Tuần 4. Bài ca ngắn đi trên bãi cát (Sa hành đoản ca)

SA HÀNH ĐOẢN CA
( BÀI CA NGẮN ĐI TRÊN BÃI CÁT)
CAO BÁ QUÁT
HẰNG NGA- THPT HOÀI ĐỨC B
Cao Bá Quát
( 1809- 1855)
I- TÁC GiẢ
Cao Bá Quát tự là Chu Thần
( 1809- 1855), ngưòi làng Phú Thị, huyện Gia Lâm tỉnh Bắc Ninh, nay thuộc quận Long Biên – Hà Nội
Ông là nhà thơ có tài năng và bản lĩnh, thơ văn ông phê phán mạnh mẽ chế đọ Phong Kiến nhà Nguyễn bảo thủ lạc hậu.
Ông là người tài năng ,viết đẹp nổi tiếng trong giới trí thức Bắc Hà và được tôn nư bậc thánh “ Thần Siêu thánh Quát”
Ông là người có hoài bão lớn. Năm 1853 ông đã từng cùng nhân dân Mĩ Lương , Sơn Tây nổi dậy chống lại triều đình nhà Nguyễn. Năm 1855 trong một trận đánh ông đã hi sinh.
Ông để lại 1400 bài thơ, hơn 20 bài văn xuôi, một số bài phú Nôm và hát nói.
II- TÁC PHẨM

1- Hoàn cảnh sáng tác
Câu hỏi 1: Em hãy cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ?
Có ý kiến cho rằng Cao Bá Quát sáng tác bài thơ này trong những lần vào kinh đô Huế thi Hội phải đi qua những trảng cát mênh mông của Quảng Bình, Quảng Trị, từ đó hình thầnh cấu tứ của bài thơ này.
Có người lại cho rằng ông làm bài thơ trong thời gian tập sự ở Bộ Lễ triều đình Huế
Dù làm ở thời điểm nào thì bài thơ vẫn thể hiện những tư tưởng bế tắc của kẻ sĩ chưa tìm được lối thoát trên đường đời.
2- Nội dung và nghệ thuật của bài thơ

Câu hỏi 2: Sau khi đọc xong bài thơ em có những ấn tượng gì?
Một con đường trên cát
Một người đi đường gặp nhiều gian nan
Bài thơ có âm điệu bi tráng
a- Hình ảnh con đường trên cát

“ Bãi cát dài, lại bãi cát dài
Đi một bước như lùi một bước
Mặt trời lặn và vẫn còn đi
Khác trên đường nước mắt lã chã rơi”
Câu hỏi 3: Theo em hình ảnh bãi cát dài thể hiện điều gì?
4 câu thơ trên cho ta thấy:
- Một sa mạc cát mênh mông, vô tận
- Một người đi đường ( Một bước lại như lùi)
-Đi đến lúc mặt trời lặn vẫn chưa thôi
- Vừa đi vừa tuôn lệ
-> Hình ảnh bãi cát là biểu tượng cho đường đời. Con đường hành đạo của kẻ sĩ. Con đường ấy vô tận nên xa xôi mờ mịt. Người đi đường rất vất vả, thậm chí phải rơi lệ trên con đường ấy. Cái đích công danh càng gần, thì càng xa cái đích của lẽ sống thanh cao, trong sạch “Đi một bước như lùi một bước”.
b- Hình ảnh người đi đường
“ Không học được tiên ông phép ngủ
Trèo non , lội suối giận khôn vơi
Xưa nay phường danh lợi
Tất tả trên đường đời
Đầu xóm hơi men thơm quán rượu
Kẻ say vô khối tỉnh bao người?
Bãi cát dài bãi cát dài ơi!
Tính sao đây đường bằng mờ mịt
Đường ghê sợ còn nhiều đâu ít?”
Câu hỏi 4: Những câu trên là lời của ai? Nói những điều gì?
Đây là lời nói của người đi đường- một kẻ sĩ đi tìm chân lí giữa cuộc đời mờ mịt
Người đi đường nói với ta: Cuộc đời đầy bọn hám danh lợi chen chúc, tất tả mưu sinh, hưởng lợi. Cái bả danh lợi như hương rượu ngon cuốn hút không biết bao người:
“ Xưa nay phường danh lợi,
Tất tả trên đường đời,
Đầu xóm hơi men thơm quán rượu,
Người say vô số tỉnh bao người?”
Người đi đường một mình đi trên bãi cát. Chỉ có một mình đơn độc quá
-> Thể hiện rõ sự đối lập giữa người đi đường với đông đảo những người chạy theo danh lợi. Cũng khẳng định rõ, mình không thể hoà trộn với phường danh lợi, mặc dù mình đơn độc. Người đi đường tỏ rõ thái độ khinh thương phường danh lợi. Mục đích, lí tưởng hướng tới của con người này có thẻ là vô ích trong một xã hội rối ren, ông là kẻ cô đơn không có người đồng hành. Sự thật ấy làm người đi đường cay đắng

Tác giả đặt ra câu hỏi: Đi tiếp hay dừng lại:
“ Bãi cát dài, bãi cát dài ơi
Tính sao đây đường bằng mờ mịt”
Lẽ dĩ nhiên con người ấy không dừng lại. Ông tự bach:
“ Không học được tiên ông phép ngủ
Trèo non, lội suối, giận khôn nguôi
Người đi đường- kẻ sĩ ấy hiểu rằng phải học để đi thi. Nhưng đỗ đát và ra làm quan thì như bao phường danh lợi khác. Thế thì học để làm gì? Biết sống ra sao? Suy nghĩ ấy đầy mâu thuẫn. Đó cũng chính là mâu thuẫn tư tưởng hết sức sâu sắc:
+Khát vọng sống cao đẹp với hiện thực đen tối mờ mịt
+ Xông pha trên con đường tìm lí tưởng với cầu danh lợi. ---- ->Mâu thuẫn đó đã tạo nên những khó khăn trên con đường tìm lí tưởng. Con người ấy- kẻ sĩ của thời đại ấy biết tính sao đây?
c-Sự bế tắc của người đi đường

“ Hãy nghe ta hát khúc đường cùng
Phía Bắc núi bắc, nụi vô cùng
Phía Nam núi Nam, sóng dào dạt
Anh đứng làm chi trên bãi cát?”

Câu hỏi 5: Những câu thơ trên bộc lộ tâm sự gì?
c-Sự bế tắc của người đi đường

Nhìn về phía bắc núi non trùng điệp. Quay về phía Nam, núi ở sau lưng, sông chắn trước mặt. Đường cùng mất rồi. Tiếp tục đi hay dừng lại đều khó khăn. Người đi đưòng đành đững chôn chân trên bãi cát.
-> Người đi đường không chỉ nhận ra mình cô độc trên đường đời mà đi trên con đường cùng. Sự bế tác không tìm thấy lối thoát trên đường đời của kẻ sĩ
III- KẾT LUẬN
Nội dung: Bài thơ tạo được tứ hay, ý lớn khi dựng lên biểu tượng của con đường trên cát và hình ảnh người đi đường. Đó là kẻ sĩ đang đi trên con đường đời đi tìm lí tưởng.
Nghệ thuật: Người đi đương không đơn nhất mà được xưng bằng : Khách, Ta , Anh, cách xưng hô ấy tạo cho nhân vật trữ tình nhiều tâm trạng khác nhau. Âm điệu thơ bi tráng, bởi nó vừa buồn nhưng vừa có những phản kháng âm thầm đối với trật tự đời sống đương thời. Nó cảnh báo một sự thay đổi tất yếu trong tương lai. Thơ Cao Bá Quát sâu sắc và cứng cỏi.
IV- Củng cố

Đọc phân ghi nhớ SGK
Sau khi đọc xong bài thơ em thử tưởng tượng hình ảnh Cao Bá Quát khi ông còn sống?