp cảm của đồng bào Tây Nguyên.
Chuẩn mực vẻ đẹp bề ngoài của người anh hùng không ở vấn đề toàn thiện, toàn mỹ mà vẻ đẹp ấy phải phù hợp với khí phách hào hùng, với nhiệm vụ bảo vệ cộng đồng dân tộc. Đó cũng là một kiểu dáng vóc sử thi.
Nghệ thuật trong sử thi Hi Lạp
Yếu tố tự sự đòi hỏi phải đạt đến một trình độ hoàn thiện trong việc sử dụng ngôn ngữ để từ đó có thể khái quát lên toàn bộ hình tượng mà nó xây dựng, toàn bộ thế giới cộng đồng kì vĩ mà nó đang miêu tả. Ngôn ngữ sử thi là ngôn ngữ đậm chất hùng tráng và giàu tính trữ tình. Nhân vật mang tính cách mạnh mẽ và tình cảm nồng thắm. Dưới cách kể và tả của tác giả sử thi, cảnh vật và con người rất nên thơ, có nét đẹp hồn nhiên, có tâm hồn đắm say yêu người. Nếu xét về phương thức biểu hiện thì đây là một thứ ngôn ngữ giàu hình ảnh, hình tượng với nhiều biện pháp tu từ khá đặc biệt tạo nên một vẻ đẹp của sự cân xứng, hài hòa về ngữ âm, về ý nghĩa về ngữ pháp và về hình thức bố cục.
Lối miêu tả chi tiết, cụ thể, tỉ mỉ, lối miêu tả không phù hợp với trật tự thời gian
Lời nhắc lại, những định ngữ, những đoạn thuyết lý
Chúng ta còn gặp một biện pháp kỹ thuật nữa của nghệ thuật sử thi đó là đoạn các nhân vật đối thoại với nhau nhưng tách riêng từng đoạn của từng nhân vật ra, chúng được gọi là những đoạn thuyết lý. Qua những đoạn này ta biết được những lí lẽ và cách lập luận chất phác của những con người thời cổ, phản ánh trình độ tư duy của thời đại
Nghệ thuật trong sử thi Tây Nguyên
Nghệ thuật trùng điệp được sử dụng rất nhiều lần về hình thức, điệp từ, điệp ngữ, điệp khúc xuất hiện ở các câu, các đoạn, các chương riêng lẻ hay có khi liên tiếp trong từng đoạn, từng chương, về cách thức, các câu chữ khi được lặp lại hoàn toàn, lúc lại được diễn đạt theo nhiều kiểu khác nhau.
Nghệ thuật trùng điệp sử dụng kết hợp hài hòa với nghệ thuật so sánh, nghệ thuật cường điệu…
Tỉ lệ giữa các chi tiết được trùng điệp không đều nhau.
Nghệ thuật trùng điệp có vai trò quan trọng trong việc khắc họa sâu đậm, nổi bật, sống động từng đặc điểm, phẩm chất của chặng: từ ngoại hình đến sức mạnh, lí tưởng… Đồng thời, thủ pháp này cũng tạo nên những định ngữ nghệ thuật tiêu biểu khi xây dựng nhân vật trung tâm.
Hệ thông điệp từ, điệp ngữ, điệp khúc không chỉ tạo nên dung lượng đồ sộ, kết cấu chương khúc cho tác phẩm mà còn thể hiện đậm nét tính trang trọng ở giọng điệu ngợi ca và sự trầm hùng của âm hưởng sử thi. Cách dỉễn đạt độc đáo ấy còn mang lại hiệu quả thẩm mĩ diệu kì về tính nhạc, chất thơ cho mỗi câu chữ, lời kể. Nó là sợi dây nôi kết các vế trong cùng một câu, các câu trong cùng đoạn, xóa nhòa khoảng cách giữa các điệp khúc ở mỗi chương.
Thanks for your watching!!!