Tuần 4. Bài ca ngất ngưởng

1. Tác giả :
-Tự Tồn Chất, hiệu Ngô Trai
- Xuất thân trong một gia đình Nho học ở làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh.
- Từ nhỏ đến năm 1819 (41 tuổi), ông sống nghèo khổ. Ông thường tham gia sinh hoạt hát ca trù .
- Học hành cần cù, say mê nhưng đến năm 1819 ông mới đỗ được giải nguyên, được nhà Nguyễn bổ làm quan.
Con đường công danh của ông không bằng phẳng, bị thăng, giáng bất thường.
Ông là một con người luôn hành động, lập công, đề cao chí nam nhi theo tinh thần của Nho giáo.
* Sự nghiệp văn chương :
+ khoảng trên 50 bài thơ, trên 60 bài ca trù (hát nói)
+ “Hàn nho phong vị phú” (Nôm)
Nguyễn Công Trứ là một trong những nhà thơ nổi tiếng nhất của nửa đầu thế kỉ XIX.
 Xuất xứ: :
 Thể loại :
Ca trù
sau năm 1848, lúc đã cáo quan
 Bố cục :
6 câu đầu :
Tài năng và danh vị xã hội
10 câu tiếp :
Phong cách sống khác đời
3 câu cuối :
Khẳng định mình
(theo tư tưởng)
. Tài năng và sự “ngất ngưởng” khi Nguyễn Công Trứ làm quan
Vũ trụ nội mạc phi phận sự
    Ông Hy Văn tài bộ đã vào lồng.
    Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,
    Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng.
    Lúc bình Tây cờ đại tướng,
    Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên.
 Sự “ngất ngưởng” trong những thú chơi khi Nguyễn công Trứ về nghỉ
Đô môn giải tổ chi niên
    Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng.
    Kìa núi nọ phau phau mây trắng,
    Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi!
    Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì ,
    Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng.
    Được mất dương dương người thái thượng,
    Khen chê phơi phới ngọn đông phong.
    Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng,
    Không Phật,không Tiên,không vướng tục.
Chẳng Trái, Nhạc, cũng vào phường Hàn, Phú
    Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung
    Trong triều ai ngất ngưởng như ông.
. Nguyễn công Trứ - một danh thần “ngất ngưởng”
Trừ nhan đề, tác giả nhắc đến từ “ngất ngưởng” mấy lần?
(4)
“Ngất ngưởng” diễn tả tư thế nào của con người, sự vật?
Diễn tả vị thế cao mà không vững, đi thẳng người nhưng vừa đi vừa nghiêng ngả.
Đây là trạng thái gây cảm giác khó chịu cho người xung quanh, như trêu chọc, trêu ngươi.
Nếu “ngất ngưởng” là một thái độ sống, ta hiểu thế nào?
+ là khác người, xem mình cao hơn người khác
+ là thoải mái, tự do, phóng túng, không theo khuôn khổ
Qua đó, ta hiểu gì về nhà nho Nguyễn Công Trứ ?
Ý thức về tài năng, bản lĩnh và phẩm chất của bản thân.
CHÚ Ý :
“tay ngất ngưởng” -
(Nguyễn Công Trứ)
“ông ngất ngưởng”
(nhà thơ)
 diễn đạt sự thừa nhận, khẳng định của công luận.
a/ “Ngất ngưởng” ở chốn quan trường :
 Câu thơ chữ Hán mở đầu :
“Vũ trụ nội mạc phi phận sự”
Theo quan niệm : “tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”
Vai trò quan trọng của kẻ sĩ

 (có tính chất tuyên ngôn, thể hiện một triết lí sống)
 Về tài năng và danh vị xã hội của nhà thơ : (5 câu tt)
- Tự gọi tên “ông Hi Văn tài bộ” + khẳng định mình (là người có tài năng lớn, được xếp vào hàng toàn tài của vũ trụ)
 kiêu hãnh, tự hào
phận sự mang tầm vóc vũ trụ lớn lao
cảnh ngộ
“đã vào lồng”
(chật hẹp,tù túng)

- Liệt kê những chức tước, danh vị
NX : làm được những điều phi thường  nể trọng, ngưỡng mộ
NX : nói về những điều phi thường  hấp dẫn
“Khi Thủ khoa/ khi Tham tán / khi Tổng đốc Đông/
Gồm thao lược/ đã nên tay/ngất ngưởng”
(3/3/4)- (3/3/2)
 nhịp sôi nổi, hào hứng
+ học vị :
Thủ khoa
(1819 – trường thi Nghệ An)
+ Chức tước :
- Giỏi văn chương :
- Tài dùng binh :
Tham tán (1826 + 1840)
Tổng đốc (1831)
Phủ doãn Thừa Thiên (1847)
Đại tướng
Thay đổi chức vụ liên tục
Giải nghĩa từ :
- Tham tán : quan văn giúp trông coi việc quân, dưới quyền một viên tướng.
- Tổng đốc : chức quan đứng đầu bộ máy cai trị một tỉnh lớn.
- Đại tướng : chức tước cao nhất trong quân đội.
- Phủ doãn : chức quan đứng đầu tỉnh nơi có đặt thủ đô.
Phân tích đặc sắc nghệ thuật của đoạn thơ ?
+ âm điệu nhịp nhàng
+ từ ngữ Hán – Việt : trang trọng
+ liệt kê, điệp từ (“khi”) :thể hiện một phong thái chững chạc
 Tự hào, tự khẳng định mình
b/ Cách sống “ngất ngưởng” khi về hưu :
(năm ở kinh đô gửi trả ấn để về hưu)
+ “Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng”
+ “Đô môn giải tổ chi niên”
(cưỡi xe thắng con bò cái lông vàng có đeo nhạc ngựa)
“Xuống ngựa, lên xe, nọ tưởng nhạn,
Lợm mùi giáng chức với thăng quan.
Điền viên dạo chiếc xe bò cái,
Sẵn tấm mo che miệng thế gian !”
Nguyễn Công Trứ đã làm những gì kể từ lúc “đô môn giải tổ” ?
+ cưỡi bò cái lông vàng
+ đeo đạc ngựa cho bò
+ đi chùa mang theo một hai cô đầu
 Bụt cũng phải cười
NX :
- Những sự khác biệt (thậm chí đối lập) lại cùng tồn tại trong một nhân cách :
tạo ấn tượng lạ lùng về hình ảnh một ông “ngất ngưởng”
(trào phúng nhưng có duyên)
- Ông không quan tâm đến sự “được” hay “mất” của bản thân.
(ung dung)
 Điển tích, điển cố
- Ông không bị trói buộc bởi bất kì một thế lực nào, vượt qua cả sự khen, chê của dư luận.
(cứng cỏi)
-Sống thanh nhã, thoát vòng danh lợi : “Không Phật, không tiên, không vướng tục”
(tự do)
-Trong hoàn cảnh nào, Nguyễn Công Trứ cũng xác định đạo nghĩa của chính mình : “nghĩa vua tôi …”
- “Trong triều ai ngất ngưởng như ông”
(câu nghi vấn  khẳng định)
Cái tôi cá nhân

Tập đoàn phong kiến
( XHPK đầy khuôn phép)
( cá tính phóng khoáng)
Lí giải :
Dù gặp cảnh nghèo, vận rủi, ông vẫn thủng thỉnh tự nhiên bởi ông có tài năng và phẩm chất thực sự.
Bài thơ thể hiện thái độ ngông nghênh, khinh đời, ngạo thế của Nguyễn Công Trứ - một người luôn có ý thức về giá trị bản thân, luôn khao khát được sống tự do.
- “Bài ca ngất ngưởng” là một bài hát nói viết theo lối tự thuật, có hình thức tự do (đặc biệt là tự do về vần, nhịp).
- Sự kết hợp hài hoà giữa một hệ thống từ ngữ Hán Việt với số lượng lớn từ ngữ Nôm…góp phần thể hiện một phong cách sống đẹp, có bản lĩnh.
Tóm lại, với Nguyễn Công Trứ, phải có thực tài, phải có thực danh, phải “vẹn đạo” với nước (Vua) thì mới trở thành “tay ngất ngưởng”, “ông ngất ngưởng”. Cách sống “ngất ngưởng” của ông thể hiện chất tài hoa, tài tử, “không vướng tục”, cũng không thoát li.
Nếu ngất ngưởng là một phong cách sống thì phong cách sống ấy là thế nào ? Đó có phải là cách sống lập dị giống như một số người hiện đại hôm nay?
Muốn thể hiện phong cách sống tích cực như Nguyễn Công Trứ, bản thân mỗi người cần có những phẩm chất –năng lực gì và phải làm gì để có những phẩm chất, năng lực ấy?