Tuần 4. Bài ca ngất ngưởng

Chào mừng quý thầy cô và các em học sinh
tham gia hội nghị chuyên đề Ngữ văn 2010
GV: Ngô Đình Vân Nhi
Kiểm tra bài cũ
1. Đọc thuộc lòng bài thơ Thương vợ của Trần Tế Xương.
2. Hãy lựa chọn các cụm từ sau đây để nhận xét về phẩm chất của bà Tú và thái độ của ông Tú dành cho vợ trong bài thơ “Thương vợ” (Trần Tế Xương).
Trào lộng
Bi kịch
Tảo tần
Hi sinh
Vén khéo
Tri ân
Tủi nhục
Trách móc
Tự trào
Thấu hiểu
Đáp án
Phẩm chất của bà Tú
Tảo tần
Vén khéo
Hi sinh
Thái độ của ông Tú
Tri ân
Thấu hiểu
Tự trào
Trần Tế Xương
Nguyễn Công Trứ
(1778-1858)
Hồ Xuân Hương
BÀI CA NGẤT NGƯỞNG
Nguyễn Công Trứ
I/ Tìm hiểu chung
Tác giả
*Tóm tắt những nét chính về tiểu sử của Nguyễn Công Trứ?
Nguyễn Công Trứ (1778-1858)
Biệt hiệu: Hi Văn
Quê: Nghi Xuân-Hà Tĩnh
Gia đình: Nho học
- 30 năm làm quan: gách vác nhiều trọng trách, thăng giáng thất thường
Một tấm gương luôn phấn đấu để khẳng định mình.

Đỗ đạt muộn (42 tuổi)
Lí tưởng giúp đời lập công danh
“Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông”
(Đi thi tự vịnh)
“Trong cuộc trần ai ai dễ biết
Rồi ra mới rõ mặt anh hùng”
(Chí nam nhi)
* Nêu những ấn tượng của em về cuộc đời của Nguyễn
Công Trứ.
Có tài năng và có đóng góp trên nhiều lĩnh vực hoạt động xã hội.

Nguyễn Công Trứ - một cuộc đời đẹp

Một tấm gương phấn đấu để khẳng định mình giữa cuộc đời.
- Cuộc đời không bằng phẳng nhưng vẫn sống tích cực.
- Tấm lòng dành cho nền văn hóa dân tộc.
I/ Tìm hiểu chung
Tác giả
Tác phẩm
*Vài nét đặc trưng của thể hát nói? Theo em vì sao Nguyễn
Công Trứ đặc biệt yêu thích thể loại này?
- Thể thơ: hát nói *
+ Đủ khổ, dôi khổ, thiếu khổ.
+ Khá tự do về gieo vần, số câu, số chữ
+ Là một điệu của ca trù.
Hồng Hồng Tuyết Tuyết
Dương Khuê

Hồng Hồng Tuyết Tuyết
Mới ngày nào còn chưa biết chi chi
Mười lăm năm thấm thoát có xa gì
Ngoảnh mặt lại đã tới kỳ tơ liễu

Ngã lãng du thời khanh thượng thiếu
Khanh kim hứa giá, ngã thành ông
Cười cười nói nói sượng sùng,
Mà bạch phát với hồng nhan chừng ái ngại

Riêng một thú Thanh Sơn đi lại
Khéo ngây ngây dại dại với tình
Đàn ai một tiếng dương tranh?
I/ Tìm hiểu chung
Tác giả
Tác phẩm
*Em hãy dự đoán hoàn cảnh sáng tác và nêu ý nghĩa
của tác phẩm đối với cuộc đời tác giả Nguyễn Công Trứ?
- Thể thơ: hát nói
- Hoàn cảnh sáng tác: Tác giả đã cáo quan về hưu.
- Ý nghĩa: Bài ca có tính chất như một bài tổng kết cuộc đời và bày tỏ thái độ sống của Nguyễn Công Trứ.
I/ Tìm hiểu chung
II/ Đọc - hiểu văn bản
Ngoài nhan đề, từ “ngất ngưởng” được NCT sử dụng
mấy lần? Mỗi từ “ngất ngưởng” gắn liền với
quãng đời nào của ông?
Vũ trụ nội mạc phi phận sự
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng
Lúc Bình Tây cờ Đại tướng
Có khi về Phủ Doãn Thừa Thiên
Đô môn giải tổ chi niên
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng
Kìa núi nọ phau phau mây trắng
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi
Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng
Được mất dương dương người thái thượng
Khen chê phơi phới ngọn đông phong
Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng
Không Phật, không tiên, không vướng tục
Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú
Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung
Trong triều ai ngất ngưởng như ông
Ngất ngưởng khi hưu quan
Ngất ngưởng khi tự đánh giá tổng kết cuộc đời
Ngất ngưởng khi làm quan
I/ Tìm hiểu chung
II/ Đọc - hiểu văn bản
Bố cục
Ý nghĩa của từ “ngất ngưởng”
: ngồi cao hơn so với bình thường, không vững chắc, ngả nghiêng chực đổ mà không đổ. (Nghĩa đen)
: khác người, cao hơn người khác, thoải mái tự do phóng túng, không theo khuôn khổ.
Em hiểu như thế nào về hai từ “ngất ngưởng”?
- Tư thế
- Thái độ sống
I/ Tìm hiểu chung
II/ Đọc - hiểu văn bản
Bố cục
Ý nghĩa của từ “ngất ngưởng”
Bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng”
3.1. Khi làm quan
3.2. Khi hưu quan
3.3. Khi tự đánh giá tổng kết cuộc đời
3. Bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng”
3.1. Khi làm quan
“Vũ trụ nội mạc phi phận sự
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng
Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng
Lúc bình Tây, cờ đại tướng
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên”
3. Bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng”
3.1. Khi làm quan
“Vũ trụ nội mạc phi phận sự”
* Trong câu 1, Nguyễn Công Trứ khẳng định điều gì?
=> Tự đề cao vai trò của mình trong cõi trời đất.
=> Ý thức trách nhiệm với cuộc đời.
3. Bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng”
3.1. Khi làm quan
“Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng”
* Biết chốn quan trường là cái lồng gò bó, tại sao Nguyễn Công Trứ lại tự nguyện dấn thân?
* Cách xưng danh “Ông Hi Văn tài bộ” thể hiện thái độ gì của Nguyễn Công Trứ?
+ Cách xưng tên “Ông Hi Văn” thể hiện thái độ tự tôn, ngạo nghễ của tác giả.
Môi trường thử thách tài năng và bản lĩnh.
Môi trường để cống hiến, để khẳng định.
3. Bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng”
3.1. Khi làm quan
“Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng
Lúc bình Tây, cờ đại tướng
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên”
* NCT đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật gì nổi bật để tái hiện lại quãng đời làm quan của mình? Tác dụng?
Thủ pháp điệp từ, liệt kê
3. Bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng”
3.1. Khi làm quan
Khi
Thủ khoa
Tham tán
Tổng đốc
Đại tướng
Phủ doãn
Khoe tài năng hơn người
(văn võ song toàn)
Khoe danh vị xã hội hơn người
* Cảm nhận của em về giọng điệu của đoạn thơ?
=> Giọng khoe khoang, phô trương, tự hào ngạo nghễ
3. Bản tự thuật về cuộc đời
3.1. Khi làm quan
Tác giả muốn chơi ngông với thiên hạ dựa trên tài năng và sự nghiệp của mình.
Khoe tài chỉ là cái vỏ bề ngoài để giấu đi một cái tôi ý thức sâu sắc về tài năng.
Ông đang tự khoe cái cốt cách tài tử phóng túng của mình.
Câu hỏi thảo luận
Tổ 1+2: Nguyễn Công Trứ khoe tài, khoe danh vị nhưng không khiến cho người ta cảm thấy khó chịu. Vì sao?
Tổ 3+4: Từ bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng” ở chốn quan trường của Nguyễn Công Trứ, em rút ra bài học gì cho thanh niên hiện nay?
3. Bản tự thuật về cuộc đời
3.1. Khi làm quan
- Ý thức trách nhiệm với cuộc đời.
- Khẳng định tài năng, bản lĩnh.
- Có nhiều cống hiến và được vinh hiển.
- Giọng điệu tự hào, ngạo nghễ.
=> Nguyễn Công Trứ là một nhà nho tài tử chân chính, dám khẳng định bản lĩnh cá nhân.
3. Bản tự thuật về cuộc đời “ngất ngưởng”
3.1. Khi làm quan
“Ngất ngưởng” ở chốn quan trường chính là dám khẳng định tài năng bản lĩnh cá nhân và khát vọng cống hiến của nhà Nho tài tử Nguyễn Công Trứ.
Củng cố:
Chuẩn bị cho tiết 2
Đương chức thì Nguyễn Công Trứ ngất ngưởng như thế, vậy lúc cáo quan ông còn ngông nữa không?
Anh chị suy nghĩ gì về quan niệm sống của Nguyễn Công Trứ ?
Chân thành cám ơn quý thầy cô và các em học sinh
II. Đọc hiểu văn bản
1. Ngất ngưởng khi làm quan
2. Ngất ngưởng khi hưu quan
Hành vi khác người: trái khoáy như để ngạo đời, khinh đời
Lối chơi khác người: tự do, phóng túng,chơi theo ý thích của bản thân
Quan niệm sống khác người: nhập thế mà khôn vướng tục, rong chơi mà vẫn vẹn trọn nghĩa vua tôi
Cưỡi bò cái về hưu
Đeo đạc ngựa cho bò cái
- Vào chùa mang theo cô đầu đến bụt cũng phải nực cười+ say sưa trong những cuộc chơi
Không quan tâm đến được- mất
Bỏ ngoài tai chuyện khen- chê
Nhập tục nhưng không vướng tục
Luôn gữi trọn đạo vua tôi
Thái độ sống khác người: coi thường được mất, khen chê

Đó là lối sống vừa thanh cao vừa nghệ sĩ của lớp nhà nho tài tử trong bối cảnh đặc biệt của thời đại
- Một cái tôi đầy bản lĩnh, tự tin
Cái tôi ý thức sâu sắc về lối sống, cách sống, cách hành xử trong cuộc đời
II. Đọc hiểu văn bản
1. Ngất ngưởng khi làm quan
2. Ngất ngưởng khi hưu quan
3. Ngất ngưởng khi tổng kết cuộc đời
Có thể coi câu kết là một tuyên ngôn khẳng định cá tính được không? Vì sao?
- Nhà thơ tự coi mình là duy nhất, không ai sánh được về cốt cách, đồng thời là sự ý thức về giá trị của cá nhân>< bọn nho sĩ đương thời, dám vượt ra khỏi vòng cương tỏa của nho gia
- Tự khẳng định con người cá nhân trong một xã hội thủ tiêu con người cá nhân-> đó phải là con người có bản lĩnh, có cá tính riêng mạnh mẽ
- Một cái tôi tự do,ngạo đời nhưng tấm lòng vẫn sau trước như một với đất nước
III. Tổng kết
Ngất ngưởng là một phong cách sống đẹp của những người có tài năng, có bản lĩnh, có phẩm chất cao đẹp và là con người tự tri.
NCT là con người có bản lĩnh, tài năng, có quan niệm sống tích cực, nhập thế, biết sống và dám sống cho mình.
Nghệ thuật:
+ Bài hát nói theo lối tự thuật, có hình thức tự do, đặc biệt là tự do về vần điệu-> giọng điệu sinh động vừa triết lí, vừa trữ tình vừa trào lộng
+Sự kết hợp hài hòa giữa hệ thống từ ngữ Hán Việt với số lượng lớn từ ngữ Nôm, trong đó khá nhiều ngôn ngữ thông tục hàng ngày
Suy nghĩ của bản thân về quan niệm sống của Nguyễn Công Trứ. Liên hệ với lối sống của thanh niên ngày nay.
Chuẩn bị bài Sa hành đoản ca- Cao Bá Quát
IV. Hướng dẫn học bài ở nhà