Tuần 5. Đọc thêm: Chạy giặc

CHẠY GIẶC
Nguyễn Đình Chiểu
Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây
Một bàn cờ thế phút sa tay
Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy
Mất ổ bầy chim dáo dác bay
Bến Nghé của tiền tan bọt nước
Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây
Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng
Nỡ để dân đen mắc nạn này?
I.Tìm hiểu chung
1. Tác giả
- Nguyễn Đình Chiểu(1822-1888) tục gọi là Đồ Chiểu:
+ Sinh tại quê mẹ ở làng Tân Thới, tỉnh Gia Định (nay là TP.Hồ Chí Minh).
+Quê cha ở xã Bồ Điền, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên-Huế.
- Ông thi đỗ tú tài năm 21 tuổi nhưng 6 năm sau ông bị mù.
- Ông là người tích cực tham gia phong trào kháng chiến khi thực dân Pháp xâm lược nước ta.
- Ông là một nhà thơ lớn của dân tộc, để lại cho đời nhiều áng văn chương có giá trị.


2.Tác phẩm:
- Hiện nay chưa thấy tài liệu nào nói rõ thời điểm ra đời của bài thơ Chạy giặc. Căn cứ vào hoàn cảnh lịch sử, cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu và nhất là nội dung tác phẩm, có người cho rằng bài thơ đã được tác giả viết ngay sau khi thành Gia Định bị thực dân Pháp bắt đầu tấn công ( ngày 17-2-1859).
- Bài thơ còn có tên là Chạy Tây, là một trong những tác phẩm đầu tiên của văn học yêu nước chống Pháp nửa cuối thế kỉ XIX.
3. Thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật ( chữ Nôm).
4.Bố cục: 4 phần
- Đề (câu 1+2): tình thế của đất nước khi thực dân Pháp xâm lược nước ta.
- Thực (câu 3+4): nỗi khổ của người dân.
- Luận (câu 5+6): tội ác của quân xâm lược.
- Kết (câu 7+8): thái độ của tác giả.


II. Tìm hiểu chi tiết
1. Hai câu đề: Cảnh nước nhà
Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
Một bàn cờ thế phút sa tay.
Câu 1:
- Chợ: là nơi họp mặt, trao đổi buôn bán hàng hóa.
+ Biểu tượng cho quê hương, đất nước.
+ Tan chợ: cuộc sống bình yên của nhân dân.
- Vừa nghe: sự bất ngờ, đột ngột, chưa thấy bóng dáng quân giặc.
- Tiếng súng Tây: báo hiệu sự xuất hiện kẻ thù, gợi sự chết chóc kinh hoàng, sự tàn bạo, hủy diệt
Sự hoảng loạn, kinh hoàng của con người trước âm thanh ghê rợn, gây tàn sát trong thời điểm không ngờ tới.
Câu 2:
- Cờ thế: vận mệnh của đất nước đang trong tình thế nguy hiểm.
- Phút sa tay: sự thất bại hoàn toàn, không thể cứu vãn rong phút chốc.
Giặc đến phá tan sự yên bình của nhân dân, đất nước rơi vào tình trạng nguy ngập.





2. Hai câu thực: Tình cảnh của nhân dân.
Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy,
Mất ổ bầy chim dáo dác bay.
- Một loạt các động từ: bỏ nhà, lơ xơ chạy, mất ổ, dáo dác bay.
Sự tan nát, hoảng loạn, hãi hùng.
- Hình ảnh: lũ trẻ, đàn chim.
Những sinh linh nhỏ bé, đáng thương, hình ảnh điển hình cho nỗi đau thương của nhân dân.
- Nghệ thuật đảo ngữ nhấn mạnh: bỏ nhà, mất ổ.
Nỗi ám ảnh bi thương về cảnh chạy giặc của người dân.
- Từ láy gợi hình biểu cảm: lơ xơ, dáo dác.
Sự hốt hoảng, ngơ ngác, không nơi nương tựa của con người khi giặc chạy đến.
Bức tranh sinh động miêu tả cảnh tan tác, bi thương của người dân khi chạy giặc trong nỗi kinh hoàng





3. Hai câu luận: Tội ác của quân xâm lược
Bến Nghé của tiền tan bọt nước,
Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.
- Địa danh: Bến Nghé, Đồng Nai.
Vùng đất Nam Bộ bị tàn phá, tan tác tro bay
- Hình ảnh: của tiền, tranh ngói.
Là cơ sở vật chất, mồ hôi nước mắt của con người cực khổ làm ra bỗng chốc trôi theo bọt nước, tan theo mây khói.
Hình ảnh cụ thể, khái quát, giọng thơ đanh thép, nghệ thuật tương phản, đảo ngữ
Cảnh quê hương trước và sau khi giặc đến đối lập kinh hoàng: sự phá hủy, diệt tận, tan hoang, vụn nát dưới tay quân thù.
Cảnh tan tác, đau thương của cả vùng Gia Định dưới ngòi bút đầy chân thực, kết hợp với tâm trạng đau đớn, chua xót của tác giả
4. Hai câu kết: Tâm trạng của tác giả
Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng,
Nỡ để dân đen mắc nạn này?
- Câu hỏi tu từ: hỏi, rày đâu vắng
Hàm ý mỉa mai, trách cứ chua chát.
- Trang dẹp loạn: cách nói trang trọng chỉ người anh hùng, người bảo vệ đất nước khỏi chiến tranh.
 Mong muốn khắc khoải sự xuất hiện của anh hùng cứu nước, lời kêu gọi tha thiết mọi người cùng đứng lên chống giặc cứu nước.
- Nỡ để dân đen: sự cảm thán, phê phán triều đình nhà Nguyễn hèn nhát, vô trách nhiệm bỏ mặc dân chúng chịu cảnh điêu linh, tâm trạng phẫn uất, thất vọng.
Tiếng kêu cứu thể hiện nỗi đau mất nước của Nguyễn Đình Chiểu cũng như của nhân dân, trong đó ẩn chứa tấm lòng trung quân ái quốc.
III. Tổng kết
1. Nội dung:
- Bài ca yêu nước sâu sắc thể hiện lòng căm thù giặc và tình thương xót nhân dân trước họa xâm lăng của Nguyễn Đình Chiểu.
- Bức tranh chân thực cảnh quê hương khi bị thực dân Pháp đến tàn sát, là chứng tích về tội ác của quân giặc trong những ngày đầu xâm lược nước ta.
- Là lời kêu gọi thiết tha những anh hùng đứng lên chống giặc cứu nước.
2. Nghệ thuật:
- Từ ngữ giản dị, tiêu biểu, giàu sức gợi hình, biểu cảm.
- Nghệ thuật đối, đảo ngữ độc đáo.